Chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhân liệt ruột cần chú ý gì?

1. Ai dễ mắc liệt ruột?

Liệt ruột là bệnh lý cấp tính gây ra đau bụng, nôn ói, chướng bụng, khó tiêu, táo bón xuất hiện sau phẫu thuật, viêm nhiễm hoặc tai nạn. Tình trạng này sẽ được cải thiện sau từ 2 - 3 ngày hoặc khi điều trị khỏi nguyên nhân gây bệnh.

Theo BS. Lưu Thị Lanh - chuyên khoa Nội thận - Cơ Xương Khớp tại Bệnh viện 30-4, liệt ruột là hiện tượng ứ đọng thức ăn, nước uống trong đường tiêu hóa do cơ trơn ruột mất sự co bóp. Tình trạng này thường gặp sau phẫu thuật hoặc những bệnh lý gây rối loạn nhu động ruột.

Liệt ruột giống như tắc ruột mà không có tắc nghẽn vật lý, nó có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, chẳng hạn như:

Bụng căng phồng;
Buồn nôn, nôn mửa;
Chán ăn, luôn có cảm giác no;
Táo bón, đầy hơi.

Liệt ruột là tình trạng mất hoặc giảm nhu động đường tiêu hóa gây ứ đọng thức ăn.

Bệnh liệt ruột có thể xảy ra ở mọi đối tượng và mọi độ tuổi, bao gồm cả trẻ em và người lớn, đặc biệt sau khi phẫu thuật ở vùng bụng. Vì biến chứng của liệt ruột có thể dẫn đến tình trạng tắc ruột với nguy cơ tử vong cao, nên khi có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào của liệt ruột hoặc bệnh không tự hết thậm chí trở nặng hơn, người bệnh cần đi gặp bác sĩ chuyên khoa ngay lập tức để điều trị kịp thời và tránh những biến chứng có thể xảy ra.

2. Tại sao bệnh nhân liệt ruột cần kiêng ăn qua đường miệng?

Liệt ruột là tình trạng tạm thời khi các cơn co thắt cơ bình thường (nhu động ruột) di chuyển thức ăn qua ruột chậm lại hoặc dừng lại. Đây là tình trạng thường gặp sau phẫu thuật bụng và có một số yếu tố góp phần vào sự phát triển của tình trạng này, có thể bị ảnh hưởng gián tiếp bởi việc đưa thức ăn vào.

Trước kia, các bác sĩ thường cho bệnh nhân nhịn ăn bằng miệng cho đến khi các dấu hiệu rõ ràng về chức năng ruột trở lại (âm thanh ruột, xì hơi, cảm thấy đói) vì lo ngại rằng việc cho ăn sớm sẽ dẫn đến các biến chứng.

Việc cho ăn trước khi nhu động ruột phục hồi đủ có thể dẫn đến tích tụ chất chứa, gây căng tức, đau, buồn nôn và nôn vì ruột vẫn chưa thể di chuyển thức ăn hiệu quả. Tuy nhiên, bằng chứng hiện tại cho thấy rằng việc cho ăn sớm bằng miệng trong nhiều trường hợp là an toàn và thậm chí có thể giúp kích thích chức năng ruột trở lại. Ý tưởng cho rằng ruột non phục hồi chức năng tương đối nhanh (trong vòng vài giờ) sau phẫu thuật đã dẫn đến các giao thức thúc đẩy việc cho ăn sớm hơn dựa theo chỉ định của bác sĩ.

Bác sĩ Alec Stephenson - Thạc sĩ Khoa học Sức khỏe về Trợ lý Bác sĩ & Tâm thần học, Đại học Y khoa Nam Carolina (Hoa Kỳ) cho biết: Trong giai đoạn hậu phẫu, nếu người bệnh ăn thức ăn, ruột sẽ không phản ứng như bình thường, do bị sốc đối với các cơ ruột. Phương pháp điều trị đầu tiên và phổ biến nhất là truyền dịch tĩnh mạch, nhịn ăn thức ăn rắn và chỉ uống từng ngụm nhỏ chất lỏng trong khoảng một ngày. Nhu động ruột thường tự phục hồi và tình trạng liệt ruột sẽ biến mất. Trong những trường hợp nghiêm trọng hơn, cần phải phẫu thuật.

3. Chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhân liệt ruột

3.1. Giai đoạn đầu (khi nhu động ruột chưa hồi phục)

Nhịn ăn uống qua đường miệng (NPO - Nothing by Mouth):Đây là nguyên tắc quan trọng nhất để giúp ruột được nghỉ ngơi và giảm áp lực. Không cho bệnh nhân ăn uống bất kỳ thức ăn hoặc chất lỏng nào trong vòng 24 - 72 giờ cho đến khi chức năng ruột trở lại. Thời gian nhịn ăn sẽ tùy thuộc vào mức độ liệt ruột và chỉ định của bác sĩ.

Nuôi ăn qua tĩnh mạch: Bệnh nhân cần được nuôi ăn hoàn toàn qua tĩnh mạch thay thế ăn uống qua đường miệng trong quá trình điều trị liệt ruột. Các chất dinh dưỡng, dịch lỏng, điện giải được đưa vào nuôi cơ thể qua đường tĩnh mạch. Với phương pháp này, bệnh nhân sẽ được đặt ống thông tĩnh mạch bằng kim xuyên dưới da. Dịch dinh dưỡng qua tĩnh mạch chứa các chất thiết yếu cho cơ thể, gồm nước, protein, carbohydrate, chất béo, vitamin và khoáng chất,...

Dung dịch truyền và tốc độ truyền sẽ được bác sĩ chỉ định dựa trên tình trạng bệnh nhân. Nếu sau 7 ngày, bệnh nhân vẫn không dung nạp được lượng thức ăn đưa vào qua đường miệng thích hợp, nên duy trì dinh dưỡng qua đường tiêm hoàn toàn để ngăn ngừa suy dinh dưỡng.

Đặt ống thông mũi - dạ dày (nếu cần):Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định đặt ống thông mũi - dạ dày để hút dịch và khí tích tụ trong dạ dày, ruột non, giúp giảm chướng bụng, buồn nôn.

Chăm sóc dinh dưỡng cho bệnh nhân liệt ruột tập trung vào việc giảm tải cho đường tiêu hóa, cung cấp đủ nước và điện giải đồng thời theo dõi sát sao sự phục hồi của nhu động ruột.

3.2. Giai đoạn hồi phục sau liệt ruột (có dấu hiệu nhu động ruột trở lại)

Khi bệnh nhân có các dấu hiệu cho thấy nhu động ruột bắt đầu hồi phục (ví dụ: trung tiện, có nhu động ruột khi nghe), việc cho ăn uống trở lại cần được thực hiện một cách thận trọng và từng bước:

Bắt đầu bằng chất lỏng trong:

Nước lọc;
Nước điện giải;
Nước đường loãng;
Nước ép trái cây loãng, không bã;
Nước luộc rau;
Súp loãng, không có chất béo.

Theo dõi dung nạp: Sau khi cho uống một lượng nhỏ, cần theo dõi sát các triệu chứng như đau bụng, chướng bụng, buồn nôn, nôn. Nếu bệnh nhân dung nạp tốt, có thể tăng dần lượng và tần suất.

Chuyển sang thức ăn mềm, dễ tiêu hóa: Khi bệnh nhân dung nạp tốt chất lỏng, có thể chuyển dần sang các loại thức ăn mềm, dễ tiêu hóa, ít chất xơ:

Cháo trắng nhừ;
Súp xay nhuyễn;
Cơm nhão;
Khoai tây nghiền;
Rau củ luộc mềm, nghiền nhuyễn;
Thịt, cá nạc băm nhỏ, hấp hoặc luộc mềm.

Chia nhỏ bữa ăn: Ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày (5-6 bữa) thay vì 3 bữa lớn để giảm tải cho hệ tiêu hóa.

Ăn chậm, nhai kỹ: Giúp quá trình tiêu hóa dễ dàng hơn.

Cho ăn kẹo cao su: Nhai kẹo cao su có thể giúp ngăn ngừa tắc ruột sau phẫu thuật bằng cách kích thích dây thần kinh phế vị, giúp thúc đẩy nhu động ruột.

Tránh các loại thực phẩm:

Thực phẩm giàu chất xơ (rau sống, trái cây khô, ngũ cốc nguyên hạt) trong giai đoạn đầu.
Thực phẩm nhiều dầu mỡ, chiên xào.
Thực phẩm cay nóng, gia vị mạnh.
Đồ uống có gas.
Các chất kích thích (cà phê, rượu, bia).

Uống đủ nước: Duy trì lượng nước cần thiết cho cơ thể, có thể uống giữa các bữa ăn.

Theo dõi sát sao: Tiếp tục theo dõi các dấu hiệu của liệt ruột (đau bụng, chướng bụng, buồn nôn, nôn, bí trung đại tiện) và báo cho nhân viên y tế nếu có bất thường.

Thiên Châu