Chuyển đổi xanh ngành da giày: Rào cản lớn nhất không chỉ là chi phí

Áp lực từ những tiêu chuẩn khắt khe của châu Âu

Theo bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso), chuyển đổi xanh không còn là xu hướng mà đã trở thành điều kiện bắt buộc khi ngành da giày hội nhập sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. “Thực tế, ngành da giày Việt Nam là một ngành xuất khẩu trọng điểm, với các thị trường chính như Liên minh châu Âu (EU), Mỹ và Nhật Bản. Mà xu thế chuyển đổi xanh bắt nguồn từ EU, theo Thỏa thuận Xanh, đang tạo ra sức ép ngày càng lớn”, bà Xuân nói.

Từ năm 2019, EU đã đặt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050, đúng với cam kết tại COP26. Các chính sách liên quan, từ: Thiết kế sinh thái, xử lý chất thải, cho đến trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất đều được luật hóa. Điều này có nghĩa, sản phẩm giày dép không chỉ cần đáp ứng tiêu chuẩn khi xuất khẩu, mà doanh nghiệp còn phải chịu trách nhiệm trong toàn bộ vòng đời sản phẩm, từ sản xuất đến thải bỏ, tái chế.

Bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam. Ảnh: Thanh Tuấn

“EU muốn mọi sản phẩm đều bền hơn, có thể tái chế và được sản xuất trong điều kiện tôn trọng môi trường, xã hội. Nếu doanh nghiệp Việt Nam không theo kịp, nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng là rất rõ ràng”, bà Xuân nhấn mạnh.

Theo số liệu của World Footwear, mỗi năm thế giới sản xuất khoảng 23 tỷ đôi giày, phát thải 700 triệu tấn CO₂. Ngành da giày vì vậy trở thành một trong những lĩnh vực bị chú ý nhất trong lộ trình cắt giảm phát thải toàn cầu.

Áp lực lớn nhất, theo bà Xuân, đến từ việc EU “đi đầu trong mô hình chuyển đổi xanh” và liên tục cập nhật các tiêu chí mới. “Doanh nghiệp Việt Nam phải nắm rất rõ các yêu cầu của EU, từ truy xuất nguồn gốc, báo cáo phát thải, đến thiết kế sinh thái… nếu không sẽ khó giữ được đơn hàng”, bà Xuân nói thêm.

Nếu cơ hội của chuyển đổi xanh là duy trì đơn hàng, nâng cao năng lực cạnh tranh, thì thách thức lại nằm ở chính năng lực nội tại của doanh nghiệp. “Chi phí đầu tư cho chuyển đổi xanh là rất lớn. Nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa hiểu rõ thế nào là chuyển đổi xanh, tiêu chí cụ thể ra sao, hay cách xây dựng kế hoạch như thế nào”, bà Xuân thẳng thắn chia sẻ.

Theo bà, nguồn nhân lực cũng là một vấn đề nan giải khi không phải doanh nghiệp nào cũng có đội ngũ đủ trình độ chuyên môn để lập kế hoạch chuyển đổi. Trong khi chuyển đổi xanh đòi hỏi sự hiểu biết liên ngành, từ kỹ thuật, công nghệ, môi trường đến quản trị chuỗi cung ứng.

Một rào cản khác là công nghệ lạc hậu. Ngành da giày Việt Nam hiện vẫn phụ thuộc nhiều vào các quy trình sản xuất truyền thống, tiêu tốn năng lượng và gây ô nhiễm. “Ví dụ, nhiều doanh nghiệp vẫn sử dụng lò hơi, đây là nguồn phát thải lớn. Một số đơn vị đã chuyển sang dùng nhiên liệu sinh khối hoặc năng lượng mặt trời, nhưng số này chưa nhiều. Để cải tiến toàn diện, cần một chiến lược đầu tư dài hạn”, bà Xuân dẫn chứng.

Thực tế, dù có những doanh nghiệp tiên phong trong áp dụng công nghệ sạch, nhưng đa phần các cơ sở sản xuất nhỏ vẫn gặp khó về tài chính. Nguồn vốn vay cho chuyển đổi xanh chưa dễ tiếp cận; nhiều doanh nghiệp cũng chưa đủ năng lực để làm hồ sơ tiếp cận tài chính xanh hoặc các quỹ hỗ trợ quốc tế.

Cần một lộ trình “xanh hóa” khả thi cho toàn ngành

Bà Phan Thị Thanh Xuân cho rằng, chuyển đổi xanh không thể diễn ra “ngày một ngày hai”. “Chúng ta không thể nói xanh hóa là ngày mai làm được ngay. Đó phải là một lộ trình dài, gắn với cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 theo COP26”, bà nhấn mạnh.

Doanh nghiệp Việt gặp nhiều thách thức khi tiến hành chuyển đổi xanh. Ảnh minh họa

Theo đó, Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam đề xuất xây dựng lộ trình xanh hóa ngành da giày, có sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công Thương và Lefaso. Cùng với đó là hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia về sản xuất thân thiện môi trường, làm căn cứ để doanh nghiệp thực hiện.

Bên cạnh đó, chính sách hỗ trợ tài chính là điều cấp thiết. Chuyển đổi xanh và chuyển đổi số đều cần nguồn lực. Nếu không có hỗ trợ, doanh nghiệp nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ rất khó thực hiện.

Một giải pháp quan trọng khác là đào tạo nhân lực chất lượng cao. Theo bà, việc ứng dụng công nghệ mới, hệ thống quản trị hiện đại hay báo cáo số hóa đều đòi hỏi nguồn nhân lực có kỹ năng, hiểu biết sâu.

Đáng chú ý, bà Xuân nhấn mạnh mối liên hệ giữa chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. “Hai quá trình này thường đi đôi. Khi doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số, việc tích hợp hệ thống báo cáo, truy xuất nguồn gốc, hay thẩm định chuỗi cung ứng cho EU sẽ nhanh chóng và minh bạch hơn”, bà phân tích.

Hiệp hội cũng kiến nghị sớm xây dựng Trung tâm hỗ trợ kỹ thuật xanh, tích hợp trong Trung tâm Đổi mới sáng tạo ngành da giày. Trung tâm này sẽ hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận công nghệ sạch, giải pháp tiết kiệm năng lượng và tư vấn các tiêu chuẩn quốc tế về sản xuất bền vững.

Hải Linh