Cây nêu - cầu nối tinh thần của người Cor với thần linh

Từ nét văn hóa độc đáo...

Trà Bồng, huyện miền núi địa đầu phía Bắc của Quảng Ngãi, cũng là vùng đất cư ngụ chính của đồng bào dân tộc Cor - dân tộc thiểu số lớn thứ 2 ở tỉnh này, sau dân tộc Hrê.

Đồng bào Cor là cư dân bản địa, sống lâu đời trên quê hương vùng cao, mang nhiều bản sắc văn hóa độc đáo, trong đó có nghệ thuật trang trí cây nêu.

Một số cây nêu của người Cor Trà Bồng.

Người Cor Trà Bồng có nhiều kiểu cây nêu như: nêu lá, nêu chuối, nêu dù, nêu phướn… với màu chủ đạo là trắng, đen, đỏ, cao từ 4-8m. Tùy theo nơi diễn ra lễ hội (vùng đường rừng, đường nước) mà cây nêu được trang trí khác nhau.

Để làm cây nêu phải trải qua nhiều công đoạn, phần việc, đòi hỏi sự tỉ mỉ, tập trung và sự tham gia của nhiều người như: đập thân cây rừng làm tua bông; cắt thân cây đót, cây lau làm đũa thần; xỏ cườm trang trí; vẽ hoa văn…Tính cộng đồng của người Cor trong nghệ thuật trang trí cây nêu vì thế được thể hiện rất đậm nét.

Để làm được cây nêu phải trải qua nhiều công đoạn, đòi hỏi sự tỉ mỉ, tập trung.

Một cây nêu thông thường có 3 bộ phận gồm: gốc nêu để buộc trâu, thân nêu và ngọn nêu. Đáng chú ý, phần thân cây nêu được trang trí hoa văn 2 màu đen, đỏ tượng trưng cho trời và đất.

Thân cây nêu treo các bộ gu (bằng gỗ có vẽ hoặc điêu khắc những hình ảnh, họa tiết mang yếu tố tâm linh của người Cor) và mâm thờ. Bộ gu chỉ có ở tộc người Cor, được xem là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc tạo hình và hội họa dân gian đặc sắc.

Đặc biệt, trên cây nêu có chim chèo bẻo gỗ. Đây là loài chim bắt sâu, châu chấu, cào cào, bảo vệ cây lúa. Người dân tộc Cor xem chèo bẻo là chim trời, do thần linh phái xuống giúp họ. Chính vì thế, người Cor không bao giờ săn bắt hay ăn chim chèo bẻo.

Tạo hình chim chèo bẻo bằng gỗ.

Theo lời các nghệ nhân lớn tuổi người Cor, cây nêu là cây thiêng, vị trí đặt cây nêu rất quan trọng, thường ở giữa làng hoặc trước nhà để làm cột lễ trong các nghi thức quan trọng. Người Cor tin rằng, dựng cây nêu sẽ giúp xua đuổi tà ma, cầu mong sự bình an và mùa màng bội thu.

"Cây nêu là biểu tượng của tâm linh là cầu nối tinh thần của người Cor với thần linh. Đây là vật không thể thiếu trong các nghi lễ, lễ hội truyền thống như: lễ hội ăn trâu, lễ ngã rạ... Chính vì vậy, cây nêu có ý nghĩa hết sức quan trọng, được người Cor trân trọng, gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ"- nghệ nhân Hồ Minh Trí (xã Trà Tây) chia sẻ.

… đến di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Nghệ thuật trang trí cây nêu của dân tộc Cor là một tổ hợp trang trí khá độc đáo so với một số dân tộc khác trong khu vực, thể hiện sự tinh túy và tiêu biểu cho nghệ thuật tạo hình dân gian ở khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên.

Nghệ thuật trang trí cây nêu của dân tộc Cor là một tổ hợp trang trí khá độc đáo so với một số dân tộc khác trong khu vực.

Sự kết hợp những dải hoa văn đặc sắc với việc tạo hình trên cây nêu không đơn thuần là sự sáng tạo cái đẹp mang tính giải trí, thẩm mỹ và thưởng thức, mà còn mang đến những thông điệp về sự may mắn, hòa hợp với thiên nhiên và cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Trưởng Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Trà Bồng Võ Văn Diệp chia sẻ, nghệ thuật trang trí cây nêu của dân tộc Cor là di sản văn hóa được hình thành cùng với lịch sử phát triển của dân tộc, luôn gắn với đời sống tâm linh, với phong tục, lễ hội, sinh hoạt giải trí của cộng đồng, được người Cor yêu mến, trao truyền, phát triển từ đời này sang đời khác.

Nghệ thuật trang trí cây nêu của dân tộc Cor được quảng bá và giới thiệu sâu rộng.

Những năm gần đây, nghệ thuật trang trí cây nêu của dân tộc Cor được quảng bá và giới thiệu sâu rộng ở trong và ngoài tỉnh nhằm lan tỏa mạnh mẽ về nét văn hóa độc đáo này.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Ngãi Nguyễn Văn Thành, để phát huy tốt giá trị di sản trên, huyện Trà Bồng cần vinh danh, đãi ngộ xứng đáng những người có công trong việc thực hiện chính sách bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc Cor.

Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào công tác này; có các chính sách ưu đãi đối với các nghệ nhân làm nêu giỏi. Đồng thời, tăng cường truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể cho thế hệ trẻ.

Hà Phương