Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Khi nông dân, HTX phải vượt qua nỗi sợ số hóa

HTX nông nghiệp vẫn đang “bơi giữa dòng chảy lớn”

Phát biểu tại Diễn đàn "Chuyển đổi số trong nông nghiệp: Nắm bắt cơ hội, thích ứng tương lai" do Liên minh Hợp tác xã Việt Nam chủ trì, Tạp chí Kinh doanh tổ chức sáng nay (29/10), bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam nhấn mạnh, chuyển đổi số là hướng đi mới bền vững và thịnh vượng cho nông nghiệp Việt Nam, song các HTX nông nghiệp tại Việt Nam đang gặp thách thức lớn trong chuyển đổi số.

Bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam.

Với các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chuyển đổi số chính là đòn bẩy tăng trưởng khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu. Đây là con đường ngắn nhất để các HTX nông nghiệp nâng cao năng suất lao động, chất lượng sản phẩm, tối ưu hóa quy trình sản xuất và kinh doanh.

Chuyển đổi số còn giúp các HTX mở rộng thị trường, tăng cường khả năng cạnh tranh, và tạo ra một môi trường minh bạch, tin cậy cho cả người sản xuất và người tiêu dùng… Hiện nay, nhiều HTX nông nghiệp vẫn đang “bơi giữa dòng chảy lớn” mà chưa thể vươn ra “biển lớn” do thiếu hụt nguồn lực cần thiết cho quá trình chuyển đổi số", bà Vân cho biết.

Hiện nay, cả nước có hơn 22.500 HTX nông nghiệp, thì việc nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ số không chỉ là mệnh lệnh mà còn là điều tất yếu, nếu không muốn bị loại ở phía sau và rời khỏi cuộc chơi trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khắc nghiệt như hiện nay. Thách thức lại càng lớn khi hầu hết nông dân, HTX nông nghiệp hiện nay vẫn sử dụng phương pháp canh tác, sản xuất truyền thống; Hạ tầng công nghệ thông tin ở khu vực nông thôn còn yếu kém; Thiếu nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn về công nghệ số trong nông nghiệp; Thiếu vốn đầu tư chuyển đổi số...

Bên cạnh đó, tâm lý e ngại thay đổi cũng là một trở ngại cho việc chuyển đổi số của các HTX nông nghiệp. Nhiều nông dân, thành viên HTX còn quen với phương pháp canh tác truyền thống và e ngại áp dụng công nghệ mới, cũng như thiếu niềm tin vào hiệu quả của công nghệ số. Nhiều HTX và các nông hộ hiểu chưa đúng bản chất của chuyển đổi số. Và một hiểu lầm phổ biến là đồng nhất chuyển đổi số với việc chạy theo những công nghệ “hào nhoáng” như Trí tuệ nhân tạo (AI), Công nghệ chuỗi khối (blockchain), dữ liệu lớn (Big Data) hay Internet vạn vật kết nối (IoT).

Thực tế, chuyển đổi số trong nông nghiệp không chỉ là câu chuyện ứng dụng công nghệ số vào toàn bộ chuỗi giá trị nông nghiệp từ sản xuất đến phân phối như một trong những ưu tiên xuyên suốt, mà là còn hành trình chiến lược để HTX và người nông dân nâng cao năng lực số trong các hoạt động cốt lõi như: Sản xuất, quản lý, nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc và minh bạch thông tin, giám sát chất lượng nông sản, giảm phát thải và ô nhiễm môi trường, cũng như trong hoạt động marketing, kết nối cung cầu, quản trị nhân sự…

Vậy làm sao để nông dân, HTX vượt qua “nỗi sợ hãi và mù mờ” về ứng dụng công nghệ số? Theo bà Cao Xuân Thu Vân, “nỗi sợ vô hình” này bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết. Một khi nông dân, HTX và doanh nghiệp hiểu giới hạn của công nghệ số và học cách hợp tác để tạo ra giá trị, nỗi lo sẽ giảm đi.

