Chuyện những cây cổ thụ trong quần thể di tích quốc gia đặc biệt

Toàn cảnh Quần thể di sản Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du.

Quần thể di sản Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du rộng hơn 28.000m², nằm ở xã Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh là nơi hương khói tổ tiên dòng họ Nguyễn Tiên Điền. Không chỉ thu hút du khách bởi những ngôi nhà rường cổ kính mà còn bởi sự hiện diện uy nghi, trầm mặc của hai cây cổ thụ. Cây Muỗm và cây Nóng - được xem như một phần của di sản, tồn tại bền bỉ cùng thời gian. Đã hơn 3 thế kỷ trôi qua, những “cụ cây” vẫn trụ vững, tỏa bóng một góc khu lưu niệm.

Cây Muỗm và cây Nóng đã có từ khoảng 3 thế kỷ trước.

Nhiều tài liệu xác định, những cây này được trồng từ đầu thế kỷ XVIII bởi cụ Nguyễn Quỳnh (ông nội Đại thi hào Nguyễn Du). Cụ Nguyễn Quỳnh nổi tiếng với trí tuệ uyên bác, am hiểu lý số và khát vọng khoa bảng. Cụ từng trồng 3 cây gồm: Muỗm, Nóng và Rói trước nhà như cách gửi gắm kỳ vọng vào những người con trai của mình.

Thật đặc biệt, sau này, ba người con của cụ Nguyễn Quỳnh thực sự thành danh, góp phần nâng cao uy tín của dòng họ Nguyễn Tiên Điền và tạo nền tảng cho những đóng góp văn hóa - lịch sử nổi bật của thế hệ sau.

Nguyễn Huệ là con trai cả, đỗ Tiến sĩ; Nguyễn Nghiễm, con trai thứ hai và là thân sinh của Đại thi hào Nguyễn Du, đỗ Hoàng giáp năm 24 tuổi, sau đó làm quan đến chức Tể tướng, được phong tước Xuân quận công; Nguyễn Trọng, con trai thứ ba, đỗ Cử nhân và được phong tước Lam Khê hầu.

Cây Nóng là cây duy nhất có trong vùng Tiên Điền.

Theo các cụ cao niên ở đây, trong một trận bão lớn cách đây hơn 45 năm, cây Rói bị quật đổ hoàn toàn. Hai cây còn lại là cây Muỗm và cây Nóng vẫn đứng vững, tiếp tục phát triển, rợp bóng xanh tươi.

Điều khiến 2 cây cổ thụ này trở nên đặc biệt là sự liên tưởng thiêng liêng với chính cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Du. Trong những ngày tháng "mười năm gió bụi", có lẽ những hình ảnh thân thuộc của quê hương, trong đó có bóng cây cổ thụ, đã in sâu vào tâm trí ông, góp phần hun đúc nên những áng văn chương bất hủ.

Cây vươn rộng tán lá xanh mát, tràn đầy sức sống.

Ông Nguyễn Văn Dương (83 tuổi), một bậc cao niên của thôn Hồng Lam, xã Tiên Điền chia sẻ: Ngày chúng tôi còn bé, đã thấy những cây cổ thụ to lớn, rễ bám sâu, tán che rợp cả một khoảng sân rồi. Thanh niên trong làng, ai nấy lớn lên đều gắn bó với bóng cây. Ngồi dưới gốc cây luôn có cảm giác như được che chở. Nhìn cây cổ thụ như nhìn thấy một phần lịch sử. Không đơn thuần chỉ là cây xanh mà còn là ký ức của cả một vùng quê. Dù xã hội có phát triển, có đổi thay thế nào đi nữa, người làng Tiên Điền vẫn luôn tự hào vì có 2 cây cổ thụ này. Chúng là bằng chứng sống, nhắc nhở con cháu phải giữ gìn cái nề nếp, cái linh thiêng của quê hương”.

Thân cây xù xì nhưng chắc chắn, không bị mục ruỗng.

