Chuyển 'tư duy ứng phó' sang 'chủ động bảo vệ môi trường'

Chiều 28/10, Quốc hội thảo luận tại hội trường về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành. Đây là lĩnh vực nhận được nhiều sự quan tâm của cử tri cả nước, gắn trực tiếp với sức khỏe nhân dân và định hướng phát triển bền vững của đất nước

Xử lý dứt điểm các điểm nóng ô nhiễm môi trường

Phát biểu tại phiên thảo luận của Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng nhấn mạnh công tác bảo vệ môi trường đã có chuyển biến tích cực, tuy nhiên áp lực ô nhiễm ngày càng gia tăng đặt ra yêu cầu phải tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường trách nhiệm và hành động quyết liệt, đồng bộ hơn.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng phát biểu tại phiên thảo luận của Quốc hội.

Theo Bộ trưởng, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 25,3 triệu tấn chất thải rắn sinh hoạt, trong đó có 1,8 triệu tấn chất thải nhựa. Mặc dù công tác quản lý chất thải rắn đã có chuyển biến, song hạ tầng thu gom, phân loại và xử lý còn thiếu, yếu và chưa đồng bộ. Thói quen phân loại rác tại nguồn của người dân chưa hình thành rõ nét, dẫn tới chi phí xử lý lớn và hiệu quả tái chế thấp. Đây là một trong những áp lực lớn đối với hệ thống hạ tầng môi trường hiện nay.

Ô nhiễm không khí tiếp tục là vấn đề bức xúc. Chất lượng không khí tại một số đô thị lớn, đặc biệt là Hà Nội và TP.HCM, thường xuyên ghi nhận diễn biến phức tạp, có thời điểm ở ngưỡng xấu và rất xấu, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã trình Thủ tướng Chính phủ Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026 – 2030, tầm nhìn đến 2045. Kế hoạch tập trung hoàn thiện hệ thống chính sách kiểm soát nguồn phát thải; nâng cao năng lực quan trắc, kiểm kê phát thải; thúc đẩy giao thông xanh; tăng cường cảnh báo môi trường và giám sát thực thi pháp luật.

Về phân cấp, phân quyền trong quản lý môi trường, Bộ trưởng cho biết tinh thần xuyên suốt là phát huy trách nhiệm của địa phương, đi đôi với nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Từ đầu năm 2025 đến nay, Bộ đã tham mưu Chính phủ cắt giảm 16% thủ tục hành chính; phân cấp, phân quyền khoảng 73% thủ tục môi trường cho địa phương. Tại kỳ họp này, Chính phủ trình Quốc hội sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường, hướng tới tiếp tục đơn giản hóa các thủ tục không cần thiết, nâng tỷ lệ phân cấp lên gần 90%, tạo thuận lợi hơn cho doanh nghiệp và người dân.

Liên quan đến công tác bảo vệ rừng, Bộ trưởng cho biết tổng diện tích rừng của Việt Nam năm 2024 đạt 14,87 triệu ha, tỷ lệ che phủ rừng 42,03%. Việt Nam sẽ tiếp tục duy trì chính sách đóng cửa rừng tự nhiên đến năm 2030; tăng cường trồng và phục hồi rừng, kết hợp bảo tồn đa dạng sinh học. Đồng thời, sẽ kiểm soát chặt chẽ hoạt động chuyển mục đích sử dụng đất rừng, nâng cao hiệu quả phòng cháy chữa cháy rừng, phát triển sinh kế bền vững cho người dân sống phụ thuộc vào rừng.

Về phát triển thị trường carbon trong nước, Bộ trưởng khẳng định đây là công cụ quan trọng để Việt Nam thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 theo cam kết tại COP26. Trong năm 2025, Chính phủ dự kiến ban hành ba nghị định liên quan đến vận hành thị trường carbon. Bộ cũng sẽ xây dựng quy định về thuế, phí, lệ phí đối với giao dịch tín chỉ carbon, phương pháp tạo tín chỉ carbon và công bố tiêu chuẩn tín chỉ carbon nội địa để doanh nghiệp có thể triển khai các dự án giảm phát thải.

Quang cảnh phiên họp.

Nhìn nhận thẳng thắn những tồn tại, Bộ trưởng cho biết chất lượng môi trường ở một số nơi vẫn suy giảm; ô nhiễm tại các lưu vực sông chậm được xử lý; ô nhiễm không khí gia tăng tại khu vực đông dân; hạ tầng xử lý chất thải còn thiếu. Chính sách khuyến khích xã hội hóa đầu tư bảo vệ môi trường chưa hấp dẫn nhà đầu tư. Công tác phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương có lúc chưa hiệu quả. Đặc biệt, năng lực đội ngũ cán bộ môi trường cấp cơ sở vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu quản lý trong tình hình mới.

Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế trên được chỉ ra là do một số chính sách chưa được cụ thể hóa kịp thời; tổ chức thực thi pháp luật còn yếu; nguồn lực đầu tư cho môi trường còn thấp so với yêu cầu thực tiễn; ý thức chấp hành pháp luật về môi trường của một bộ phận tổ chức, doanh nghiệp và người dân chưa cao.

Từ những bài học trong thời gian qua, Bộ trưởng khẳng định Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ tập trung thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm nhằm đảm bảo môi trường sống trong lành, phát triển kinh tế xanh và phát triển bền vững. Trong đó, ưu tiên đột phá về thể chế, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp; hoàn thiện cơ chế pháp lý để thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho bảo vệ môi trường.

Quản lý chất thải sẽ được xem là khâu đột phá, với mục tiêu xử lý dứt điểm các điểm nóng ô nhiễm; từng bước chấm dứt chôn lấp rác thải trực tiếp; thúc đẩy phân loại rác tại nguồn; phát triển các dự án xử lý rác phát điện; tăng cường tái chế và tuần hoàn chất thải như một nguồn tài nguyên.

