Chú ý: Bệnh nấm da này khó chữa, nguy cơ tử vong cao, phương pháp điều trị còn hạn chế

Bệnh nấm mucormycosis, thường dẫn đến việc phải cắt bỏ một mắt, rất khó điều trị. Ảnh: Shutterstock

Khi nghĩ đến các bệnh nhiễm trùng nguy hiểm, hầu hết chúng ta hình dung đến vi khuẩn hoặc virus. Nhưng đối với các chuyên gia về bệnh truyền nhiễm như Peter Chin-Hong, một trong những mối đe dọa nguy hiểm nhất ẩn núp trong các bệnh viện và phòng khám hiện nay là nấm.

Danh sách ca bệnh của Chin-Hong rất dài: một vận động viên chạy marathon 29 tuổi đến từ Thung lũng California có lớp lót tim bị xâm chiếm bởi cầu trùng, một loại nấm sống trong đất; một người được ghép phổi ho ra các nốt nấm mốc - các khối nấm mọc rải rác khắp phổi - sau khi ngừng thuốc chống nấm; và một phụ nữ 45 tuổi bị tiểu đường không được kiểm soát tốt, bị nhiễm một loại nấm đen đã phá hủy một phần khuôn mặt và lan đến não, và đã tử vong dù trải qua nhiều ca phẫu thuật và điều trị.

“Những trường hợp này không còn hiếm nữa”, Chin-Hong, Giáo sư y khoa tại Đại học California, San Francisco, cho biết. “Chúng tôi thấy chúng hàng ngày”.

Trước đây được coi là bệnh mơ hồ hoặc cơ hội, nhưng hiện nay, các bệnh nhiễm trùng nấm xâm lấn đang xuất hiện với tần suất đáng báo động - ở những bệnh nhân và những nơi mà bác sĩ chưa từng lo lắng.

Biến đổi khí hậu đang mở rộng phạm vi địa lý của nấm. Những tiến bộ y học như cấy ghép nội tạng, hóa trị và chăm sóc đặc biệt đang cứu sống nhiều người, nhưng chúng cũng khiến nhiều bệnh nhân bị suy giảm miễn dịch.

Ngay cả những bệnh lý thông thường như tiểu đường cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh nấm nghiêm trọng.

Bệnh nấm da này rất khó điều trị, nguy cơ tử vong cao, phương pháp điều trị còn hạn chế.

Ước tính mỗi năm có khoảng 6,5 triệu người mắc bệnh nhiễm trùng nấm xâm lấn, trong đó khoảng 2,5 triệu ca tử vong do bệnh này gây ra trực tiếp – gấp đôi số ca tử vong do bệnh lao trên toàn cầu.

Nhiều ca tử vong này xảy ra ở những người mắc HIV giai đoạn cuối và các chuyên gia cảnh báo vấn đề có thể trở nên tồi tệ hơn khi nguồn tài trợ cho các chương trình phòng chống HIV/AIDS toàn cầu bị cắt giảm.

Họ cho biết sự gia tăng các bệnh liên quan đến AIDS có thể làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nấm, đặc biệt là ở những nơi có nguồn lực hạn chế, nơi các công cụ chẩn đoán và phương pháp điều trị chống nấm vốn đã hạn chế.

Thêm vào mối nguy hiểm là sự gia tăng của các bệnh nhiễm trùng kháng thuốc – các chủng không còn phản ứng với kho thuốc chống nấm hạn chế. Candida auris, một loại nấm men mới xuất hiện lần đầu tiên vào năm 2009, đã gây ra các đợt bùng phát chết người tại các bệnh viện và cơ sở chăm sóc dài hạn.

Các chuyên gia cảnh báo rằng tình trạng kháng thuốc rộng hơn có thể sớm vượt quá tốc độ phát triển chậm của các loại thuốc mới.

Nấm không nằm trong tầm ngắm của bất kỳ ai. Nó không được quan sát và không thể kiểm soát – điều đó có nghĩa là chúng ta không phát triển các biện pháp giảm thiểu.

Justin Beardsley, bác sĩ chuyên khoa bệnh truyền nhiễm và là nhà nghiên cứu của Đại học Sydney

Khủng hoảng nấm

Tổ chức Y tế Thế giới cảnh báo về những khoảng cách toàn cầu nghiêm trọng trong khả năng chẩn đoán và điều trị nhiễm nấm, bao gồm cả đường ống thuốc mỏng manh nguy hiểm, với chỉ 4 loại thuốc chống nấm mới được chấp thuận trên toàn cầu trong thập kỷ qua.

Trong số 9 loại thuốc hiện đang trong quá trình phát triển lâm sàng, chỉ có 3 loại đã đạt đến giai đoạn cuối cùng của nghiên cứu trên bệnh nhân.

