Chi cục Hải quan Khu vực II: Điểm sáng trong số hóa, cải cách thủ tục

Đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện

Đại diện một doanh nghiệp xuất nhập khẩu chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, tại Chi cục Hải quan Khu vực II (TP. Hồ Chí Minh), quy trình làm thủ tục hải quan hiện nay đã thay đổi rất nhiều so với trước.

Thay vì phải ôm cả xấp giấy tờ, đi lại giữa nhiều quầy để hoàn tất thủ tục, doanh nghiệp chỉ cần ngồi trước máy tính, đăng nhập hệ thống VNACCS/VCIS là có thể xử lý được gần như toàn bộ quy trình trên môi trường số.

Chi cục Hải quan Khu vực II: Điểm sáng trong số hóa, cải cách thủ tục.

Tờ khai hải quan được khai báo trực tuyến 24/7, chữ ký số thay cho chữ ký tay, tiền thuế và lệ phí thanh toán qua cổng điện tử, mọi công đoạn đều thuận tiện, nhanh chóng. Nhờ vậy, thời gian xử lý tờ khai luồng Xanh chỉ còn tính bằng phút, luồng Vàng rút xuống còn vài giờ, dẫu cho trước đây có lúc kéo dài đến nhiều ngày. Các thủ tục trùng lặp, rườm rà từng khiến doanh nghiệp "ngán ngẩm" cũng dần dần được cắt giảm.

Theo đánh giá của Chi cục Hải quan Khu vực II, kết quả này đến từ sự nỗ lực, tập trung đẩy mạnh chuyển đổi số của ngành Hải quan nói chung và của đơn vị nói riêng trong thời gian qua, với mục tiêu số hóa sâu rộng, tối ưu hóa điều hành dựa trên dữ liệu và công nghệ thông minh.

Ngoài tiết kiệm thời gian, điểm nổi bật của số hóa điện tử là tăng tính minh bạch. Mọi thao tác đều được ghi nhận trên hệ thống, giúp cơ quan hải quan dễ dàng kiểm tra, truy xuất thông tin để phục vụ kiểm tra sau thông quan và xử lý vi phạm khi cần.

Lãnh đạo Chi cục Hải quan Khu vực II cho biết, song song với VNACCS/VCIS, Chi cục còn vận hành hệ thống VASSCM, là hệ thống quản lý, giám sát hải quan tự động, thiết lập "hạ tầng số" kết nối thời gian thực giữa hải quan và doanh nghiệp. Đây là nền tảng để từng bước tiệm cận mô hình quản lý hiện đại của các nền hải quan tiên tiến trong khu vực.

Một bước tiến quan trọng nữa trong nỗ lực chuyển đổi số hải quan là triển khai cơ chế một cửa quốc gia. Nếu trước đây, doanh nghiệp phải lập hồ sơ riêng cho từng cơ quan như thuế, kiểm dịch, kiểm tra chất lượng… thì nay chỉ cần nộp dữ liệu trên một cổng thông tin thống nhất.

Các cơ quan cùng tiếp nhận và xử lý hồ sơ trên một hệ thống, giảm trùng lặp giấy tờ, rút ngắn thời gian chờ đợi. Tại Chi cục Hải quan Khu vực II, cơ chế này được thực hiện với sự phối hợp chặt chẽ của các đơn vị kiểm tra chuyên ngành, hỗ trợ doanh nghiệp "nộp một lần, dùng cho nhiều việc" và theo dõi trực tuyến tiến độ xử lý hồ sơ.

Lãnh đạo đơn vị khẳng định, thực hiện theo chỉ đạo tại Quyết định số 628/QĐ-TTg, đến nay hầu hết các thủ tục hành chính trong lĩnh vực cấp phép, kiểm tra chuyên ngành cho hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh tại Chi cục được thực hiện thông qua Cơ chế một cửa quốc gia; 100% thủ tục hành chính có nhu cầu sử dụng cao được cung cấp dịch vụ công trực tuyến mức độ 4, thực hiện trên nhiều phương tiện truy cập và tích hợp lên Cổng Dịch vụ công quốc gia.

Chưa khi nào, pháp luật hải quan trở nên gần gũi với doanh nghiệp như bây giờ. Các quy định, thủ tục thì hoàn toàn công khai, minh bạch, dễ dàng tra cứu, giám sát mọi lúc, mọi nơi, không còn là "rừng quy định" khó tiếp cận như trước.

Cán bộ Chi cục Hải quan Khu vực II tham gia lớp bồi dưỡng về chuyển đổi số và ứng dụng AI thực chiến trong công tác hành chính công vụ

Không chỉ cải tiến quy trình số ở bên ngoài, Chi cục Hải quan Khu vực II còn là đơn vị tiên phong tự chuyển đổi số mạnh mẽ từ bên trong. Hệ thống quản trị hải quan tập trung HCAS được xem như "bộ não số" điều hành hoạt động của đơn vị, với 22 phân hệ chức năng, bao gồm quản lý văn bản, hồ sơ, cơ sở dữ liệu giá, phân tích rủi ro, thống kê, báo cáo… nên phần lớn công tác quản lý nội bộ đã được số hóa.

