Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (2021-2025): Bước chuyển mình về tư duy phát triển từ 'lượng' sang 'chất'

Gặt hái nhiều thành tựu

Chương trình xây dựng NTM, một trong 5 chương trình mục tiêu quốc gia, đã đạt được nhiều kết quả quan trọng trong giai đoạn 2021-2025, tiếp nối thành công từ giai đoạn 2011-2020.

Tính đến tháng 6/2025, cả nước có gần 79% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó hơn 42% đạt chuẩn nâng cao và trên 12% đạt chuẩn kiểu mẫu. Các mô hình NTM kiểu mẫu ngày càng tiệm cận tiêu chí đô thị văn minh, với cảnh quan xanh – sạch – đẹp, ứng dụng công nghệ trong quản lý, đảm bảo an ninh – trật tự.

Đặc biệt, 22 tỉnh, thành phố đã có 100% số xã đạt chuẩn NTM, trong đó 19 địa phương đồng thời đạt tỷ lệ 100% xã đạt chuẩn và 100% đơn vị cấp huyện hoàn thành nhiệm vụ. Đây là thành tích chưa từng có trong 15 năm thực hiện phong trào thi đua “Cả nước chung sức xây dựng NTM".

Tại Tọa đàm “Xây dựng NTM 2021–2025: Thành tựu từ chính sách, sức mạnh từ cộng đồng” diễn ra cuối tháng 10 vừa qua, theo ông Trần Xuân Hiền, Phó Vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới (Bộ Nội vụ), chương trình đã mang lại những thay đổi rõ rệt cả về đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, đặc biệt ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và khu vực khó khăn. Hệ thống cơ sở vật chất nông thôn, từ giao thông đến các công trình công cộng như trường học, trạm y tế, đã được cải thiện đáng kể, góp phần xóa đói giảm nghèo và nâng cao chất lượng sống, ông Hiền nhấn mạnh.

Tháng 9/2019, xã Tùng Ảnh (cũ) đã được UBND tỉnh Hà Tĩnh công nhận đạt chuẩn xã NTM nâng cao. Ảnh: Dương Nguyên

Cụ thể, chương trình đã đạt được ba thành tựu chính: cải thiện cơ sở hạ tầng nông thôn, nâng cao các giá trị văn hóa – xã hội, và tạo việc làm thông qua đào tạo nghề. Phó Vụ trưởng Vụ Công tác Thanh niên và Bình đẳng giới Trần Xuân Hiền cho hay chương trình đã được Chính phủ đánh giá là một trong những chương trình hiệu quả nhất, với sự thay đổi rõ nét ở các thôn, bản, đặc biệt trong lĩnh vực giao thông. Những kết quả này không chỉ cải thiện điều kiện sống mà còn thúc đẩy bình đẳng giới, tạo cơ hội cho lao động nữ tiếp cận nghề nghiệp và thị trường lao động.

Còn theo TS. Phạm Ngọc Toàn, Giám đốc Trung tâm thông tin, phân tích, dự báo chiến lược và dịch vụ công, chương trình xây dựng NTM đã tạo ra sự chuyển biến từ số lượng sang chất lượng, với việc trao quyền cho người dân tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng và giám sát.

Người dân không chỉ thụ hưởng mà còn đồng hành, cùng xây dựng và giám sát các dự án, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Đặc biệt, chương trình đã thúc đẩy chuyển đổi số ở nông thôn, giúp người dân tiếp cận dịch vụ công dễ dàng hơn, từ đó nâng cao hiệu quả quản trị địa phương.

Tuyến đường NTM xanh - sạch - đẹp. Ảnh: PV

Nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ

Một trong những dấu ấn quan trọng của giai đoạn 2021-2025 là sự thay đổi trong tư duy phát triển, từ “làm cho dân” sang “cho dân làm”. TS. Phạm Ngọc Toàn nhấn mạnh, người dân giờ đây là chủ thể, tự quyết định và thực hiện các dự án, với sự hỗ trợ từ chính quyền. Điều này giúp chương trình gắn bó hơn với nhu cầu thực tế của từng địa phương.

Sự chuyển đổi này được thể hiện rõ qua các mô hình thành công như phát triển nông nghiệp gắn với du lịch bền vững, tiêu biểu là chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP). Các mô hình này không chỉ đa dạng hóa nguồn thu mà còn tạo việc làm và nâng cao giá trị kinh tế cho người dân.

Bên cạnh đó còn có một số mô hình tiêu biểu khác, như mô hình lịch sử – văn hóa ở Ninh Bình, hay hệ thống giao thông và thông tin ở Đồng Tháp, Đồng Nai... Những mô hình này đã được lan tỏa và nhân rộng, tạo hiệu ứng tích cực trên cả nước. “Trước đây, Nhà nước làm, nhân dân tham gia. Giai đoạn sau, nhân dân làm, Nhà nước hỗ trợ. Sự thay đổi này đã tạo ra động lực bền vững cho chương trình”, TS. Phạm Ngọc Toàn đánh giá.

Chính sách cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chương trình xây dựng NTM. Các nghị quyết và quyết định như Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 16/6/2022 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Quyết định số 263/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025 đã tạo nền tảng pháp lý vững chắc, giúp huy động nguồn lực và định hướng triển khai.

Với hơn 154 văn bản chính sách được ban hành, Bộ tiêu chí quốc gia NTM giai đoạn 2021–2025 được xây dựng theo hướng nâng cao chất lượng và tiệm cận chuẩn mực quốc tế. Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng, mà còn là chủ thể của chương trình – trực tiếp hiến đất, đóng góp ngày công, giám sát công trình và bảo vệ kết quả sau đầu tư.

Trong quá trình xây dựng NTM, chính quyền cấp xã như “nhạc trưởng”, đóng vai trò kết nối, tuyên truyền và minh bạch hóa các dự án để người dân thấy rõ lợi ích. TS. Phạm Ngọc Toàn nhấn mạnh, “chính quyền phải chỉ ra những kết quả cụ thể, như con đường khang trang hay công trình nước sạch, để người dân cảm nhận được mình là người trong cuộc”. Các mô hình như phát triển cà phê, sầu riêng gắn với du lịch ở Tây Nguyên hay du lịch văn hóa Khmer ở Tây Nam Bộ đã khuyến khích sự tham gia tự nguyện của người dân, mang lại cả lợi ích kinh tế và xã hội.

Vai trò của chính sách minh bạch và sát với thực tiễn cũng được các diễn giả nhấn mạnh, trong đó, chính sách cần dễ hiểu, dễ thực hiện và tạo sinh kế cho người dân, đặc biệt ở các vùng khó khăn. Giới chuyên gia đề xuất, cần có các chính sách đặc thù để hỗ trợ các khu vực miền núi, biên giới, giúp người dân ổn định cuộc sống và phát triển kinh tế ngay tại địa phương.

Để lan tỏa thành tựu đến các vùng khó khăn, TS. Phạm Ngọc Toàn kiến nghị xem xét triển khai mô hình “kèm cặp” giữa các xã thành công và xã còn khó khăn, cùng với việc điều chỉnh linh hoạt các tiêu chí NTM phù hợp với đặc thù vùng miền. Việc lấy sự hài lòng của người dân làm tiêu chí đánh giá cũng được kỳ vọng sẽ giúp giảm tình trạng chạy theo thành tích, đảm bảo triển khai thực chất.

Ngoài ra, Nhà nước cũng cần triển khai thêm nhiều chính sách ưu đãi như thuê đất, tín dụng sẽ thu hút doanh nghiệp vào các dự án nông thôn, từ đó tạo chuỗi cung ứng bền vững và nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

Minh Đức