Cơ chế 'khai thác khoáng sản khẩn cấp': Linh hoạt nhưng phải giám sát chặt chẽ để tránh lạm dụng

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, sáng 1/12, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.

Cần cơ chế hậu kiểm bắt buộc về sản lượng, khu vực, mục đích khai thác

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu góp ý kiến là đề xuất cho phép khai thác khoáng sản nhóm III và nhóm IV (chủ yếu là đất, đá san lấp, cát sỏi phục vụ xây dựng) trong tình huống khẩn cấp mà không cần thực hiện các thủ tục cấp phép thông thường.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) đồng tình về mặt nguyên tắc, song lo ngại nếu quy định không chặt chẽ, kẽ hở này có thể bị lợi dụng.

Đại biểu Phạm Văn Hòa. (Ảnh: DUY LINH)

Theo đại biểu, nếu cho phép khai thác sai quy hoạch hoặc khai thác bừa bãi trên danh nghĩa ‘tình trạng khẩn cấp’, thì nguy cơ sạt lở đất, suy thoái môi trường, ảnh hưởng cuộc sống dân cư là rất lớn.

Đại biểu nêu thực tế những năm gần đây, thiên tai, bão lũ diễn biến khó lường; nhiều khu vực miền núi, trung du đối mặt với sạt lở nghiêm trọng. Do đó, việc nới lỏng quy định khai thác đá, đất san lấp cần hết sức cẩn trọng.

Mặt khác, quy định tại dự thảo hiện chưa làm rõ được 2 vấn đề chính, đó là: Ai có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp và Cơ chế kiểm soát khối lượng khai thác, phạm vi khai thác? Đại biểu nêu thí dụ, nếu cấp phép khai thác 1.000m3 đất để ứng phó thiên tai, lũ lụt nhưng doanh nghiệp lại khai thác 2.000-3.000m3 để sử dụng cho mục đích khác, khi đó có thể gây hậu quả nghiêm trọng.

Từ những lo ngại thực tế, đại biểu Phạm Văn Hòa đề xuất dự thảo Luật cần phải thể hiện được một số nội dung như: Quy định cụ thể phạm vi được khai thác; giới hạn khối lượng; cơ chế kiểm soát, giám sát nghiêm ngặt tại địa phương và trách nhiệm của Sở Nông nghiệp và Môi trường, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.

Không chỉ dừng ở kiểm soát trước, đại biểu nhấn mạnh vai trò của hậu kiểm trong cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản. Theo đại biểu, việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm là xu hướng cải cách thủ tục hành chính nhưng nếu không tổ chức giám sát thường xuyên sẽ dẫn đến tình trạng lạm dụng, khai thác bừa bãi, sai mục đích.

Có cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Thành phố Hồ Chí Minh) nhấn mạnh, để hạn chế nguy cơ lạm dụng cơ chế khẩn cấp trong thực tế, cần làm rõ tiêu chí xác định tình trạng khẩn cấp, kèm theo cơ chế hậu kiểm bắt buộc về sản lượng, thời điểm, khu vực và mục đích khai thác, nhằm bảo đảm tài nguyên không bị thất thoát và bảo đảm công khai, minh bạch.

Miễn thủ tục đối với khoáng sản nhóm III, nhóm IV: Nới quá rộng có thể tạo lỗ hổng lớn

Một nội dung khác khiến nhiều đại biểu băn khoăn là việc bổ sung khoản 1a Điều 55 về cấp phép khai thác khoáng sản nhóm III phục vụ công trình, cũng như bổ sung điểm đ khoản 2 và bổ sung khoản 2a Điều 73, khai thác khoáng sản nhóm IV phục vụ công trình công cộng.

Theo đó, dự thảo Luật cho phép không cần phương án quản lý địa chất và khoáng sản, cũng như bỏ nhiều thủ tục đầu tư và môi trường hay đơn vị chịu trách nhiệm khai thác chỉ cần lập phương án khai thác và trình cơ quan nhà nước thẩm định.