Việc lưu trữ và tra cứu thông tin theo đó trở nên nhanh chóng, chính xác hơn, giúp chỉ đạo của lãnh đạo được truyền đạt kịp thời, thông suốt đến từng bộ phận, từng cán bộ.

Mặt khác, 100% cán bộ, công chức của Chi cục hiện nay đã được cấp chữ ký số cá nhân, xử lý công việc hoàn toàn trên môi trường điện tử, không phụ thuộc vào hồ sơ giấy. Lãnh đạo Chi cục khuyến khích đội ngũ cán bộ trẻ chủ động đề xuất sáng kiến, cải tiến quy trình, ứng dụng công nghệ mới trong quá trình chuyển đổi số, với phương châm "lấy sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp làm thước đo chất lượng phục vụ".

Sau thời gian chuyển mình, hiệu quả thông quan tại Chi cục Hải quan Khu vực II đã được nâng lên rõ rệt. Hệ thống quản lý rủi ro hiện sử dụng thuật toán phân tích dữ liệu để tự động phân luồng tờ khai thành luồng Xanh, Vàng, Đỏ.

Tính đến cuối quý III/2025, tỷ lệ tờ khai phải kiểm tra thực tế (luồng Đỏ) chỉ còn khoảng 5% đối với nhập khẩu và gần 2% đối với xuất khẩu, giảm mạnh hàng chục phần trăm so với cùng kỳ năm trước.

Cơ quan hải quan từ đó có thể tập trung nguồn lực vào các lô hàng có rủi ro cao, trong khi những doanh nghiệp chấp hành tốt pháp luật được hưởng quy trình thông quan nhanh gọn, góp phần giảm chi phí lưu kho, lưu bãi và hạn chế nguy cơ giao hàng chậm.

"Hiến kế" giảm ùn tắc, tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp

Thời gian quan, Chi cục Hải quan Khu vực II đã tham gia nhiều đề án mang tính chiến lược, hướng tới tối ưu hóa chuỗi logistics và giảm ùn tắc tại các đầu mối giao thông quan trọng.

Tiêu biểu là Đề án "Tạo thuận lợi thương mại: Thủ tục hải quan trong logistics và chống ùn tắc tại cảng Cát Lái". Thông qua đề án này, Chi cục đã đưa ra giải pháp xây dựng hệ thống dịch vụ tiện ích hiện đại, đặt mục tiêu giảm tới 70% thời gian thông quan hàng hóa, tiết kiệm khoảng 5.000 tỷ đồng chi phí mỗi năm cho doanh nghiệp và xã hội. Khi hàng hóa được thông quan nhanh hơn, xe container không phải chờ đợi lâu, áp lực lên hạ tầng giao thông khu vực cũng sẽ giảm đáng kể.

Cùng với đó, hệ thống thu phí cảng biển điện tử tại TP. Hồ Chí Minh được triển khai, tự động hóa toàn bộ quy trình thu phí sử dụng hạ tầng cảng biển và tích hợp với dữ liệu tờ khai hải quan. Hệ thống này có khả năng xử lý tới 15 triệu tờ khai mỗi năm, giúp thành phố dự kiến thu khoảng 3.000 tỷ đồng/năm để tái đầu tư phát triển hạ tầng cảng.

Ngoài ra, việc thu phí điện tử còn giúp tiết kiệm chi phí nhân lực, giảm tiếp xúc trực tiếp, qua đó, phòng ngừa tiêu cực, tăng cường minh bạch trong thực thi pháp luật.

Ứng dụng các công nghệ đột phá

Dù đã đạt nhiều kết quả ấn tượng, Chi cục Hải quan Khu vực II xác định những gì đang có mới chỉ là bước khởi đầu trên hành trình hướng đến mô hình Hải quan thông minh vào năm 2030.

Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, hải quan các nước đều được khuyến nghị ứng dụng sâu rộng các công nghệ đột phá như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), chuỗi khối (Blockchain)… vào các khâu nghiệp vụ cốt lõi.

Nắm bắt xu hướng này, Chi cục đã xây dựng kế hoạch chuyển đổi sang hệ thống Hải quan số và mô hình Hải quan thông minh giai đoạn 2025 - 2030, với định hướng dần thay thế hệ thống VNACCS/VCIS bằng một nền tảng mới ứng dụng sâu rộng thành tựu 4.0. AI và Big Data được kỳ vọng hỗ trợ hệ thống quản lý rủi ro phân tích hành vi, nhận diện bất thường trong tờ khai và hồ sơ doanh nghiệp một cách tự động, chính xác hơn.

IoT có thể được dùng để giám sát hành trình hàng hóa, phương tiện qua biên giới theo thời gian thực. Blockchain mở ra khả năng trao đổi dữ liệu minh bạch, đáng tin cậy với hải quan các nước, bảo đảm tính toàn vẹn của chứng từ như giấy phép, chứng nhận xuất xứ.

Trong tương lai, những công nghệ như máy bay không người lái (drone) để tuần tra, giám sát khu vực biên giới hay thực tế ảo (VR) trong đào tạo cán bộ nghiệp vụ cũng có thể được nghiên cứu ứng dụng, tiếp tục xây dựng lực lượng hải quan chính quy, hiện đại, chuyên nghiệp hơn.

Việt Anh