Con người uống hơn 500 tỉ cốc cà phê mỗi năm

Hầu hết mọi người không nghĩ cà phê là một thảo dược. Tuy nhiên, nếu chúng ta định nghĩa thảo dược là một loại cây dùng làm thuốc, thì cà phê không những là thảo dược mà còn là loại nổi tiếng nhất thế giới. Con người uống hơn 500 tỉ cốc cà phê mỗi năm và hơn 75 triệu người kiếm sống nhờ nó.

Có lẽ lý do khiến cà phê thường không được để ý đến trong giới thảo dược là vì văn hóa lạm dụng loại thuốc này của chúng ta. Rất hiếm khi ta nghe thấy một nhà thảo dược học gợi ý dùng cà phê vì sức khỏe của ai đó, có lẽ vì 50 phần trăm dân số Mỹ đã tự kê đơn thuốc ấy cho mình rồi. Thay vào đó, nhiều khả năng các nhà thảo dược học sẽ khuyên không nên uống cà phê do những tác dụng phụ của nó với những người nhạy cảm.

Nhưng cà phê không chỉ là một liều thuốc kích năng lượng, nó còn có thể cải thiện chức năng nhận thức, ngăn chặn bệnh thoái hóa thần kinh, ngăn tiểu đường dạng 2, hỗ trợ sức khỏe tim mạch và nhiều hơn thế nữa.

Mặc dù chúng ta thường nghe nói về “hạt cà phê,” thứ mà chúng ta sử dụng thực ra là hạt giống của cây ấy.

Truyền thuyết kể rằng khoảng 1.000 năm trước, một người chăn dê ở Ethiopia để ý thấy đàn gia súc của ông ta dễ nổi nóng và nghịch ngợm hơn sau khi ăn quả và lá của một loại cây bụi nhỏ. Sau khi tự mình nếm thử, người đàn ông cũng cảm thấy sung sức hơn - và từ đó khởi nguồn niềm đam mê với cây cà phê.

Người Ả Rập lần đầu tiên nghĩ ra cách làm thế nào để rang hạt cà phê rồi chế biến chúng thành một món đồ uống ngon lành. Trong mấy thế kỷ, người Ả Rập kiểm soát luồng chảy của hạt cà phê tới các khu vực khác trên thế giới cho đến khi cây cà phê chậm rãi nhưng chắc chắn bị đưa lậu ra khỏi các trang trại kiểm soát chặt chẽ và được trồng trên khắp các khu vực gần xích đạo trên thế giới.

Lịch sử cà phê cũng có một mảng tối. Khi nhu cầu cà phê ngày càng tăng, các chính phủ và doanh nhân bị lợi nhuận làm mờ mắt đã cho chặt hạ những khu rừng bản địa và hủy diệt vô số nền văn hóa thổ dân để lấy chỗ cho các đồn điền cà phê. Hàng triệu người từng là những nông dân tự cấp tự túc bị buộc phải đi trồng cà phê, khiến cả gia đình và đất nước họ bị tổn thương trước giá cả lên xuống của cà phê.

Từ những năm 1990, nhận thức về các tác động tiêu cực ở cả kinh tế và môi trường của cà phê bắt đầu tăng lên. Các tổ chức và nhóm hoạt động đã ra đời để đảm bảo một cái giá công bằng cho người nông dân.

Ngày nay cà phê là sản phẩm được mua bán công bằng nhiều nhất trên thế giới. Mua bán công bằng là lựa chọn tử tế duy nhất khi mua cà phê. Cà phê “trồng dưới tán cây” và “trồng hữu cơ” là những lựa chọn bền vững hơn nữa, tạo thêm những biện pháp bảo vệ thiên nhiên bằng các đồn điền vẫn duy trì những khu rừng đa dạng sinh học và trồng cà phê mà không có thuốc trừ sâu.

Các loại cà phê

Thôi được, tôi sẽ thú nhận… tôi ngưỡng mộ cà phê. Đó là lý do vì sao tôi rất biết ơn vì trong thung lũng quê mùa bé nhỏ của mình, chúng tôi có một nhà rang xay cà phê xuất sắc, Blue Star Coffee Roasters. Blue Star chỉ mua hạt cà phê xanh từ các trang trại mua bán công bằng, trồng hữu cơ dưới tán cây trên khắp thế giới. (Xanh ý chỉ những hạt cà phê còn tươi và chưa qua rang xay).

Một trong các ông chủ của hãng, Dan Donohue giải thích với tôi rằng vị của hạt cà phê khác nhau rất nhiều tùy thuộc các điều kiện và khí hậu trồng ra nó. Từ năm này sang năm khác, hạt cà phê từ cùng một bụi cây đã có thể khác nhau hoàn toàn. Là một nhà thảo dược học, tôi thấy điều này đặc biệt thú vị và lại là một bằng chứng nữa cho thấy thiên nhiên không có một tiêu chuẩn chung nào.

Người ta thường nhầm lẫn cà phê tách caffeine là hoàn toàn không có chút caffeine nào. Thực ra, tuy nó đã được loại bớt phần lớn caffeine nhưng vẫn có thể chứa tới 3 phần trăm lượng caffeine ban đầu, tức có thể tác động bất lợi với những người nhạy caffeine.

Trong quá khứ, caffeine được chiết xuất từ cà phê bằng cách ngâm hạt trong dung môi hóa chất như benzene, một chất gây ung thư. Ngày nay, người ta dùng dichloromethane và ethyl acetate để tách caffeine khỏi cà phê.

Những người đề xuất phương pháp này tuyên bố rằng chỉ còn rất ít dung môi tồn đọng bên trong hạt cà phê. Tuy nhiên, lo lắng về các chất hóa học này không chỉ dành cho sản phẩm cuối cùng mà còn vì những thứ chúng ta thải ra môi trường trong quá trình đó nữa. Nếu bạn muốn tránh các chất gây ung thư đã biết và tránh tạo rác hóa học, hãy tìm loại cà phê tách caffeine bằng nước và cácbon điôxít thay vì những dung môi hóa chất mạnh.

Đặc điểm dược tính và năng lượng học của cà phê

Cách đơn giản nhất để mô tả những lợi ích về y khoa của cà phê thì phải nói rằng nó là chất kích thích. Nó kích thích năng lượng, tuần hoàn máu, tiêu hóa và thậm chí là tiểu tiện. Cà phê hoạt động bằng cách tác động lên hệ thần kinh trung ương, đè nén hệ thần kinh đối giao cảm “nghỉ ngơi và thư giãn” và tăng hệ thần kinh giao cảm “chiến đấu hay bỏ chạy”.

Tác dụng hiển nhiên nhất chúng ta cảm thấy sau khi uống cà phê là sung sức hơn - chẳng trách chúng ta lại yêu món đồ uống này đến vậy khi thức dậy mỗi sáng.

Về bản chất, cà phê đánh thức mọi thứ và bắt chúng làm việc. Về thể chất, nhịp tim tăng lên, tuần hoàn máu, tiết niệu, các enzyme trong dạ dày và cả nhu động ruột cũng vậy. Việc kích thích các enzyme dạ dày, một nhân tố quan trọng trong quá trình tiêu hóa, nhu động ruột, hoạt động tự nhiên của ruột kết, đó chính là lí do khiến rất nhiều người có thói quen phải dựa dẫm vào cốc cà phê mỗi sáng giúp cơ thể họ hoạt động.

Cà phê giàu chất chống ôxy hóa. Thực tế, có lẽ nó là nguồn chất chống ôxy hóa số một cho rất nhiều người dân Mỹ.

Rosalee de la Forêt / Huy Hoàng và NXB Thanh Niên