Chiến lược giảm nghèo ở 'miền đất khó' xứ Thanh

Thanh Hóa, với diện tích lớn và địa hình phức tạp, vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức về chênh lệch giàu nghèo, đặc biệt tại các huyện miền Tây (cũ) như Mường Lát, Quan Sơn, Quan Hóa, Bá Thước. Đây là các địa phương có tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) cao, kinh tế phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp nhỏ lẻ và lâm sản thô. Trong bối cảnh đó, mô hình kinh tế tập thể, với nòng cốt là các HTX, được xác định là giải pháp hiệu quả nhất để tập hợp nguồn lực, chuyển giao công nghệ và kết nối thị trường.

Tiếp sức theo chiến lược

Vùng đồng bào DTTS và miền núi luôn là trọng điểm trong các Chương trình Mục tiêu Quốc gia (MTQG) về giảm nghèo bền vững. Tại Thanh Hóa, nơi có tỷ lệ đồng bào DTTS chiếm một phần đáng kể, việc tìm kiếm một mô hình kinh tế hiệu quả, có khả năng kết nối sản xuất nhỏ lẻ, là nhiệm vụ cấp thiết. HTX chính là lời giải được lựa chọn. Với bản chất là tổ chức kinh tế tập thể, HTX tạo ra sức mạnh cộng hưởng, giúp nông dân DTTS vượt qua các rào cản về vốn, kỹ thuật và thị trường.

Đến nay, số lượng và chất lượng hoạt động của các HTX tại các huyện miền núi đã có sự cải thiện đáng kể. Nhiều HTX đã chuyển đổi từ mô hình dịch vụ thuần túy sang mô hình sản xuất gắn với chế biến, xây dựng thương hiệu. Tuy nhiên, phần lớn các HTX tại đây vẫn còn yếu về quản trị, thiếu vốn và kỹ năng tiếp cận thị trường hiện đại, khiến việc giảm nghèo chưa thực sự bền vững. Chính vì vậy, sự hỗ trợ từ các tổ chức cấp trên là vô cùng cần thiết.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực cho các đơn vị kinh tế cơ sở, Liên minh HTX tỉnh Thanh Hóa đã và đang tích cực triển khai các chương trình hỗ trợ thiết thực, dưới sự chỉ đạo và hỗ trợ chuyên môn sâu của Liên minh HTX Việt Nam.

Nhiều HTX phát huy hiệu quả nhờ được hỗ trợ nâng cao năng lực.

Nếu vốn là "máu" của doanh nghiệp, thì kiến thức và kỹ năng quản lý chính là "bộ não" của HTX. Vấn đề lớn nhất của các HTX vùng miền núi thường không phải là thiếu nguyên liệu hay sản phẩm đặc trưng (như măng khô, tre luồng, dược liệu…) mà là thiếu tư duy quản trị hiện đại, thiếu kỹ năng gọi vốn và kỹ năng kết nối thị trường. Chính vì vậy, các chương trình đào tạo, tập huấn được tổ chức thường xuyên. Điển hình là Hội nghị tập huấn thúc đẩy khởi sự kinh doanh, khởi nghiệp và thu hút đầu tư vùng đồng bào DTTS và miền núi được tổ chức vào sáng 13/10 vừa qua.

Lớp tập huấn đã tập trung giải quyết những thiếu hụt này một cách có hệ thống. Các giảng viên đến từ những đơn vị uy tín như Trường Đại học Hồng Đức và chính Liên minh HTX tỉnh, đã giới thiệu 4 chuyên đề cốt lõi. Chuyên đề về Tổng quan về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và Tư duy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, HTX được thiết kế nhằm thay đổi góc nhìn truyền thống về sản xuất. Qua sự hỗ trợ của các chuyên gia, nhiều lãnh đạo HTX đã nhận ra HTX của mình đang kinh doanh theo mô hình cũ, bộc lộ giới hạn nhất định khi chỉ dừng lại ở việc bán nông sản thô. Việc áp dụng tư duy đổi mới sẽ giúp HTX chuyển mình sang chế biến sâu, xây dựng thương hiệu, và ứng dụng công nghệ số vào quản lý từ đó giúp thành viên nâng cao thu nhập và thúc đẩy giảm nghèo bền vững.

