Càphê Thổ Nhĩ Kỳ: Sức hấp dẫn kỳ diệu vượt ra ngoài phạm vi một thức uống
Càphê Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ đơn giản là một đồ uống, mà là một nghi lễ, một cuộc trò chuyện, và thậm chí với 500 năm lịch sử, thức uống này còn được cho là 'tổ tiên' của tất cả các loại càphê hiện đại.
Người dân pha càphê tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 5/12/2024. (Ảnh: THX/TTXVN)
Theo một bài báo trên CNN, việc gọi càphê Thổ Nhĩ Kỳ "chỉ là một thức uống" thì dường như không hoàn toàn chính xác.
Càphê Thổ Nhĩ Kỳ là một nghi lễ, một cuộc trò chuyện, và được cho là tổ tiên của tất cả các loại càphê hiện đại, là một di sản lịch sử gần 500 năm tuổi, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Nguồn gốc của càphê còn có từ xa xưa hơn nữa. Lani Kingston, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Bang Portland, cho biết một hạt càphê duy nhất có niên đại từ thế kỷ 12 đã được tìm thấy tại một địa điểm khảo cổ ở Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất. Đến năm 1350, dụng cụ pha chế càphê đã xuất hiện ở Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập và Ba Tư.
Càphê Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ đơn giản là một đồ uống, mà là một nghi lễ, một cuộc trò chuyện, và thậm chí với 500 năm lịch sử, thức uống này còn được cho là “tổ tiên” của tất cả các loại càphê hiện đại.
Người dân pha càphê tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 5/12/2024. (Ảnh: THX/TTXVN)
Câu chuyện về càphê Thổ Nhĩ Kỳ không bắt đầu ở Thổ Nhĩ Kỳ, mà là ở Yemen. Người ta nói rằng vào thế kỷ 15, các nhà thầy tu dòng Sufi đã uống càphê để giữ tỉnh táo trong những đêm dài cầu nguyện.
Khi Quốc vương Süleyman xâm chiếm Yemen vào năm 1538, càphê đã du nhập vào Đế chế Ottoman. Trong vòng một năm, hạt càphê đã đến Constantinople - thành phố cổ nay là Istanbul.
Đến những năm 1550, những “kahvehanes” đầu tiên, hay còn gọi là quán càphê, đã xuất hiện ở Istanbul, được sử gia İbrahim Peçevi ghi chép lại trong cuốn sách “Lịch sử Peçevi.”
Phương pháp pha chế càphê cezve-ibrik của người Ottoman đã trở thành dấu ấn đặc trưng của càphê truyền thống Thổ Nhĩ Kỳ.
Như nhà nghiên cứu ẩm thực Merin Sever giải thích, sự khác biệt cơ bản giữa càphê Thổ Nhĩ Kỳ và các loại càphê khác chính là phương pháp cezve-ibrik, theo đó, càphê không được pha, mà được "nấu" trong nước như súp, tạo ra một thức uống không lọc.
Ở Việt Nam cũng có một hình thức "nấu" càphê tương tự, đó là quán càphê vợt có tuổi đời hơn 70 năm tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Người dân pha càphê tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 5/12/2024. (Ảnh: THX/TTXVN)
Đọc bã càphê
Càphê Thổ Nhĩ Kỳ "không chỉ là một thức uống", Seden Doğan, phó giáo sư giảng dạy tại Đại học Nam Florida và là người gốc Safranbolu, miền bắc Thổ Nhĩ Kỳ, cho biết. Doğan gọi nó là "cầu nối" tạo điều kiện cho việc chia sẻ - dù buồn hay vui.
Ngày nay, càphê là thức uống không chính thức để bắt chuyện ở Thổ Nhĩ Kỳ. Nếu như ở Việt Nam, câu rủ “Đi uống càphê nhé” là để hai người gặp nhau trò chuyện, thì tại Thổ Nhĩ Kỳ, câu này mang ý nghĩa cụ thể hơn: "Lại đây, tôi sẽ pha cho bạn một tách càphê Thổ Nhĩ Kỳ."
Nghi thức pha chế rất cụ thể và tỉ mỉ, bao gồm một chiếc ấm nhỏ, có cán dài gọi là cezve được đặt trên bếp, tốt nhất là than nóng hoặc cát. Bột càphê hảo hạng được đun từ từ để tỏa ra hương vị đậm đà và tạo nên lớp bọt mịn màng trên cùng, được coi là dấu hiệu của chất lượng.
Người dân thưởng thức càphê tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 5/12/2024. (Ảnh: THX/TTXVN)
Một tách càphê Thổ Nhĩ Kỳ đúng điệu phải được phục vụ nóng với lớp bọt còn nguyên vẹn, cùng với một cốc nước và một miếng lokum, hay còn gọi là kẹo Thổ Nhĩ Kỳ. Nước làm sạch vòm miệng, trong khi lokum cân bằng vị đắng của thức uống.
Cách uống càphê cũng quan trọng không kém. càphê phục vụ trong những chiếc tách nhỏ, người uống cần uống một cách chậm rãi và bình tĩnh, không vội vã như espresso. Điều này giúp bã càphê có thời gian lắng xuống và đọng ở dưới đáy tách.
Khi tách cạn, đã đến lúc thực hiện nghi lễ tasseography, hay đọc tách càphê. Tách được úp ngược lên đĩa, để nguội và sau đó hình dáng của phần bã càphê còn sót lại sẽ được "đọc" để hiểu ý nghĩa, một mảng bã càphê hình một con cá thường tượng trưng cho may mắn; hình một con chim sẽ tượng trưng cho một chuyến đi.
Chi tiết này rất quen thuộc với những độc giả trung thành của loạt truyện pháp thuật "Harry Potter," nơi tại lớp học Tiên tri, mỗi học sinh sẽ được phát cho 1 tách trà lớn, uống cạn và úp ngược xuống để "đọc" phần bã trà trong cốc.
Mặc dù bói toán thường không được khuyến khích trong văn hóa Hồi giáo, nhưng việc đọc tách càphê được xem là một "lời giải thích mang tính biểu tượng, vui tươi" và một "nghi lễ cộng đồng," Kylie Holmes, tác giả của cuốn "Nghệ thuật Tasseography Cổ đại," cho biết.
Doğan đồng ý: "Chúng tôi làm điều đó vì vui." Doğan cho biết, Tasseography là một hành động kể chuyện, cô thường dành một giờ để đọc, đan xen kể những câu chuyện và tập trung vào những kết quả tích cực bởi vì mọi người "thích nghe những điều tốt đẹp về bản thân."
Người dân pha càphê tại Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ, ngày 5/12/2024. (Ảnh: THX/TTXVN)
Các nghi thức càphê của Thổ Nhĩ Kỳ cũng len lỏi vào các truyền thống khác, ví dụ như đám cưới.
Trong thời gian tìm hiểu, cô dâu tương lai sẽ chuẩn bị và phục vụ càphê Thổ Nhĩ Kỳ cho chú rể và gia đình anh ta.
Để kiểm tra tính cách của anh ta, cô dâu sẽ thêm một lượng muối dồi dào vào càphê của chú rể. Nếu anh ta uống mà không phàn nàn, anh ta chứng tỏ sự kiên nhẫn, trưởng thành - và trở thành một người chồng xứng đáng./.
