Chuyển đổi xanh: 'Giấy thông hành' giúp doanh nghiệp hội nhập

Sản xuất bảo đảm giảm phát thải môi trường tại Nhà máy Sợi Đà Lạt.

Doanh nghiệp Việt trước yêu cầu xanh hóa toàn diện

Chuyển đổi xanh không còn là xu hướng mà đã trở thành điều kiện cần để doanh nghiệp duy trì thị phần trong các chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong bối cảnh thị trường xuất khẩu ngày càng khắt khe với các tiêu chí môi trường, nhiều doanh nghiệp Việt buộc phải đầu tư mạnh mẽ hơn vào công nghệ sạch, tiết kiệm năng lượng, và xây dựng chuỗi sản xuất có trách nhiệm.

Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP hay UKVFTA đều lồng ghép các cam kết môi trường rõ ràng. Không chỉ các nhà nhập khẩu tại châu Âu và Bắc Mỹ yêu cầu hàng hóa “sạch” từ khâu nguyên liệu đến vận chuyển, mà cả các tập đoàn đa quốc gia cũng đang đánh giá nhà cung ứng dựa trên tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội và quản trị). Điều này đặt ra áp lực không nhỏ cho doanh nghiệp Việt, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Theo một khảo sát, hơn 45% doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam đã bắt đầu chịu tác động từ các rào cản môi trường ở nước ngoài, trong đó phổ biến nhất là yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, sử dụng năng lượng tái tạo và quản lý chất thải. Tuy nhiên, chỉ khoảng 15% doanh nghiệp được khảo sát cho biết đã có kế hoạch bài bản cho quá trình chuyển đổi xanh, chủ yếu do hạn chế về vốn, công nghệ và năng lực quản trị.

Không ít doanh nghiệp nội địa vẫn xem xanh hóa là “gánh nặng chi phí”, thay vì là cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh. Trong khi đó, trên thực tế, các tiêu chuẩn xanh đang trở thành tấm “giấy thông hành” để doanh nghiệp không bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhiều tập đoàn FDI lớn tại Việt Nam như Samsung, Intel, LEGO, hay Nestlé đều công khai áp dụng bộ tiêu chí môi trường nghiêm ngặt cho toàn bộ hệ sinh thái cung ứng của mình, và việc tuân thủ là điều kiện bắt buộc nếu muốn tiếp tục làm đối tác.

Chuyển đổi xanh: Từ khẩu hiệu đến chiến lược bắt buộc

Ở cấp độ vĩ mô, Chính phủ Việt Nam đã đưa ra cam kết đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại COP26 và đang hoàn thiện khung pháp lý để thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi xanh. Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi, các chính sách ưu đãi về tín dụng xanh, thuế carbon và cơ chế tài chính khí hậu đang từng bước định hình hành lang hỗ trợ cho doanh nghiệp.

Trong năm 2023–2024, Bộ Tài chính phối hợp với Ngân hàng Nhà nước đã thí điểm triển khai khung trái phiếu xanh, hướng dẫn các tổ chức phát hành theo tiêu chuẩn quốc tế. Một số ngân hàng thương mại lớn cũng đã công bố gói tín dụng xanh với lãi suất ưu đãi dành cho các dự án tiết kiệm năng lượng, xử lý nước thải hay đầu tư vào năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất vẫn là thiếu kiến thức và năng lực triển khai ở cấp doanh nghiệp.

Một số ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, điện tử, chế biến nông sản đang có những bước đi đầu tiên trong hành trình chuyển đổi. Các doanh nghiệp như TNG, Dệt May Thành Công hay Vĩnh Hoàn đã bắt đầu công bố báo cáo phát triển bền vững, triển khai hệ thống năng lượng mặt trời, sử dụng vật liệu tái chế và tuân thủ tiêu chuẩn ISO 14001. Tuy nhiên, để mở rộng quy mô và đưa toàn ngành đi theo hướng phát triển bền vững đòi hỏi phải có sự đồng hành chặt chẽ giữa Nhà nước – Doanh nghiệp – Ngân hàng.

Thách thức lớn là phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa hiện vẫn “đứng ngoài cuộc chơi” vì thiếu thông tin, chưa tiếp cận được vốn và công nghệ xanh. Bên cạnh đó, áp lực tuân thủ tiêu chuẩn xanh đến từ đối tác FDI hoặc khách hàng quốc tế vẫn chưa đủ mạnh để tạo chuyển biến từ gốc. Do đó, ngoài việc hỗ trợ kỹ thuật, Nhà nước cần ban hành các cơ chế ràng buộc rõ ràng hơn để tạo động lực cho toàn hệ thống cùng dịch chuyển.

Chuyển đổi xanh không chỉ là trách nhiệm môi trường mà đã trở thành yếu tố sống còn trong cạnh tranh quốc tế. Với tốc độ chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu và yêu cầu ngày càng cao về phát triển bền vững, việc chậm chân đồng nghĩa với việc đánh mất cơ hội. Doanh nghiệp Việt muốn vươn ra biển lớn, không còn con đường nào khác ngoài việc tự mình xanh hóa và thích ứng.

Duy Khánh