Điểm đặc biệt và mang lại hiệu quả cao nhất của lớp tập huấn chính là phương pháp tổ chức: tiếp thu lý thuyết kết hợp với tham quan học tập kinh nghiệm thực tế tại một số HTX điển hình trên địa bàn tỉnh Ninh Bình. Đây là một quyết định chiến lược của Liên minh HTX, nhằm mang đến cho học viên Thanh Hóa một "mô hình sống" để học hỏi và áp dụng.

Việc Liên minh HTX tỉnh Thanh Hóa tổ chức cho các cán bộ, thành viên HTX đến thăm các HTX kiểu mới, đang hoạt động hiệu quả tại Ninh Bình, giúp các học viên được “mắt thấy, tai nghe” về cách thức HTX đối tác tổ chức sản xuất, quản lý chuỗi giá trị, và quan trọng nhất là cách họ duy trì sự đoàn kết, minh bạch tài chính. Đây là mô hình học tập “cầm tay chỉ việc”, giúp lý thuyết được chuyển hóa thành kinh nghiệm thực tiễn một cách sinh động.

Từ những chuyến đi thực tế này, các cán bộ HTX ở Thanh Hóa có thể nhận ra những điểm yếu của mình và học hỏi được những kinh nghiệm quý báu về quản trị, cách thức liên kết sản xuất theo tiêu chuẩn thị trường (ví dụ: VietGAP, hữu cơ) và đặc biệt là cách xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) mạnh mẽ. Việc này giúp các nhà quản lý và thành viên HTX tự tin hơn trong việc áp dụng mô hình thành công vào điều kiện thực tế của địa phương mình.

HTX tạo động lực giảm nghèo bền vững

Hội nghị tập huấn này và các lớp tập huấn khác là một minh chứng rõ ràng cho tầm nhìn chiến lược của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Thanh Hóa đó là : Phát triển kinh tế tập thể là con đường ngắn nhất và bền vững nhất để giúp đồng bào DTTS thoát nghèo.

Mục tiêu cuối cùng của chương trình này mang lại hiệu quả xã hội thiết thực: tạo việc làm ổn định, nâng cao thu nhập cho hội viên, và từ đó, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội chung của địa phương. Khi các HTX hoạt động hiệu quả, họ tạo ra đầu ra ổn định cho nông sản, giữ chân được thanh niên tại địa phương, giảm bớt áp lực di cư lao động.

Đến nay, nhiều HTX ở Thanh Hóa đã nâng cao hiệu quả, thúc đẩy kinh tế nông thôn và đóng góp tích cực vào quá trình giảm nghèo.

Các lớp tập huấn giúp cán bộ HTX ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số nâng cao năng lực quản lý.

Tiêu biểu như HTX Dịch vụ Nông dược Bá Thước. Hoạt động trên địa bàn có nhiều hộ nghèo, HTX đã tập trung vào trồng và liên kết sản xuất cây dược liệu và sản phẩm bản địa như: Cà gai leo, đu đủ lấy hoa, nuôi ong mật.

HTX đã chủ động sản xuất và liên kết sản xuất với người dân cho diện tích lớn cà gai leo và đu đủ lấy hoa. Đến nay, HTX đã trở thành "trụ đỡ" cho người dân địa phương phát triển sản xuất. Đặc biệt, những người đứng đầu HTX thông qua các buổi tập huấn đã nhanh nhạy trong việc tìm kiếm liên kết tiêu thụ, tiếp cận nguồn vốn ưu đãi để mở rộng quy mô.

