Côn Đảo - khát vọng vươn lên

Cảng tàu khách Côn Đảo tọa lạc tại bãi biển An Hải. Ảnh: M.C.

Từ ký ức bất tử…

Khi thực dân Pháp chiếm đóng Việt Nam năm 1862, Côn Đảo lập tức bị biến thành nơi giam cầm khắc nghiệt nhất Đông Dương. Trong suốt 113 năm, hòn đảo giữa trùng khơi này trở thành “địa ngục trần gian”, nơi hàng vạn chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước bị giam hãm, tra tấn, khổ sai. Trải qua hơn một thế kỷ, những “chuồng cọp”, “chuồng bò”, trại Phú Hải, trại Phú Sơn… vẫn còn đó như chứng tích sống động. Những bức tường đá xám lạnh, song sắt hoen rỉ, nền xi măng loang vết máu… tất cả đều kể lại một thời kỳ tăm tối nhưng rực sáng tinh thần bất khuất. Côn Đảo, nơi từng bị gọi là “nhà tù lớn nhất Đông Dương”, nay đã trở thành địa danh lịch sử linh thiêng, một biểu tượng của ý chí đấu tranh và chủ nghĩa anh hùng cách mạng.

Nằm lặng lẽ giữa đại dương mênh mông, Nghĩa trang Hàng Dương với những hàng phi lao rì rào, hơn hai vạn ngôi mộ của các Anh hùng liệt sĩ. Đây là nơi an nghỉ của những người con ưu tú của Tổ quốc như Tổng Bí thư Lê Hồng Phong, nhà yêu nước Nguyễn An Ninh, nữ Anh hùng Võ Thị Sáu cùng hàng nghìn chiến sĩ vô danh. Mỗi bước chân đến Hàng Dương đều là một sự tri ân lặng lẽ. Người dân và du khách khi thắp nén nhang không chỉ tưởng niệm mà còn thì thầm kể lại cuộc sống thanh bình hôm nay - thành quả được đánh đổi bằng xương máu của biết bao thế hệ.

TS. Ngọc Long - nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái học miền Nam từng xúc động chia sẻ, mỗi tấc đất ở Côn Đảo đều thấm máu xương của những người con ưu tú, sự hy sinh vô bờ bến ấy là điều mà hậu thế mãi mãi khắc ghi. Ngày nay, sau bao thăng trầm, Côn Đảo trở thành vùng đất ghi dấu niềm tự hào dân tộc. Mỗi di tích, mỗi nấm mồ đều là lời thề son sắt nhắc nhở thế hệ hôm nay về giá trị của độc lập, tự do. Chính vì vậy, Côn Đảo là “trường học cách mạng lớn, đặc biệt” – nơi tôi luyện ý chí, rèn giũa nhiều lãnh tụ, nhà lãnh đạo của Đảng và Nhà nước ta. Quả thật, Côn Đảo không chỉ là điểm đến lịch sử, mà còn là vùng đất tâm linh, nơi ký ức thiêng liêng hòa quyện cùng niềm tự hào dân tộc. Nhiều thế hệ từng trải qua ngục tù Côn Đảo, nay khi nhắc lại vẫn dâng trào xúc cảm.

Bà Trương Mỹ Hoa - nguyên Phó Chủ tịch nước, từng bị giam gần 4 năm tại đây kể lại: “Tôi thấy mình may mắn khi còn sống để chứng kiến ngày Tổ quốc giành độc lập. Và trong những lần trở lại, tôi thường nhắn nhủ với đồng đội đã khuất rằng sự hy sinh của họ cuối cùng đã được đền đáp khi đất nước độc lập, nhân dân tự do, quê hương đang phát triển từng ngày”.

Côn Đảo từ lâu đã được xem là vùng đất chiến lược. Tư liệu trong Đại Nam nhất thống chí ghi rõ, quần đảo Côn Lôn “nguy nga đứng trấn giữa biển Đông” là pháo đài tiền tiêu bảo vệ vùng biển Đông Nam. Nói về Côn Đảo, bà Nguyễn Thị Hậu – Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho hay: “Côn Đảo là vùng lịch sử, văn hóa tâm linh, điều này chúng ta đã biết. Thế nhưng, Côn Đảo không chỉ linh thiêng bởi huyền thoại, mà còn bởi chính chiều dài lịch sử, nơi hội tụ cả giá trị địa – chính trị lẫn giá trị tinh thần”. Theo bà Nguyễn Thị Hậu, thời nhà Nguyễn vẫn xem Côn Đảo là tiền cảng của thành Gia Định. Tàu muốn vào các Bến Nghé hay Gia Định đều phải đi qua Côn Đảo để kiểm soát hàng hóa và quan trọng nhất là kiểm soát quân sự. Nhưng từ khi thực dân Pháp xâm lược, Côn Đảo thành thiết chế xã hội hiện đại đó là nhà tù. Chính vì vậy mà Côn Đảo bị phát triển đứt quãng.

