Chế độ ăn nào vừa tốt cho bản thân lại vừa tốt cho sức khỏe hành tinh?

Người dân mua thực phẩm trong siêu thị tại Glendale, California, Mỹ. (Ảnh: AFP/TTXVN)

Bạn có thể ăn một chế độ ăn vừa tốt cho sức khỏe, vừa tốt cho hành tinh không?

Một nghiên cứu mới đây cho thấy đây là một điều hoàn toàn có thể. Theo nghiên cứu, những người ăn theo chế độ chủ yếu là thực phẩm có nguồn gốc thực vật được chế biến tối thiểu như các loại hạt, đậu, trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt và dầu ô liu, cùng với một lượng vừa phải thịt, cá, trứng và sữa, sẽ ít có nguy cơ về tử vong do bệnh tim, ung thư và các bệnh mãn tính khác.

Đồng thời, chế độ ăn này cũng ít ảnh hưởng đến môi trường hơn vì chúng gồm các loại thực phẩm được trồng từ lượng đất và nước tương đối ít, và có lượng phát thải nhà kính thấp.

Nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Dinh dưỡng Lâm sàng Hoa Kỳ, thực hiện dựa trên một báo cáo có tính bước ngoặt vào năm 2019 của Ủy ban EAT-Lancet về một "Chế độ ăn uống lành mạnh cho hành tinh" nhằm duy trì sự sống cho 10 tỷ người và hành tinh vào năm 2050.

Nhìn chung, chế độ này khuyến khích mọi người ăn nhiều thực vật và thực phẩm nguyên chất hơn cùng với một lượng nhỏ thịt và sữa. Nó được thiết kế để có thể thay đổi linh hoạt và thích ứng với các sở thích văn hóa, ẩm thực và cá nhân khác nhau.

Báo cáo này là một trong những nghiên cứu lớn đầu tiên xem xét việc những chế độ ăn uống có lợi cho sức khỏe của Trái Đất sẽ có ảnh hưởng đến sức khỏe của con người như thế nào. Nghiên cứu này đã phân tích dữ liệu của hơn 200.000 nam giới và phụ nữ tại Mỹ được theo dõi trong ba thập kỷ và đưa ra một số kết luận.

Nguy cơ tử vong thấp hơn: Những người có thói quen ăn uống tuân thủ chặt chẽ nhất chế độ ăn uống vì sức khỏe hành tinh có khả năng tử vong sớm thấp hơn 30% so với những người ăn ít tuân thủ nhất.

Ít bệnh tật hơn: Những người ăn uống vì sức khỏe hành tinh có nguy cơ tử vong do ung thư thấp hơn 10%, khả năng tử vong do bệnh tim mạch thấp hơn 14%, nguy cơ tử vong do bệnh phổi giảm 47% và khả năng tử vong do bệnh Alzheimer và các rối loạn thoái hóa thần kinh khác thấp hơn 28%.

Giảm nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm: Phụ nữ có thói quen ăn uống phù hợp chặt chẽ với chế độ ăn uống vì sức khỏe hành tinh có nguy cơ tử vong vì bệnh truyền nhiễm thấp hơn 38%.

Sức khỏe hành tinh tốt hơn: Một phân tích tác động môi trường cho thấy cách tiếp cận ăn uống này có liên quan đến việc giảm 29% lượng khí thải nhà kính, giảm 51% việc sử dụng đất canh tác, giảm 21% việc sử dụng phân bón và giảm 13% nhu cầu tưới tiêu và nước.

Cách thực hiện chế độ ăn uống vì sức khỏe hành tinh

Trong nghiên cứu, những người có thói quen ăn uống tuân thủ chặt chẽ chế độ ăn uống vì sức khỏe hành tinh đã ăn nhiều các loại thực phẩm sau:

Trái cây nguyên quả và rau không chứa tinh bột như cà rốt, súp lơ, măng tây, dưa chuột và rau lá xanh.

Lạc và các loại hạt như óc chó, hạt phỉ, hạt hồ đào, hạt điều và quả hồ trăn.

Các loại đậu như đậu xanh, đậu lăng và đậu Hà Lan.

Thịt gà và các loại gia cầm khác.

Các loại thực phẩm giàu chất béo không bão hòa, như bơ, dầu ôliu và dầu hướng dương.

Ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt, gạo tự nhiên, yến mạch, hạt diêm mạch và lúa mạch, cũng như các loại thực phẩm làm từ ngũ cốc nguyên hạt (ví dụ, bánh mỳ từ bột lúa mỳ nguyên cám và bánh mỳ từ bột lúa mạch đen)

Giảm lượng thịt đỏ và thịt chế biến, trứng, nước ngọt, nước ép trái cây và thực phẩm chế biến có đường bao gồm kẹo, bánh ngọt, ngũ cốc ăn sáng và món tráng miệng.