Mô hình của HTX Bá Thước đã phát huy lợi thế thổ nhưỡng vùng núi để phát triển các loại cây dược liệu có giá trị kinh tế cao gấp 3-4 lần so với cây trồng truyền thống, là hướng đi bền vững cho người dân, từ đó đóng góp tích cực vào quá trình nâng cao thu nhập, giảm nghèo cho người dân. Thu nhập bình quân của thành viên đã tăng gấp 2,5 lần so với trước khi tham gia, giúp nhiều hộ gia đình thoát khỏi diện nghèo.

Tương tự, HTX miến dong Đồi Ao sau khi được tham gia các lớp tập huấn đã biết phân tích thị trường, nhận ra những khó khăn của việc sản xuất miến thủ công. Do đó, HTX đã đầu tư mua trang thiết bị máy móc giúp nâng cao chất lượng miến và mẫu mã sản phẩm. Hiện, HTX có 7 thành viên và hàng chục lao động địa phương tham gia sản xuất. Mỗi năm HTX sản xuất được trên 20 tấn miến dong, doanh thu đạt trên 1 tỷ đồng. Sản phẩm miến dong Đồi Ao đã được công nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh, qua đó góp phần nâng tầm chất lượng, giá trị sản phẩm, tạo việc làm cũng như hỗ trợ giảm nghèo.

Còn tại HTX Dịch vụ và Nuôi trồng Thủy sản Cửa Đạt (Thường Xuân), thông qua các lớp tập huấn nâng cao năng lực, kỹ thuật chăn nuôi của Liên minh HTX tỉnh, HTX thực hiện nghiêm ngặt các khâu chọn giống, thức ăn để đưa đến người dân những vật nuôi chất lượng. Cùng với đó, trong quá trình triển khai, cán bộ kỹ thuật của HTX luôn sẵn sàng hỗ trợ người dân chăm sóc, phòng chống dịch bệnh. Đến nay, lợn được cấp đã sinh sản và phát triển khỏe mạnh, giúp người dân có thu nhập ổn định và tăng đàn lợn trong thời gian tới, đồng thời cung cấp dịch vụ thủy sản đầu vào và đầu ra cho bà con.

"Bệ đỡ" của người nghèo

Những mô hình này chứng minh rằng, khi được trang bị kiến thức về quản lý vốn, đổi mới sáng tạo và được kết nối thị trường thông qua các chương trình tập huấn, các HTX vùng núi hoàn toàn có thể trở thành "Doanh nghiệp của người nghèo" – nơi giúp thành viên làm giàu trên chính mảnh đất quê hương mình.

Theo đánh giá của ngành chức năng, các HTX đang đóng vai trò then chốt và có những đóng góp rất quan trọng vào công cuộc giảm nghèo bền vững ở Thanh Hóa, đặc biệt tại các huyện miền núi và vùng đồng bào DTTS.

Đặc biệt, các lớp tập huấn về quản lý vốn, quản trị hiện đại, và kiến thức pháp luật (Luật HTX 2023) giúp cán bộ và thành viên HTX (nhiều người là người DTTS) có tư duy kinh doanh, làm chủ chuỗi giá trị. Còn thông qua các dự án giảm nghèo, Liên minh HTX tỉnh và các HTX đã hỗ trợ giống cây/con có giá trị kinh tế cao (như lợn nái đen, vịt bầu bản địa, cây dược liệu) kèm theo kỹ thuật chăm sóc và quản lý, giúp người dân tự chủ phát triển kinh tế, thay vì chỉ nhận trợ cấp.

Nhờ có kinh tế tâp thể, HTX, tỷ lệ hộ nghèo ở 11 huyện miền núi (cũ) Thanh Hóa đã giảm đáng kể. Cụ thể, số liệu rà soát năm 2024 cho thấy hộ nghèo người DTTS ở 11 huyện miền núi đã giảm 6,73% so với năm 2023, chứng minh vai trò là "bà đỡ" và "chìa khóa" của khu vực kinh tế này trong việc giúp đồng bào DTTS vùng khó khăn vươn lên, tạo ra động lực mạnh mẽ để thoát nghèo và làm giàu ngay trên quê hương.

Minh Nhương