Cùng với đó, Bộ sẽ đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong bảo vệ môi trường; hoàn thiện hạ tầng quan trắc tự động; xây dựng hệ thống cảnh báo môi trường theo thời gian thực; vận hành hệ thống đăng ký hạn ngạch phát thải khí nhà kính quốc gia và sàn giao dịch tín chỉ carbon từ cuối năm 2025. Cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia sẽ được hoàn thiện, kết nối liên thông từ Trung ương đến cấp xã.

Bên cạnh chính sách và công nghệ, Bộ trưởng nhấn mạnh yếu tố quyết định là nâng cao nhận thức toàn xã hội về bảo vệ môi trường. Nội dung giáo dục môi trường sẽ được đưa vào chương trình giáo dục; các chiến dịch truyền thông sẽ được triển khai mạnh mẽ, thường xuyên và dài hạn, với trọng tâm giảm rác thải nhựa, tiêu dùng xanh, phát triển bền vững.

Không đánh đổi môi trường để lấy tăng trưởng

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Đảng và Nhà nước luôn coi bảo vệ môi trường là trụ cột quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững. Nhiều nghị quyết, chính sách lớn đã được ban hành, hệ thống pháp luật được hoàn thiện đồng bộ hơn, đặc biệt việc ban hành Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 thể hiện bước chuyển mạnh mẽ về tư duy – từ “xử lý ô nhiễm” sang “ngăn ngừa rủi ro – kiến tạo phát triển xanh”. Những kết quả đạt được trong thời gian qua là đáng ghi nhận, song yêu cầu đặt ra trong giai đoạn hiện nay lớn hơn rất nhiều, đòi hỏi phải đổi mới tư duy và nâng tầm cách tiếp cận.

Phó Chủ tịch Quốc hội nhận định, bảo vệ môi trường không còn có thể bị coi là “chi phí phải trả cho tăng trưởng” hay “việc riêng của ngành tài nguyên và môi trường”. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu diễn biến phức tạp, thiên tai cực đoan gia tăng, suy giảm đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường có nguy cơ đe dọa mục tiêu phát triển, bảo vệ môi trường phải trở thành nền tảng của mọi quyết sách phát triển quốc gia. Ông nhấn mạnh: “Việc kiểm soát nguồn thải, xử lý chất thải, tái chế, tái sử dụng không chỉ là yêu cầu tuân thủ pháp luật mà phải trở thành mắt xích trong hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn”.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan phát biểu nhấn mạnh yêu cầu chuyển từ “tư duy ứng phó” sang “chủ động bảo vệ môi trường”.

Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, mỗi địa phương cần được xem là một “vườn ươm xanh” cho các mô hình phát triển mới, như kinh tế sinh thái, du lịch cộng đồng, nông nghiệp tuần hoàn, công nghiệp giảm phát thải. Thế giới ngày nay coi kinh tế xanh không chỉ là xu hướng mà đã trở thành lợi thế cạnh tranh quốc gia. Nếu Việt Nam không chủ động tham gia, sẽ đứng trước nguy cơ tụt hậu và chịu áp lực lớn từ các hàng rào tiêu chuẩn môi trường trong thương mại quốc tế.

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Quốc hội cũng thẳng thắn chỉ ra rằng hiệu quả bảo vệ môi trường không thể chỉ đo bằng tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải hay số lượng các khu công nghiệp sinh thái. Quan trọng hơn, phải biến kết quả đó thành nhận thức xã hội, thành văn hóa ứng xử với môi trường và thành động lực thúc đẩy sự tham gia của toàn dân, toàn xã hội. Ông chia sẻ: “Cách mỗi chúng ta ứng xử với môi trường chính là tấm gương phản chiếu mức độ cam kết của quốc gia đối với phát triển bền vững, đồng thời là thước đo văn hóa của từng cá nhân”.

Từ thực tiễn giám sát, nhiều đại biểu đã kiến nghị Quốc hội và Chính phủ tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật; tăng cường quản lý tài nguyên; đẩy mạnh xử lý ô nhiễm tại các dòng sông, khu công nghiệp, làng nghề; nâng cao chất lượng thẩm định, đánh giá tác động môi trường; kiên quyết không đánh đổi môi trường lấy dự án đầu tư; nâng cao trách nhiệm người đứng đầu trong quản lý môi trường tại địa phương. Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý Chính phủ cần chỉ đạo các bộ, ngành khẩn trương ban hành đầy đủ các văn bản hướng dẫn thi hành luật và nghị quyết của Quốc hội, tránh tình trạng chậm trễ làm giảm hiệu lực chính sách.

Ông cho rằng bảo vệ môi trường cần tư duy hệ thống và hành động hệ thống. Đó không chỉ là trách nhiệm quản lý của Nhà nước mà là sự chung tay của mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp. Chỉ khi ý thức bảo vệ môi trường bén rễ trong văn hóa ứng xử hằng ngày thì pháp luật mới đi vào cuộc sống một cách bền vững. “Mỗi chúng ta không chỉ chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường mà còn đang bảo vệ chính mình, gia đình mình và tương lai của thế hệ con cháu mai sau”, Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

“Có một câu danh ngôn nói rằng: Thời điểm tốt nhất để trồng cây là 10 năm trước; thời điểm tốt thứ hai chính là hôm nay. Ngày hôm nay là thời điểm tốt để mỗi người chúng ta biến nhận thức thành hành động, biến tinh thần giám sát thành những đóng góp thiết thực cho môi trường sống” - Phó Chủ tịch Quốc hội nhắn nhủ.

Khiếu Hương