Có những tỉnh mời giáo sư về nhưng cả năm không giao việc

TS Nguyễn Quân phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Duy Thành/HUST.

Thông tin trên được TS Nguyễn Quân, nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, chia sẻ tại tọa đàm Chính sách đột phá thu hút nhân tài trong giáo dục đại học, khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, sáng 4/11, tại Đại học Bách khoa Hà Nội.

Có chính sách nhưng chưa thực hiện được

Ông Quân khẳng định Việt Nam đã có nhiều nghị quyết đúng đắn về thu hút, trọng dụng nhân tài. Tuy nhiên, ông cho rằng nghị quyết chưa thực sự đi vào được cuộc sống, vẫn có sự chồng chéo và cản trở của hệ thống luật pháp.

Theo đó, các nghị quyết yêu cầu áp dụng cơ chế quỹ trong tài trợ khoa học công nghệ từ ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, khi thực hiện, ngành tài chính cho rằng Luật Ngân sách Nhà nước không cho phép cấp tiền mà không có kế hoạch được phê duyệt từ trước, dẫn đến việc phải chờ đợi cả năm để thực hiện nghiên cứu.

"Không quốc gia nào trên thế giới làm vậy. Họ áp dụng cơ chế quỹ, đề tài có đến đâu là cấp tiền đến đó", ông Quân cho biết.

Hay Luật Khoa học Công nghệ cho phép viên chức khoa học công nghệ thành lập và điều hành doanh nghiệp khoa học, nhưng Luật Viên chức lại cấm viên chức thành lập và điều hành doanh nghiệp. Thêm vào đó, Luật Doanh nghiệp không có loại hình "doanh nghiệp khoa học công nghệ", nên không được miễn giảm thuế.

"Điều này dẫn đến tình trạng 'chảy máu chất xám' dữ dội từ khu vực công sang khu vực tư, từ trong nước ra nước ngoài", ông Quân nói.

Toàn cảnh buổi tọa đàm. Ảnh: Duy Thành/HUST.

Thay đổi gì để thu hút và giữ chân nhân tài?

Từ những vấn đề trên, ông Quân đề xuất một số kiến nghị để chính sách thu hút nhân tài có thể đi vào cuộc sống.

Trong đó, ông nhấn mạnh chính sách đãi ngộ phải khả thi. Ông tiếp tục lấy ví dụ Nghị quyết 98 cho phép TP.HCM trả lương cho lãnh đạo viện công lập tới 120 triệu đồng. Tuy nhiên, không ai dám nhận vì nhân viên xung quanh chỉ nhận hơn 10 triệu đồng nên không ai dám làm.

Bên cạnh đó, ông cho rằng việc tự chủ cũng cần hợp lý, không thể để các cơ sở tự chủ cả chi thường xuyên lẫn chi đầu tư.

Theo ông, tự chủ chỉ nên áp dụng cho chi thường xuyên (như chi lương, vận hành bộ máy), còn chi đầu tư (phòng thí nghiệm hiện đại, cơ sở vật chất) phải do Nhà nước lo. "Như vậy họ mới có thể trả lương cao cho cán bộ", ông nói.

Thứ ba, ông Quân cho rằng người đứng đầu các đơn vị công lập rất quan trọng. Họ phải là người có tâm, tầm, uy tín và sự độ lượng, bao dung để giữ chân cán bộ, bởi thu hút có thể dễ nhưng giữ chân nhân tài mới khó.

Các nhà khoa học ở nước ngoài về nước, họ chấp nhận lương thấp hơn nhưng ít nhất họ phải nhận được sự quan tâm, được giao việc, dự án hay nhóm nghiên cứu mạnh để có việc làm và thu nhập.

"Có những tỉnh mời giáo sư về nhưng cả năm không giao việc. Chỉ trả lương cao hoặc cấp đất mà không có việc làm cụ thể, họ sẽ ra đi", ông nói.

Đồng quan điểm, PGS Huỳnh Quyết Thắng, Giám đốc Đại học Bách khoa Hà Nội, nhìn nhận lương bổng không phải là tất cả, đặc biệt với nhà khoa học trẻ.

"Điều quan trọng là môi trường làm việc, sự trọng dụng, tôn trọng quyền được làm việc, cống hiến, sáng tạo", ông Thắng bày tỏ.

Thứ tư, theo ông Quân, chúng ta cần tạo quyền tự chủ cho các nhà khoa học lớn, cho phép họ quản lý ngân sách được giao, mời đồng nghiệp và được quyền thỏa thuận mức thu nhập trong khuôn quy định.

Cơ chế đặt hàng cũng cần điều chỉnh. Theo đó, nhiệm vụ nghiên cứu cần được giao theo thể thức đặt hàng (do người đứng đầu các bộ, tỉnh, hoặc cơ sở giáo dục/viện nghiên cứu thực hiện), để đảm bảo kết quả nghiên cứu được theo dõi, tiếp nhận và thương mại hóa đúng nghĩa.

"Nếu không được đặt hàng, chỉ nghiên cứu theo ý thích thì dù kết quả tốt, nghiên cứu đó cũng không thể thương mại hóa", theo ông Quân.

Ngọc Bích