Trải qua hơn 3 thế kỷ, thân cây Muỗm và cây Nóng vẫn vững chãi, tán cây to xòe rộng, cành lá sum suê, rễ buông dài bám sâu vào lòng đất, tạo nên vẻ uy nghi, bền bỉ.

Người dân Tiên Điền tin rằng, hai cây cổ thụ như những "linh vật" trấn giữ, che chở cho mảnh đất thiêng, nơi lưu giữ cốt cách của một dòng tộc danh giá. Sức sống mãnh liệt của cây, sự kiên cường trước mưa nắng thời gian, như phản chiếu tinh thần bất khuất, sự trường tồn của văn chương Nguyễn Du, đặc biệt là "Truyện Kiều" – tác phẩm đã đi qua bao thế kỷ.

Những "cụ cây" lặng lẽ tỏa bóng mát trong khuôn viên Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du.

Bà Đặng Thị Thanh - Trưởng thôn Hồng Lam, xã Tiên Điền cho biết: “Những cây cổ thụ chừng hơn 300 tuổi này là niềm tự hào chung, là sợi dây kết nối người dân chúng tôi với quá khứ vẻ vang của dòng họ Nguyễn và của Đại thi hào Nguyễn Du. Đó là một sự tôn trọng tự nhiên, tự phát từ trong tâm thức. Bà con trong thôn thường xuyên hỗ trợ Ban quản lý di tích trong việc vệ sinh, bảo vệ khu vực gốc rễ, đảm bảo không có bất kỳ hành động xâm phạm nào. Chúng tôi giáo dục con cháu từ nhỏ cũng phải ý thức được giá trị lịch sử của cây để gìn giữ, phát huy”.

Thế hệ trẻ luôn trân trọng 2 cây cổ thụ trong quần thể di sản.

Bóng cây không chỉ là nơi che mát, mà còn là nơi du khách dừng chân, tĩnh lặng để cảm nhận một cách sâu sắc hơn về không gian và thời gian mà Nguyễn Du đã sống. Trong bối cảnh thời tiết ngày càng khắc nghiệt, việc giữ gìn những cây cổ thụ có giá trị lịch sử là một thách thức không nhỏ. Tại Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du, hai "cụ cây" được chăm sóc rất cẩn thận, theo quy trình nghiêm ngặt của việc bảo tồn cây di sản.

Cây Muỗm và cây Nóng được thường xuyên kiểm tra, chăm sóc, nhờ đó luôn luôn trụ vững dù mưa gió xảy ra liên tục trên địa bàn thời gian qua.

“Ban quản lý thường xuyên theo dõi tình trạng sinh trưởng, chống mối mọt, gia cố gốc và cắt tỉa cành cho cây Muỗm và cây Nóng để giảm nguy cơ gãy đổ trong mùa mưa bão; phối hợp với các đơn vị trong và ngoài nước tìm thêm những biện pháp bảo tồn cảnh quan, gìn giữ một phần hồn cốt của khu di tích”, bà Trần Thị Vinh – Phó Trưởng ban phụ trách Ban quản lý KDT Nguyễn Du chia sẻ.

Không chỉ là điểm nhấn về mặt cảnh quan, 2 cây cổ thụ còn là chứng nhân của thời gian.

Mỗi năm, có hàng nghìn du khách về dâng hương, thăm quan Di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Nguyễn Du, chắc hẳn sẽ đều cảm nhận sâu sắc về sức sống mãnh liệt, thầm lặng của hai cây cổ thụ. Những “cụ cây” vẫn đứng đó, ngày qua ngày, như một lời cam kết về sự trường tồn của văn hóa và tinh thần Việt Nam, dưới bóng mát của Đại thi hào dân tộc.

Video: Hình ảnh về 2 cây cổ thụ hơn 300 tuổi trong khuôn viên Di tích quốc gia đặc biệt.

Thục Anh - Thanh Tùng