Cây xanh, mặt nước, công viên là 'tài nguyên quý giá' khi quy hoạch đô thị

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu đổi mới tư duy quy hoạch và quản lý cây xanh đô thị, không thể tiếp tục cách làm cũ kiểu "có đường là trồng cây", nhất là khi nhiều tuyến phố, vỉa hè không đủ điều kiện vẫn bị áp tiêu chí "trồng đủ mật độ", dẫn đến đối phó - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Theo báo cáo của Bộ Xây dựng, Nghị định này quy định về các hoạt động liên quan đến quản lý công viên, cây xanh và tổ chức không gian mặt nước gắn với cảnh quan tại đô thị và khu dân cư nông thôn; quản lý, sử dụng và khai thác tài sản kết cấu hạ tầng công viên, cây xanh do Nhà nước đầu tư, quản lý.

Điểm mới của dự thảo Nghị định so với Nghị định số 64/2010/NĐ-CP bao gồm: Bổ sung đối tượng công viên, mặt nước; mở rộng quy định cho cả đô thị, nông thôn; bổ sung quy định khai thác tài sản quỹ đất công viên (dành tối đa 15% quỹ đất công viên để khai thác, kinh doanh loại hình phù hợp); quản lý, khai thác tài sản hạ tầng công viên, cây xanh (quy định về tài sản hạ tầng công viên, cây xanh và các hình thức quản lý, bàn giao, khai thác, sử dụng…).

Tại cuộc họp, đại diện các bộ, ngành đã thảo luận tập trung vào các nhóm vấn đề chính: Phân định trách nhiệm quản lý mặt nước, cây xanh, công viên, tài sản trong công viên; vai trò của Bộ Xây dựng trong quy hoạch không gian và thiết kế cảnh quan đô thị; cơ chế tổ chức thực hiện và xác định trách nhiệm khi xảy ra vi phạm; định hướng phát triển công viên đô thị như một không gian công cộng; yêu cầu đổi mới tư duy thiết kế cây xanh, mặt nước nhằm bảo đảm hệ sinh thái bền vững trong đô thị…

Đổi mới tư duy quy hoạch và quản lý cây xanh đô thị

Kết luận buổi làm việc, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu đổi mới tư duy quy hoạch và quản lý cây xanh đô thị, không thể tiếp tục cách làm cũ kiểu "có đường là trồng cây", nhất là khi nhiều tuyến phố, vỉa hè không đủ điều kiện vẫn bị áp tiêu chí "trồng đủ mật độ", dẫn đến đối phó. Việc trồng cây phải tuân thủ quy chuẩn cụ thể về hạ tầng, tầm nhìn giao thông và lựa chọn chủng loại phù hợp để tránh gãy đổ gây nguy hiểm.

Dẫn kinh nghiệm quốc tế, Phó Thủ tướng nhấn mạnh nguyên tắc "cụm hóa" – bố trí cây xanh tập trung thay vì rải rác. Nhiều nước đã quy hoạch "rừng trong đô thị" với tỉ lệ cây xanh hợp lý, thay cho cách trồng dàn trải thiếu hiệu quả, tiềm ẩn rủi ro.

Cây xanh phải được coi là đối tượng độc lập trong quy hoạch, đồng bộ với hạ tầng, giao thông, kiến trúc. Trong các đô thị, khu dân cư cần xác định rõ nơi trồng cây, loại cây phù hợp với cảnh quan, khí hậu; quy định chặt hạ, thay thế, xử lý cây nguy hiểm và trách nhiệm quản lý theo cấp chính quyền.

Đối với khu dân cư mới, tái định cư, cây xanh, vườn hoa, công viên phải được quy định rõ trong quy hoạch chi tiết và thiết kế hạ tầng, tránh bị giảm trừ để tăng mật độ xây dựng.

