Con người là yếu tố 'then chốt' của doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi số

Theo Thạc sỹ Nguyễn Phong Anh, thị trường lao động như chiếc “đồng hồ tháp”, đỉnh là nhóm lao động công nghệ cao lương cao, đáy là lao động phổ thông có nguy cơ bị đào thải. Ảnh: Hải Nguyễn

Con người ở trung tâm của chuyển đổi số

Trong “Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 đã nêu rõ: “Nhận thức đóng vai trò quyết định trong chuyển đổi số”. Theo đó, chuyển đổi số trước tiên là chuyển đổi nhận thức. Một cơ quan, tổ chức có thể bắt đầu ngay bằng việc tận dụng nguồn lực, hệ thống kỹ thuật sẵn có để số hóa tài sản thông tin, tái cấu trúc quy trình nghiệp vụ, cơ cấu tổ chức và dịch chuyển các mối quan hệ sang môi trường số. Đặc biệt, việc xác định sớm lộ trình và đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số trong từng ngành, từng lĩnh vực, từng địa phương có ý nghĩa sống còn, là cơ hội để phát triển và nâng cao thứ hạng quốc gia. Đi nhanh, đi trước sẽ giúp dễ thu hút nguồn lực, còn đi sau khi xu hướng đã phổ biến thì nguồn lực sẽ khan hiếm và cơ hội dần bị thu hẹp.

Trong bối cảnh toàn cầu, chuyển đổi số đang tái định hình thị trường lao động. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), hơn 1 tỉ lao động trên thế giới có nguy cơ phải “tái nghề” nếu không được trang bị kỹ năng số. Nhiều lĩnh vực như ngân hàng, logistics, sản xuất tự động, y tế, giáo dục, dịch vụ khách hàng đã áp dụng mạnh mẽ trí tuệ nhân tạo (AI), robot và big data, kéo theo những đợt cắt giảm nhân sự quy mô lớn.

Tại Việt Nam, báo cáo giám sát số 1385/BC-ĐGS ngày 6/8/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ ra: năm 2024 có khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo từ sơ cấp trở lên; tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ mới chỉ đạt 28,3%, thấp hơn đáng kể so với mức trung bình của ASEAN.

Một xu hướng khác là sự phát triển nhanh của kinh tế số với lực lượng lao động nền tảng (platform work) như lái xe công nghệ, giao hàng, dọn dẹp, thiết kế nội dung hay freelancer trực tuyến. Tuy nhiên, nhóm này lại đứng trước nhiều rủi ro do chưa được bảo vệ đầy đủ về hợp đồng, bảo hiểm hay lương tối thiểu. Vì vậy, khoảng cách kỹ năng số không chỉ là thách thức với doanh nghiệp mà còn tác động trực tiếp đến an sinh xã hội và chiến lược phát triển nhân lực quốc gia.

Áp lực kỹ năng và nhu cầu đào tạo lại nhân lực của doanh nghiệp

Theo Thạc sỹ Nguyễn Phong Anh - chuyên gia đào tạo AI - Dự án Nâng cao năng lực trí tuệ nhân tạo sinh META-VNU, AI đang phát triển quá nhanh, tạo áp lực khổng lồ cho doanh nghiệp và người lao động. Ông cho rằng thị trường hiện nay rơi vào tình trạng “thừa” lao động trình độ thấp nhưng lại “thiếu” nhân sự cho các tác vụ công nghệ cao, giống như một chiếc “đồng hồ tháp” mà ở đỉnh là nhóm lao động công nghệ cao hưởng lương rất cao, còn phía dưới là nhóm lao động phổ thông đối diện nguy cơ bị đào thải. Trong bối cảnh đó, đào tạo lại trở thành yếu tố sống còn của doanh nghiệp, bởi “tốc độ học tập quyết định lợi nhuận”. Doanh nghiệp cần trở thành “cỗ máy học tập”, nơi người lao động được thử nghiệm ý tưởng, tiếp cận công nghệ hiện đại và liên tục cải tiến. Quá trình này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp, người lao động, Nhà nước cùng sự tham gia của các cơ sở đào tạo để hình thành hệ sinh thái học tập suốt đời.