Walter Willett, tác giả chính của nghiên cứu và là giáo sư dịch tễ học và dinh dưỡng tại Trường Y tế Công cộng Harvard T.H. Chan, nhấn mạnh rằng việc áp dụng chế độ ăn uống lành mạnh cho hành tinh không yêu cầu người ăn phải từ bỏ thịt.

Ông mô tả chế độ ăn này là chế độ ăn hỗn hợp với hai khẩu phần thực phẩm từ động vật mỗi ngày. Ví dụ, một tuần ăn kiêng thông thường có thể bao gồm một khẩu phần sữa như sữa, phomai hoặc sữa chua mỗi ngày, một khẩu phần thịt đỏ mỗi tuần, một khẩu phần trứng mỗi tuần, hai khẩu phần thịt gia cầm mỗi tuần và hai khẩu phần cá mỗi tuần.

Willett cho biết chế độ ăn này ưu tiên lượng lớn trái cây, hạt và rau củ cùng nhiều nguồn protein thực vật như đậu lăng và các loại đậu khác, giúp việc tuân thủ tương đối dễ dàng.

Ông nói thêm: "Bạn có thể linh hoạt kết hợp những thành phần này với hương vị và thực phẩm của hầu hết mọi nền văn hóa truyền thống."

Ăn uống lành mạnh làm chậm quá trình biến đổi khí hậu như thế nào?

Sản xuất lương thực chiếm khoảng 30% tổng lượng khí thải nhà kính trên toàn thế giới. Phần lớn lượng khí thải này là do khí thải metal từ chăn nuôi, nạn phá rừng tràn lan và khí thải từ chế biến thực phẩm, máy móc nông nghiệp, việc sử dụng phân bón tổng hợp và các khía cạnh khác của sản xuất nông nghiệp.

Chuồng bò ở Honbu Farm được lắp đặt hệ thống tự động kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm bằng cảm biến và quạt. (Ảnh: Đào Thanh Tùng/TTXVN)

Hầu hết đất canh tác ở Mỹ chỉ được sử dụng để trồng hai loại cây trồng - ngô và đậu nành - để làm thức ăn cho gia súc. Phương pháp canh tác độc canh này có thể làm thoái hóa đất, làm giảm đa dạng sinh học và đòi hỏi nhiều nước tưới, thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ hơn. Willett cho biết chỉ có khoảng 5% đất nông nghiệp ở Mỹ được sử dụng để trồng các loại rau, trái cây, hạt và đậu khác.

Willett cho biết, việc thay đổi chế độ ăn uống và hệ thống sản xuất thực phẩm của chúng ta sẽ không đủ để kìm hãm biến đổi khí hậu, nhưng đó cũng là những bước quan trọng.

"Nghiên cứu này cho thấy chúng ta có thể chuyển sang một chế độ ăn uống lành mạnh hơn nhiều so với chế độ ăn trung bình của người Mỹ và đồng thời có tác động đáng kể đến việc làm chậm quá trình biến đổi khí hậu," ông nói thêm. "Chúng ta không cần phải đánh đổi sức khỏe của hành tinh để lấy sức khỏe của con người. Chúng ta có thể có cả hai - đó là chiến thắng kép."

Nghiên cứu mới này mang tính quan sát, nghĩa là nó tìm thấy mối tương quan giữa những gì mọi người ăn và nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng, nhưng không nhất thiết là nguyên nhân và kết quả.

Các nhà nghiên cứu đã tính đến các yếu tố như những người tham gia có hút thuốc, tập thể dục, uống rượu hay có tiền sử gia đình mắc bệnh tim, ung thư và các bệnh khác hay không. Những lợi ích sức khỏe của việc ăn nhiều hạt, dầu ôliu, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau quả cũng đã được ghi nhận trong các thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt.

Marion Nestle, giáo sư danh dự về dinh dưỡng, nghiên cứu thực phẩm và sức khỏe cộng đồng tại NYU, cho biết chính phủ liên bang nên áp dụng các chính sách thực phẩm để thúc đẩy chế độ ăn không chỉ bổ dưỡng mà còn bền vững.

Nestle, người không tham gia vào nghiên cứu mới, cho biết: "Chính phủ có thể đưa ra các hướng dẫn rõ ràng về chế độ ăn uống, đặt ra các tiêu chuẩn lành mạnh hơn cho bữa ăn ở trường, hỗ trợ sản xuất thực phẩm cho con người - thay vì thức ăn cho động vật hoặc nhiên liệu cho ôtô - và ngừng trợ cấp cho sản xuất thịt công nghiệp"./.

(Vietnam+)