Ngoài ra, cần bổ sung quy định bảo tồn hệ sinh thái cây bản địa, giữ lại cây cũ có giá trị, và quy định riêng cho các "khu rừng" đô thị – một loại tài nguyên cảnh quan cần bảo vệ.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, để quản lý, bảo vệ và phát triển công viên, cây xanh, mặt nước đô thị hiệu quả, cần thiết lập cơ chế tài chính ổn định, minh bạch, dài hạn - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Quy hoạch quỹ đất không gian xanh trong các đô thị phải bảo đảm tỉ lệ tối thiểu theo quy chuẩn và không được điều chỉnh giảm trong vòng đời quy hoạch. Các thành phố lớn phải dành quỹ đất dự trữ phát triển công viên, hành lang sinh thái, tuyến cây xanh dọc sông hồ và tích hợp xanh hóa vào chương trình phát triển nhà ở, giao thông, hạ tầng kỹ thuật.

Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Xây dựng hướng dẫn địa phương rà soát quy hoạch phân khu, chi tiết để bổ sung không gian xanh chưa đạt chuẩn, nhất là ở đô thị hóa nhanh, mật độ dân cư cao. Việc xây dựng chỉ tiêu, bản đồ hóa, theo dõi biến động quỹ đất cây xanh cần thực hiện bằng công cụ số, cập nhật định kỳ và công khai để giám sát.

Mặt nước đô thị là tài sản công quan trọng

Nhấn mạnh mặt nước đô thị là tài sản công quan trọng, cần được quản lý chặt chẽ và khai thác bền vững, Phó Thủ tướng cho rằng đây là loại tài nguyên đóng vai trò đặc biệt trong cấu trúc đô thị hiện đại – vừa điều hòa vi khí hậu, tiêu thoát nước, vừa tạo cảnh quan và cải thiện môi trường sống. Tuy nhiên, hiện chưa có quy định đầy đủ và thống nhất về quản lý, khai thác, bảo vệ mặt nước trong khu vực đô thị, dẫn đến tình trạng lấn chiếm, ô nhiễm, sử dụng sai mục đích diễn ra phổ biến.

Tại nhiều thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM, hệ thống ao, hồ, kênh, rạch từng đảm nhiệm chức năng quan trọng trong điều tiết nước và khí hậu, nhưng hiện đã bị san lấp hoặc sử dụng không đúng quy hoạch. Nhiều khu vực mặt nước được giao cho doanh nghiệp khai thác nhưng thiếu quy chế quản lý chặt chẽ, gây xung đột lợi ích giữa Nhà nước và tư nhân, ảnh hưởng đến quyền tiếp cận không gian công cộng của người dân.

Phó Thủ tướng yêu cầu dự thảo Nghị định phải xác định mặt nước đô thị là tài sản công do Nhà nước quản lý, giao chính quyền địa phương chịu trách nhiệm cụ thể trong công tác bảo vệ, duy tu, khai thác; phân biệt rõ giữa mặt nước tự nhiên (như sông, hồ, kênh, rạch) và mặt nước nhân tạo (như hồ điều hòa, hồ cảnh quan trong khu đô thị), từ đó có cơ chế quản lý phù hợp.

Mọi hoạt động khai thác, sử dụng mặt nước như làm nhà hàng nổi, bến thuyền, khu dịch vụ… đều phải được quy định bằng tiêu chuẩn, quy chuẩn cụ thể, cấp phép rõ ràng, giám sát thường xuyên, trên cơ sở bảo đảm công năng đô thị, không gian công cộng và lợi ích cộng đồng.

Bên cạnh đó, Dự thảo Nghị định cần phân định rõ trách nhiệm quản lý mặt nước giữa các Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Xây dựng và chính quyền đô thị trong kiểm soát chất lượng nước, xử lý ô nhiễm, duy tu nạo vét và tổ chức giao thông thủy nội đô (nếu có), bảo đảm tính liên tục và hiệu quả trong bảo vệ không gian mặt nước đô thị.

Việc quy hoạch đô thị cần gắn chặt với bảo vệ và phục hồi không gian mặt nước, không để tình trạng "mặt nước bị co lại" qua các thời kỳ quy hoạch; yêu cầu giữ lại hoặc tạo lập mặt nước phải là tiêu chí bắt buộc ngay từ bước lập hoặc điều chỉnh quy hoạch đô thị.

