'Chim hôi' kỳ lạ của rừng Amazon: Sinh ra với vuốt, bốc mùi như phân, và là bí ẩn tiến hóa chưa lời giải
Một loài chim nhiệt đới mang khuôn mặt xanh, mắt đỏ rực, có vuốt như khủng long và bốc mùi hôi như phân bò đang khiến giới khoa học đau đầu vì không biết nó 'thuộc về đâu' trong cây tiến hóa loài chim.
Đó là hoatzin, hay còn được người dân Guyana gọi bằng cái tên dân dã hơn: chim trĩ Canje. Nhưng đừng để vẻ ngoài đẹp mắt đánh lừa bạn — loài chim này nổi tiếng khắp Nam Mỹ không phải vì giọng hót hay khả năng bay lượn, mà vì... mùi hôi nồng nặc đến mức kẻ săn mồi cũng tránh xa.
Hoatzin có mùi hôi vì hệ tiêu hóa lên men giống như bò của chúng.
Không giống bất kỳ loài chim nào khác, hoatzin sở hữu hệ tiêu hóa lên men ở dạ dày trước, tương tự như bò. Chúng ăn lá cây, lên men trong diều – một túi lớn trong thực quản – rồi ợ ra những luồng khí có mùi... phân mục.
Chính mùi này giúp chúng sống sót: hầu hết kẻ săn mồi đều tưởng hoatzin đã thối rữa hoặc mang độc tố.
Tuy nhiên, cơ thể phình to vì hệ tiêu hóa độc đáo khiến hoatzin vụng về khi bay. Đây là loài chim hiếm hoi có khả năng bay kém, nhưng bù lại lại có chiến thuật “bốc mùi” để tự vệ.
Điểm kỳ lạ chưa dừng ở đó. Chim non hoatzin được sinh ra với... vuốt trên cánh — một đặc điểm hiếm gặp, từng chỉ tồn tại ở các loài chim tiền sử. Vì chưa biết bay, chim con sử dụng những chiếc vuốt này để leo trèo trên cây, tránh khỏi các loài săn mồi trong rừng Amazon rậm rạp.
Các nhà khoa học ban đầu cho rằng hoatzin là loài cổ xưa, tách biệt khỏi các loài chim khác sau sự kiện tuyệt chủng khủng long khoảng 64 triệu năm trước. Nhưng một nghiên cứu năm 2024 lại đặt dấu hỏi: phải chăng những đặc điểm “tiền sử” ấy tiến hóa gần đây để thích nghi với cuộc sống trong rừng?
Dù đã giải mã bộ gene của hơn 360 loài chim trong một nghiên cứu quy mô toàn cầu, giới khoa học vẫn chưa xác định được chính xác hoatzin thuộc về nhóm nào trong cây phả hệ các loài chim hiện đại.
Cuối cùng, các nhà nghiên cứu tạm xếp hoatzin vào nhóm gọi là "trẻ mồ côi" tiến hóa, cùng với sếu và một số loài chim biển — những loài không thể phân loại rõ ràng vào bất kỳ nhánh nào trong sơ đồ tiến hóa.
Dù có vẻ ngoài lạ lùng, khả năng bay yếu ớt và mùi hôi đặc trưng, hoatzin vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong lòng người dân Guyana — nơi nó được tôn vinh là quốc điểu, biểu tượng của sự khác biệt và bí ẩn chưa được giải mã trong thế giới tự nhiên.