Tỷ lệ lao động có bằng cấp của Việt Nam trong năm 2024 mới chỉ đạt 28,3%, thấp hơn đáng kể so với mức trung bình của ASEAN. Ảnh: Viện CNCĐ

Ở góc độ quản lý Nhà nước, ông Nguyễn Khánh Long - Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) khẳng định nguồn nhân lực là yếu tố then chốt quyết định khả năng thích ứng và phát triển bền vững của quốc gia. Theo ông, nhân lực giữ bốn vai trò chiến lược: vừa là động lực tăng trưởng bền vững khi mô hình dựa vào tài nguyên và lao động giá rẻ đã tới hạn; vừa là trung tâm của chuyển đổi số khi thành công chỉ đến nếu kỹ năng lao động được nâng cấp đồng bộ; đồng thời là nền tảng cho tăng trưởng xanh với tiềm năng việc làm xanh có thể đạt tới 41% thay vì chỉ 3,6% hiện nay nếu đào tạo phù hợp; và cuối cùng là lợi thế cạnh tranh quốc gia trong nền kinh tế tri thức, nơi nhân lực là yếu tố nội sinh quan trọng nhất quyết định khả năng đổi mới và hội nhập toàn cầu. “Nếu không hành động kịp thời, một bộ phận lớn lao động Việt Nam sẽ bị bỏ lại phía sau trong làn sóng tự động hóa và xanh hóa toàn cầu” - ông Nguyễn Khánh Long nhấn mạnh.

Một điểm đáng chú ý là quản trị nhân sự toàn cầu đang dịch chuyển từ “quản trị nhân lực” sang “quản trị năng lực”. Báo cáo xu hướng nguồn nhân lực của Deloitte cho thấy, các doanh nghiệp hàng đầu thế giới đã áp dụng dữ liệu vào ra quyết định, tập trung phát triển kỹ năng chiến lược và xây dựng trải nghiệm nhân viên. Điều này cũng phù hợp với bối cảnh Việt Nam, nơi hơn 97% doanh nghiệp là nhỏ và vừa. Việc đầu tư vào đào tạo nhân sự số không chỉ là lựa chọn mà là điều kiện để tồn tại. Một hệ thống nhân sự minh bạch, có kênh phản hồi hiệu quả, kết hợp với ứng dụng công nghệ trong quản lý sẽ giúp doanh nghiệp giữ chân nhân tài, giảm rủi ro pháp lý và nâng cao uy tín. Khi ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) trở thành chuẩn mực toàn cầu, trụ cột “S” gắn trực tiếp với chính sách nhân sự: đối xử công bằng, tạo cơ hội học tập, bảo đảm an toàn việc làm. Những nguyên tắc này chỉ thực sự đi vào thực chất khi doanh nghiệp có bộ máy nhân sự hiện đại và biết tận dụng công nghệ số.

Để bảo đảm chất lượng và số lượng nguồn nhân lực trong kỷ nguyên số, ông Nguyễn Khánh Long đề xuất một loạt giải pháp chiến lược như: ban hành Chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực gắn với chuyển đổi số và tăng trưởng xanh, phân loại nhu cầu kỹ năng theo từng ngành, đẩy mạnh đào tạo lại và nâng cấp kỹ năng số, AI, tự động hóa và kỹ năng môi trường; đồng thời thiết lập chương trình đào tạo quốc gia về kỹ năng số - xanh gắn kết Nhà nước, doanh nghiệp và cơ sở đào tạo, xây dựng cơ sở dữ liệu nhân lực ứng dụng AI, big data để dự báo nghề nghiệp, cùng với chiến lược nhân lực đặc thù cho từng địa phương dựa trên lợi thế phát triển.

Công nghệ có thể thay đổi nhanh chóng, nhưng con người mới là động cơ. Đặt quản lý nhân sự ở vị trí trung tâm không chỉ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa khoản đầu tư công nghệ, mà còn biến chuyển đổi số thành lợi thế cạnh tranh dài hạn.

Minh Đức - Yến Nhi