Bà Valeria Gigante, người đứng đầu bộ phận kháng thuốc kháng sinh tại WHO ở Geneva, cho biết: "Chúng ta có thể mong đợi ít sự chấp thuận mới trong 10 năm tới".

Bà Gigante cho biết thêm hơn một nửa số ứng cử viên thuốc chống nấm đang được phát triển thiếu tính sáng tạo thực sự, hạn chế khả năng chống lại tình trạng kháng thuốc mới xuất hiện.

Justin Beardsley, bác sĩ chuyên khoa bệnh truyền nhiễm và là nhà nghiên cứu tại Đại học Sydney, người đã đóng góp vào cả hai báo cáo của WHO, cho biết các mối đe dọa do nấm vẫn bị bỏ qua một cách nguy hiểm.

“Nấm không nằm trong tầm ngắm của bất kỳ ai”, ông nói. “Nó không được quan sát và không thể kiểm soát – điều đó có nghĩa là chúng ta không phát triển các biện pháp giảm thiểu”.

Ông cũng chỉ ra mối lo ngại ngày càng tăng về việc sử dụng thuốc chống nấm trong nông nghiệp.

Theo Beardsley, rất nhiều loại thuốc mới đang được phát triển không có cơ chế hoạt động mới lạ. Trong nhiều trường hợp, các hợp chất mới được đưa vào nông nghiệp nhanh hơn để bảo vệ cây trồng khỏi các bệnh như bệnh phấn trắng.

“Điều đó thực sự làm nản lòng các nhà phát triển thuốc cho con người và gây lo ngại đôi chút cho sức khỏe cộng đồng khi các loại thuốc hy vọng mới của chúng ta sẽ tiếp xúc với tác nhân sinh học tương tự trong môi trường và chúng ta sẽ bị kháng thuốc.”

Một thiếu sót khác liên quan đến chẩn đoán, khi WHO cảnh báo ngay cả khi có các xét nghiệm để xác định nấm gây chết người, chúng thường không khả dụng ở các nước có thu nhập thấp và trung bình.

Hầu hết đều dựa vào các phòng thí nghiệm được trang bị tốt và nhân viên được đào tạo. Gigante cho biết việc phát triển các hệ thống để phát hiện nhiễm trùng nấm xâm lấn và xác định khả năng nhạy cảm với thuốc cũng đang tụt hậu so với những gì hiện có đối với vi khuẩn.

Nấm Coccidioides nhìn dưới kính hiển vi. Loại nấm này gây ra bệnh coccidioidomycosis, còn được gọi là sốt thung lũng, phổ biến ở tây nam Hoa Kỳ và miền Bắc Mexico. Ảnh: Shutterstock

Kẻ thù vô hình

Nhiễm trùng nấm có biểu hiện khác với vi khuẩn và virus. Chúng hiếm khi lây lan từ người sang người, thay vào đó, hầu hết đến từ môi trường – đất mốc, cây mục nát, bào tử trong không khí. Một số bào tử thậm chí có thể bay cao vào khí quyển và trôi qua các lục địa, khiến chúng đặc biệt khó theo dõi hoặc kiểm soát.

Điều đó khiến việc bảo vệ hoàn toàn những bệnh nhân dễ bị tổn thương trở nên gần như bất khả thi. Giáo sư Chin-Hong cho biết các bác sĩ thường kê đơn thuốc chống nấm phòng ngừa cho những người có nguy cơ cao, chẳng hạn như những người đã ghép tế bào gốc phổi hoặc máu. Nhưng các loại thuốc này không bao phủ được mọi loại nấm mốc.

Vị giáo sư cũng cho biết thêm, bệnh nấm mucormycosis – một bệnh nhiễm trùng hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm – được biết đến là rất khó điều trị. Nếu mucormycosis xâm nhập vào phổi, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 87%.”

Nấm cũng có thể xâm nhập vào xoang và lan đến não, với tỷ lệ tử vong khoảng 50%. Nó khiến mô chết - cắt đứt lưu lượng máu để thuốc chống nấm không thể tiếp cận được vị trí nhiễm trùng.

"Bạn phải phẫu thuật cắt bỏ vùng bị nhiễm trùng", ông nói. "Nhiều lần mọi người phải lấy mắt ra vì mắt đi lên qua khoang xoang, và không có cách điều trị tốt nào cho tình trạng đó".

Cắt bỏ – phẫu thuật cắt bỏ mô bị nhiễm trùng – đôi khi có thể thực hiện được ở xoang hoặc da. Nhưng ở phổi, thường khó khăn hơn nhiều.

Giáo sư Chin-Hong cho biết, lý do khiến tỷ lệ tử vong do ung thư phổi cao như vậy là vì không thể chỉ cắt bỏ những khối phổi lớn. Ngay cả khi thuốc có tác dụng, chúng thường kém hiệu quả hơn ở những bệnh nhân cần thuốc nhất – những người có hệ miễn dịch suy yếu.

(Theo SCMP)

Tuệ Minh