Về quy định liên quan đến công viên, Phó Thủ tướng đề nghị phân loại rõ: Công viên hiện hữu trong các đô thị cũ (1), công viên mới trong các khu đô thị mới (2). Với nhóm thứ nhất cần có giải pháp cải tạo, nâng cấp, bảo đảm vệ sinh, an toàn, đồng thời xem xét chuyển đổi mô hình quản lý – có thể theo hướng Nhà nước đầu tư, tư nhân quản lý, vận hành.

Với nhóm thứ hai, phải đưa ra khung tiêu chí rõ ràng: Chức năng sinh thái, bảo tồn cây tự nhiên, kết hợp điều hòa không khí, nước, phục vụ vui chơi, thể thao cộng đồng.

Tỉ lệ sử dụng đất trong công viên, cần khuyến khích theo hướng tối thiểu 60–70% dành cho hệ sinh thái tự nhiên (cây xanh, mặt nước), còn lại là hạ tầng kỹ thuật, đường dạo, đèn chiếu sáng, công trình dịch vụ. Cũng cần bổ sung quy định cho phép sử dụng không gian ngầm trong công viên, tạo điều kiện cho các chức năng thương mại, thể thao, dịch vụ mà không ảnh hưởng không gian trên mặt đất.

Nhấn mạnh cảnh quan tự nhiên là tài nguyên cần được quản lý, bảo vệ, tích hợp bắt buộc vào quy hoạch đô thị, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Xây dựng quy định rõ nội dung này trong Nghị định để có cơ sở pháp lý bảo vệ cảnh quan tự nhiên, định hướng lâu dài cho quy hoạch đô thị xanh – bền vững – có bản sắc.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Tường Văn báo cáo tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Thiết lập cơ chế tài chính ổn định, minh bạch, dài hạn

Theo Phó Thủ tướng, để quản lý, bảo vệ và phát triển công viên, cây xanh, mặt nước đô thị hiệu quả, cần thiết lập cơ chế tài chính ổn định, minh bạch, dài hạn.

Trước hết, cần xác lập định mức kinh tế – kỹ thuật phù hợp cho từng loại hình không gian xanh, làm cơ sở dự toán ngân sách và kiểm soát chi tiêu. Dự thảo Nghị định phải quy định rõ trách nhiệm của địa phương trong bố trí ngân sách hằng năm, đồng thời mở rộng huy động từ xã hội hóa, quỹ môi trường, phát triển đô thị hoặc đối tác công tư (PPP), với nguyên tắc công khai, không thương mại hóa không gian công cộng.

Bộ Xây dựng được giao phối hợp Bộ Tài chính xây dựng cơ chế quản lý tài sản công đặc thù đối với cây xanh, mặt nước, bảo đảm rõ quyền sở hữu, trách nhiệm quản lý và hiệu quả sử dụng; nghiên cứu bổ sung quy định về lệ phí duy tu không gian xanh tại các khu đô thị mới, nơi người dân có điều kiện chi trả, trên cơ sở tự nguyện và có giám sát cộng đồng. Đồng thời, tích hợp kinh phí quản lý vào chương trình mục tiêu quốc gia, kế hoạch đầu tư công trung hạn, ứng phó biến đổi khí hậu và phát triển đô thị xanh – thông minh.

Đáng chú ý, Phó Thủ tướng cho rằng, một trong những giải pháp quan trọng nhằm bảo đảm nguồn lực lâu dài cho công tác bảo vệ, quản lý và phát triển không gian xanh, mặt nước trong đô thị chính là khai thác hiệu quả quỹ đất hai bên sông, hồ, kênh rạch, gắn với quy hoạch không gian đô thị sinh thái và phát triển bền vững.

"Nghị định phải là cơ sở pháp lý rõ ràng, khả thi và có giá trị thực tiễn dài hạn đối với hoạt động lập, thẩm định, tổ chức thực hiện quy hoạch không gian xanh tại các đô thị; quản lý cây xanh, mặt nước, công viên và cảnh quan đô thị", Phó Thủ tướng nói.

Minh Khôi