Chuyển đổi số - động lực phát triển bền vững ngành cá tra ĐBSCL

Nhiều người nuôi cá tra theo kiểu truyền thống nay gặp khó khăn - Ảnh: V.K.K

Bối cảnh và yêu cầu đặt ra đối với người nuôi cá tra nguyên liệu

Thực tiễn sản xuất cho thấy, mô hình nuôi cá tra truyền thống - vốn phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm và phương thức quản lý thủ công - đang bộc lộ rõ những hạn chế. Trường hợp của ông Nguyễn Văn Vĩnh, nông dân nuôi cá tra tại phường Ô Môn (TP.Cần Thơ), là minh chứng điển hình. Từng gắn bó lâu năm với nghề, nhưng trước biến động giá cá, chi phí sản xuất tăng cao và áp lực nợ ngân hàng kéo dài, ông buộc phải dừng nuôi và sang nhượng ao cho chủ mới.

Theo ông Vĩnh, phần lớn hộ nuôi cá tra theo phương thức truyền thống hiện nay đều gặp khó khăn, nhiều người phải rút khỏi nghề do không còn đáp ứng được các yêu cầu mới về sản xuất, quản lý và thị trường.

Ở góc độ doanh nghiệp, đại diện Công ty TNHH Hải sản Việt Hải (xã Thạnh Hòa, TP.Cần Thơ) cho biết, từ vùng nuôi đến nhà máy chế biến đều phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình công nghệ và chuyển đổi số. Các thị trường xuất khẩu lớn như Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu không chỉ kiểm tra sản phẩm cuối cùng, mà còn giám sát toàn bộ chuỗi sản xuất từ đầu vào. Đặc biệt, nhiều đoàn kiểm tra quốc tế trực tiếp đánh giá vùng nuôi cá tra tại ĐBSCL theo các tiêu chí “xanh”, thân thiện môi trường và phát triển bền vững.

Cũng là người nuôi cá tra nguyên liệu, anh Nguyễn Thế Hải (phường Trà Nóc, TP.Cần Thơ) - người có chuyên môn về công nghệ thông tin - đã nhanh chóng nắm bắt xu thế và đạt hiệu quả cao trong sản xuất. Anh Hải sớm ứng dụng công nghệ số vào quản lý chuỗi ao nuôi, kiểm soát từ con giống, nhiệt độ, môi trường nước, đồng thời kết nối trực tiếp với doanh nghiệp chế biến thủy sản xuất khẩu tại Cần Thơ. Mỗi năm, gần 20 ao nuôi của anh cung cấp hàng nghìn tấn cá tra nguyên liệu đạt chuẩn cho thị trường xuất khẩu.

Vai trò của chuyển đổi số trong kiểm soát an toàn thực phẩm

Trước yêu cầu ngày càng cao từ thị trường, chuyển đổi số được xác định là nền tảng quan trọng giúp ngành cá tra nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát an toàn thực phẩm. Những năm gần đây, nhiều công nghệ số đã từng bước được ứng dụng trong toàn bộ chuỗi giá trị cá tra tại ĐBSCL, từ nuôi trồng, thu hoạch đến chế biến và xuất khẩu.

Theo anh Nguyễn Thế Hải, ở khâu nuôi trồng, việc xây dựng cơ sở dữ liệu vùng nuôi kết hợp với hệ thống quan trắc môi trường nước bằng công nghệ Internet vạn vật (IoT) mang lại hiệu quả rõ rệt. Các cảm biến đo nhiệt độ, pH, oxy hòa tan và độ mặn được lắp đặt tại ao nuôi, cho phép người nuôi giám sát liên tục thông qua thiết bị di động. Dữ liệu được cập nhật theo thời gian thực giúp phát hiện sớm nguy cơ dịch bệnh, điều chỉnh quy trình chăm sóc kịp thời, giảm sử dụng kháng sinh và hóa chất, qua đó nâng cao mức độ an toàn thực phẩm ngay từ khâu đầu vào.

Bên cạnh đó, hệ thống bản đồ số vùng nuôi cá tra (E-MAP) đã được triển khai tại nhiều địa phương trong ĐBSCL. Hệ thống này cho phép quản lý tập trung thông tin về vị trí ao nuôi, diện tích, sản lượng, tình trạng chứng nhận và dự báo thời điểm thu hoạch, tạo nền tảng cho việc truy xuất nguồn gốc minh bạch, đồng thời hỗ trợ quản lý nhà nước và kết nối cung - cầu trong chuỗi giá trị.

Ở khâu chế biến, ông Trương Vĩnh Thành, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Sao Mai, cho biết chuyển đổi số giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm. Nhà máy chế biến cá tra của Công ty CP Đầu tư phát triển Đa quốc gia (IDI) đã triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử, gắn mã QR cho từng lô hàng xuất khẩu. Thông qua mã này, đối tác và người tiêu dùng có thể truy xuất toàn bộ quá trình sản xuất, từ ao nuôi đến chế biến và bảo quản. Việc ứng dụng các hệ thống ERP, quản lý chuỗi cung ứng (SCM) và tích hợp tiêu chuẩn HACCP, ISO trên nền tảng số giúp doanh nghiệp kiểm soát chặt chẽ quy trình, giảm hao hụt, hạn chế rủi ro về an toàn vệ sinh thực phẩm và nâng cao uy tín cá tra Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Cá tra xanh vùng ĐBSCL đang là xu hướng của thời đại - Ảnh: Văn Kim Khanh

Thách thức và giải pháp thúc đẩy chuyển đổi số bền vững

Để chuyển đổi số thực sự trở thành động lực phát triển bền vững cho ngành cá tra ĐBSCL, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, tiêu chuẩn kỹ thuật và hành lang pháp lý cho chuyển đổi số trong thủy sản, trong đó có việc công nhận giá trị pháp lý của nhật ký điện tử, dữ liệu truy xuất nguồn gốc và chứng từ số.

Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ sinh thái dữ liệu ngành cá tra thống nhất, kết nối thông tin vùng nuôi, môi trường, chế biến và thị trường, bảo đảm dữ liệu “đúng, đủ, sạch, sống”. Đồng thời, chú trọng đào tạo nguồn nhân lực số, đặc biệt là người nuôi cá tra, thông qua các chương trình tập huấn kỹ năng số và chuyển giao công nghệ. Cuối cùng, cần thúc đẩy hợp tác công - tư, khuyến khích doanh nghiệp cá tra liên kết với doanh nghiệp công nghệ và các startup đổi mới sáng tạo để phát triển các giải pháp số phù hợp với điều kiện thực tiễn của ĐBSCL.

Trong bối cảnh yêu cầu về an toàn thực phẩm và phát triển bền vững ngày càng cao, chuyển đổi số không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu để ngành cá tra ĐBSCL nâng cao giá trị và hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Văn Kim Khanh