Theo đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương (Đoàn Khánh Hòa), đây là những quy định “nới quá rộng”, tạo rủi ro cao cho quản lý tài nguyên. Đại biểu phân tích, khoáng sản nhóm III rất dễ bị khai thác vượt phạm vi, vượt khối lượng. Nếu không có hệ thống giám sát sản lượng thì doanh nghiệp có thể lợi dụng dự án để khai thác thương mại, gây thất thoát tài nguyên.

Đại biểu Đàng Thị Mỹ Hương. (Ảnh: DUY LINH)

Hay việc bỏ qua bước đánh giá tác động có thể gây lỗ hổng trong quy trình phê duyệt, không đủ cơ sở để đánh giá toàn diện các rủi ro tiềm tàng, gây lỗ hổng trong khâu đánh giá rủi ro môi trường, dễ dẫn đến tiêu cực và có thể gây ra nhiều nguy cơ gây ảnh hưởng, thiệt hại cho người dân sống gần hoặc trong vùng khai thác và môi trường nếu có sự cố xảy ra.

Từ phân tích trên, đại biểu đề nghị cần bổ sung các quy định về đánh giá tác động môi trường, đánh giá rủi ro sạt lở, xói mòn khi có thiên tai để bảo đảm công cụ pháp lý thực hiện công tác giám sát, bảo đảm an toàn và phát triển bền vững.

Cụ thể, trong lập phương án khai thác khoáng sản nhóm IV, phải có báo cáo đánh giá tác động môi trường theo quy định của pháp luật về môi trường; đồng thời, cần nghiên cứu bổ sung quy định về đánh giá rủi ro thiên tai trong phương án khai thác bao gồm việc ảnh hưởng đến thủy văn, địa chất, sạt lở đất, lũ lụt và giải pháp khắc phục, giảm thiểu rủi ro. Ngoài ra, cơ quan có thẩm quyền thẩm định phương án khai thác phải xem xét các yếu tố này và báo cáo tác động môi trường trước khi cấp phép khai thác khoáng sản nhóm III và nhóm IV.

Đồng thời, theo đại biểu, để tăng trách nhiệm pháp lý của các tổ chức khai thác, phòng ngừa tiêu cực trong việc bỏ qua đánh giá tác động và vi phạm quy hoạch, bảo vệ quyền lợi của người dân trong vùng dự án khai thác, hạn chế thiệt hại do khai thác gây ra, cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu bổ sung quy định chủ đầu tư hoặc tổ chức khai thác phải cam kết về việc bồi thường thiệt hại nếu khai thác gây tác động xấu đến môi trường, làm ảnh hưởng đến đời sống, gây thiệt hại kinh tế của người dân, cộng đồng do dự án khai thác gây ra.

Đại biểu cũng đề xuất, để tăng cường trách nhiệm quản lý Nhà nước đối với người đứng đầu, đề nghị cần rà soát, nghiên cứu bổ sung quy định chặt chẽ về việc quy định chịu trách nhiệm nếu để xảy ra thất thoát tài nguyên, cấp phép trái quy hoạch, cắt vượt diện tích hoặc để xảy ra tình trạng khai thác vượt mức kéo dài.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng giải trình, làm rõ một số nội dung đại biểu nêu. (Ảnh: DUY LINH)

Giải trình, làm rõ thêm nội dung này, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, đối với việc cấp phép khai thác khoáng sản nhóm III để làm vật liệu xây dựng thông thường, dự thảo Luật chỉ quy định việc cấp phép không phải căn cứ vào phương án quản lý về địa chất, khoáng sản trong quy hoạch tỉnh. Tuy nhiên, các khu vực mỏ vẫn phải phù hợp với các nội dung khác của quy hoạch tỉnh như các yêu cầu về quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường, xây dựng hạ tầng...

Đồng thời với đó là các quy định yêu cầu các tổ chức, cá nhân phải thực hiện thăm dò, đánh giá trữ lượng khoáng sản để làm cơ sở cấp phép khai thác cũng như các quy định về an toàn kỹ thuật trong khai thác mỏ, quy định về thống kê, kiểm kê trữ lượng đã khai thác. Các quy định này sẽ giảm thiểu rủi ro hoặc tránh gây lãng phí tài nguyên khoáng sản của đất nước.

VĂN TOẢN