Chuyên gia lý giải nguyên nhân gây động đất cực mạnh ở Nga

Do va chạm mảng kiến tạo hay hoạt động của Mặt Trời?

Theo các nhà khoa học, trận động đất mạnh 8,8 độ ngoài khơi bán đảo Kamchatka của Nga, gây ra cảnh báo sóng thần trên khắp Thái Bình Dương, đã xảy ra trên một khu vực được gọi là “đứt gãy siêu hút chìm” – nơi mảng Thái Bình Dương có mật độ lớn hơn đang trượt xuống dưới mảng Bắc Mỹ nhẹ hơn.

Mảng Thái Bình Dương đang di chuyển, khiến khu vực bán đảo Kamchatka ngoài khơi vùng Viễn Đông Nga – nơi xảy ra động đất – đặc biệt dễ bị tác động trước những cơn chấn động như vậy. Họ cũng cho biết không thể loại trừ khả năng xảy ra các dư chấn mạnh hơn.

Sóng thần tràn vào khu vực Severo-Kurilsk, tỉnh Sakhalin của Nga sau trận động đất mạnh 8,8 độ ngoài khơi bán đảo Kamchatka, ngày 30/7/2025. Ảnh: Cơ quan Khảo sát Địa vật lý Nga

Tâm chấn nằm gần thành phố Petropavlovsk-Kamchatsky, đây là trận động đất lớn nhất kể từ thảm họa Tohoku năm 2011, khi sóng thần gây ra sự cố tan chảy lò phản ứng tại nhà máy hạt nhân Fukushima Daiichi ở Nhật Bản.

“Vùng địa chấn Kamchatka là một trong những đới hút chìm hoạt động mạnh nhất quanh vành đai lửa Thái Bình Dương. Mảng Thái Bình Dương đang di chuyển về phía Tây với tốc độ khoảng 80 mm (3 inch) mỗi năm”, ông Roger Musson, nghiên cứu viên danh dự tại Cơ quan Khảo sát Địa chất Anh, cho biết.

Các trận động đất do hiện tượng “hút chìm” – khi một mảng kiến tạo đẩy xuống dưới mảng khác – thường mạnh hơn nhiều so với các dạng “trượt ngang” như trận động đất xảy ra ở Myanmar vào tháng 3, nơi các mảng kiến tạo trượt ngang nhau với tốc độ khác nhau.

Khu vực Kamchatka đặc biệt dễ bị tác động và từng hứng chịu một trận động đất mạnh 9 độ vào tháng 11/1952, xóa sổ thị trấn Severo-Kurilsk và gây thiệt hại lớn tới tận Hawaii, ông Musson nói với Reuters.

Trong khi đó, chuyên gia địa chấn Nga Yelena Kobeleva nhận định trận động đất ở Kamchatka có thể chịu ảnh hưởng bởi “hoạt động Mặt Trời gia tăng”.

“Hoạt động địa chấn đã gia tăng trong những năm gần đây – ở Thổ Nhĩ Kỳ, Myanmar và giờ là Kamchatka. Gần đây cũng vừa xảy ra một trận động đất 5 độ ở Kazakhstan – một nơi hiếm khi có động đất như vậy. Tôi và nhiều đồng nghiệp cho rằng điều này có liên quan đến sự gia tăng hoạt động mặt trời. Gần đây liên tục có thông báo về bão từ và các đợt bùng phát năng lượng mặt trời, bà Kobeleva cho biết.

Theo bà Kobeleva, các quá trình kiến tạo định hình lại bề mặt Trái đất có thể bị ảnh hưởng bởi hoạt động mặt trời. Đồng thời, bà cho rằng khó có khả năng trận động đất vừa qua là do các yếu tố nhân tạo.

“Ở đây không có hoạt động khai thác khoáng sản quy mô lớn như ở Kuzbass [bồn than Kuznetsk – một trong những mỏ than lớn nhất của Nga] hay Yakutia, cũng không có các hồ chứa nước lớn như tại Bratsk hoặc Ust-Ilimsk. Vì vậy, rất khó để liên hệ nguyên nhân với các yếu tố do con người tạo ra – đó chỉ là hiện tượng tự nhiên”, bà nói thêm.