Bên trong Di tích lịch sử Nhà tù Côn Đảo. Ảnh: H.T.

…Đến khát vọng “đặc khu xanh” tầm vóc quốc tế

50 năm sau ngày giải phóng, Côn Đảo đang trên hành trình phát triển mới, mang trong mình khát vọng trở thành một đặc khu xanh, thông minh. Từ một hòn đảo từng là “địa ngục trần gian”, nay Côn Đảo đang được thế giới biết đến như một “thiên đường du lịch” với vẻ đẹp hoang sơ, kỳ vĩ. Những bãi biển cát trắng mịn, làn nước trong xanh, rừng nguyên sinh bạt ngàn và những rạn san hô đầy sắc màu… tất cả làm nên một bức tranh thiên nhiên độc đáo, nơi con người có thể sống chậm, hòa mình vào sự tinh khiết của đất trời.

Trong giai đoạn 2020-2025, tốc độ tăng trưởng kinh tế của Côn Đảo đạt gần 9%/năm; cơ cấu kinh tế chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng hiện đại, trong đó du lịch – dịch vụ chiếm tới hơn 92%. Cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ, đời sống nhân dân ngày một nâng cao. Đặc biệt, du lịch đã trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, với những sản phẩm mang đậm bản sắc, gắn liền với lịch sử, thiên nhiên và văn hóa tâm linh. Nhưng điều quan trọng nhất, Côn Đảo không phát triển theo hướng đại trà, mà chọn con đường xanh và bền vững.

Trong định hướng phát triển, Côn Đảo được xác định là một phần quan trọng trong tầm nhìn mới của TPHCM. PGS.TS Phan Thị Thục Anh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học VinUni cho rằng: “Đặc khu Côn Đảo phải là kinh tế xanh toàn diện hàng đầu cho Việt Nam và hướng đến khu vực Đông Nam Á. Côn Đảo phải là “viên ngọc xanh” giữa đại dương, đóng vai trò tạo vành đai xanh kép cùng Cần Giờ. Tuy nhiên, việc phát triển phải thuận theo tự nhiên, lấy bảo tồn làm động lực, gắn giá trị dài hạn làm kim chỉ nam, hướng tới hình mẫu đảo di sản carbon thấp của thế giới vào năm 2045”.

Chia sẻ về điều này, ông Lê Anh Tú - Bí thư đặc khu Côn Đảo cho biết: “Không phải thấy biển xanh là xanh. Xanh phải được thể hiện rõ từ ý thức đến hành động. Ngày 2/9 tới, điện lưới quốc gia sẽ chính thức được đưa ra đảo tạo nền tảng quan trọng để đặc khu phát triển xanh. Trước đây, hệ thống điện của đảo chủ yếu phụ thuộc vào dầu diesel với công suất hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Việc có nguồn điện ổn định sẽ mở ra cơ hội thu hút các nhà đầu tư lớn, phát triển du lịch sinh thái.”

Sự phát triển của Côn Đảo không chỉ làm thay đổi mạnh mẽ diện mạo địa danh lịch sử, mà còn có vai trò quan trọng hơn đối với sự phát triển của cả nước. Trong dịp thăm và làm việc tại Côn Đảo mới đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, Côn Đảo hướng tới tầm nhìn về phát triển nhanh, bền vững, xanh, sạch, đẹp, văn minh, hiện đại tầm cỡ quốc tế. Thủ tướng chỉ đạo, Côn Đảo cần chú trọng hình thành hạ tầng chiến lược đồng bộ, hiện đại, tăng cường kết nối với đất liền và quốc tế, phát triển đô thị thông minh, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, gắn với nâng cao chất lượng của hệ thống giáo dục, đào tạo, y tế và nguồn nhân lực chất lượng cao.

THANH GIANG