Để đẩy mạnh chuyển đổi số trong khu vực HTX nông nghiệp, Liên minh HTX Việt Nam đang tăng cường công tác truyền thông, đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và đóng vai trò trung tâm điều phối hệ sinh thái HTX số. Nhất là thông qua việc xây dựng, phát triển và quản lý các nền tảng số, thúc đẩy số hóa quy trình hoạt động của các HTX nông nghiệp, kết nối, đào tạo và hỗ trợ HTX ứng dụng công nghệ, từ đó tạo ra một môi trường HTX số đồng bộ, hiệu quả và bền vững. Cơ quan này cũng đề nghị Chính phủ ban hành Chương trình hỗ trợ chuyển đổi số khu vực kinh tế tập thể, HTX giai đoạn 2026 - 2030 với nguồn ngân sách ổn định.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh hỗ trợ số hóa và chuyển đổi xanh cho HTX nông nghiệp thông qua các mô hình liên kết đầu tư tập trung, tránh tình trạng đầu tư nhỏ lẻ, manh mún và dàn trải.

"Các HTX nông nghiệp hiện nay chưa được thụ hưởng đầy đủ các chính sách hỗ trợ tương xứng. Ngoài hỗ trợ ngân sách, cần tăng cường các gói tín dụng ưu đãi, có chính sách khuyến khích đầu tư hiệu quả từ khu vực tư nhân vào nông nghiệp công nghệ cao. Bên cạnh đó cần khuyến khích và hỗ trợ phát triển các mô hình nông nghiệp thông minh, các mô hình ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, xây dựng các chuỗi giá trị nông sản thông minh, từ sản xuất đến tiêu thụ", bà Vân đề nghị.

Nền tảng số dùng chung cho khu vực HTX và kinh tế tập thể sẽ ra mắt vào tháng 6/2026

TS. Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, 2 trụ cột quan trọng của nền nông nghiệp hiện đại chính là liên kết chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái số.

Ông Thịnh thừa nhận, quá trình chuyển đổi số trong nông nghiệp, đặc biệt trong khu vực kinh tế tập thể và HTX, vẫn còn chậm so với nhiều quốc gia trong khu vực như Trung Quốc, Thái Lan hay các nước EU.

Tại Trung Quốc, nền tảng số quốc gia về nông nghiệp đã được triển khai đến từng HTX, từng trang trại, gắn với hệ thống quản lý cấp địa phương. Ở Thái Lan, hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử được áp dụng bắt buộc đối với nông sản xuất khẩu.

Trong khi đó, Việt Nam vẫn chưa có hệ thống truy xuất số vận hành đồng bộ, khiến chúng ta chậm hơn trong tiến trình hội nhập. Tuy nhiên, yêu cầu thực tế đang bắt buộc nông nghiệp Việt Nam phải chuyển sang mô hình hệ sinh thái số.

Thứ nhất, yêu cầu của thị trường quốc tế ngày càng khắt khe: nông sản không chỉ cần đạt tiêu chuẩn chất lượng, mà còn phải đảm bảo yếu tố “xanh” - như phát thải carbon, lao động bền vững, truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Thứ hai, các mối liên kết truyền thống thiếu dữ liệu, thiếu niềm tin và thiếu công cụ chia sẻ thông tin. Doanh nghiệp không tin HTX, HTX không tin doanh nghiệp, nông dân không hiểu rõ lợi ích khi tham gia.

Thứ ba, công tác quản lý nhà nước còn chậm đổi mới, các quy định về chuyển đổi số trong liên kết (như trong Nghị định 98) chưa được thể chế hóa.

Để xây dựng hệ sinh thái số trong nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang triển khai nhiều hoạt động cụ thể.

Thứ nhất, xây dựng nền tảng số dùng chung cho khu vực HTX và kinh tế tập thể, dự kiến hoàn thành và đưa vào vận hành từ tháng 6/2026. Nền tảng này sẽ kết nối dữ liệu về truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng, tiêu chuẩn sản xuất, logistics, và hợp đồng điện tử.

Thứ hai, phối hợp với các đối tác quốc tế, đặc biệt là Nhật Bản, để học hỏi mô hình hệ sinh thái số của Liên đoàn HTX Nông nghiệp Nhật Bản (JA). Bộ cũng đã ký kết hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ trong và ngoài nước để xây dựng khung dữ liệu, tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật.

Thứ ba, trong quá trình sửa đổi Nghị định 98, Bộ sẽ thể chế hóa mô hình hệ sinh thái số và chuỗi liên kết số, tạo hành lang pháp lý thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trong nông nghiệp.

“Hệ sinh thái số trong nông nghiệp không chỉ tạo nên sự minh bạch, hiệu quả trong sản xuất mà còn mở ra không gian phát triển mới, xanh hơn - thông minh hơn - bền vững hơn cho nền nông nghiệp Việt Nam trong thời kỳ hội nhập”, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn khẳng định.

T.L