Chuyên gia này cho biết Kamchatka có thể đồng thời hứng chịu nhiều loại động đất – kiến tạo, dưới đáy biển và núi lửa – do vị trí địa lý cũng như các đặc điểm địa chất và địa vật lý đặc thù của khu vực.

Sóng thần không mạnh như dự báo

Theo dữ liệu từ Viện Hàn lâm Khoa học Nga, trận động đất hôm 30/7 xảy ra tại vịnh Avacha ở vùng Kamchatka, với tâm chấn cách bờ khoảng 17 km và độ sâu nông. Giới chuyên gia địa chấn Nga cho biết đây là trận động đất mạnh nhất tại Kamchatka kể từ năm 1952. Sau đó, các dư chấn mạnh từ 5,1 đến 5,8 độ đã tiếp tục xảy ra.

Với độ sâu tương đối nông – chỉ 20,7 km, trận động đất ngày 30/7 gần như chắc chắn sẽ tạo ra nguy cơ sóng thần.

“Đây là một trận động đất ngoài khơi, và khi xảy ra ngoài khơi thì luôn có khả năng tạo sóng thần”, ông Adam Pascal, trưởng nhóm khoa học tại Trung tâm Nghiên cứu Địa chấn học Australia, cho biết.

“Nếu trận động đất đủ nông, nó có khả năng làm đứt bề mặt đáy đại dương. Trong một số trường hợp, có thể có động đất lớn nhưng không gây sóng thần nếu chúng quá sâu và chuyển động cắt không biểu hiện trên bề mặt”, ông Pascal nói với Reuters.

Sóng thần cao khoảng 1,7 mét đã lan đến tận Hawaii – thấp hơn mức dự báo ban đầu – nhưng các nhà khoa học cảnh báo, ngay cả sóng nhỏ cũng có thể gây thiệt hại cho các bờ biển thấp tại các quốc đảo Thái Bình Dương.

Một số khu vực của Polynesia thuộc Pháp đã được cảnh báo sẵn sàng đón sóng cao tới 4 mét.

Theo ông Pascal, tác động của sóng thần phụ thuộc vào độ “tràn bờ” khi nó tiếp cận đất liền. “Nếu có một vùng bờ nông và dài trước khi đến bờ biển, nhiều năng lượng có thể bị tiêu tán. Nhưng nếu là một thềm dốc đứng thì chiều cao sóng có thể tăng mạnh”, ông giải thích.

Tại Nga, sóng thần cao khoảng 30 cm được ghi nhận tại cảng Severo-Kurilsk thuộc vùng Sakhalin, gây ngập cảng và một nhà máy chế biến thủy sản. Sóng thần cũng đã lan đến khu vực phía Bắc Nhật Bản, nhưng không gây thiệt hại đáng kể.

Dư chấn có thể kéo dài nhiều tháng

Bà Caroline Orchiston, Giám đốc Trung tâm Phát triển Bền vững thuộc Đại học Otago, New Zealand cho biết, trận động đất ngày 30/7 đã kích hoạt ít nhất 10 dư chấn có độ lớn trên 5 độ và có thể kéo dài trong nhiều tháng.

“Điều này cho thấy các trận động đất mạnh thường kéo theo chuỗi dư chấn bắt đầu ngay lập tức và một số dư chấn có thể gây hại riêng biệt”, bà nói.

Trận động ngày 30/7 xảy ra chưa đầy hai tuần sau một trận động đất 7,4 độ trong cùng khu vực, hiện đã được xác định là “tiền chấn”.

“Bản chất của động đất là không thể dự đoán. Không có dấu hiệu báo trước nào nhất quán về mặt khoa học trong chuỗi động đất”, ông Pascal nói. Ông cho biết không thể hoàn toàn loại trừ khả năng xảy ra dư chấn mạnh hơn, nhưng tần suất và cường độ của chúng thường giảm dần theo thời gian.

“Dư chấn lớn sẽ còn tiếp diễn trong một thời gian, nhưng tần suất các trận động đất mạnh, gây thiệt hại sẽ giảm dần. Vẫn luôn có khả năng xảy ra một trận mạnh hơn, nhưng điều đó thường xảy ra tương đối sớm – trong vài ngày hoặc vài tuần sau sự kiện chính”, ông nói.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo Reuters, TASS