Công nghiệp đường sắt: Cần chính sách ưu đãi khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân

Để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp đường sắt, nhiều chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần có thêm các chính sách hỗ trợ về thuế, tín dụng và ưu tiên trong lựa chọn nhà thầu đối với doanh nghiệp trong nước.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng trình bày Dự án Luật Đầu tư (sửa đổi) tại Hội trường Quốc hội mới đây. Ảnh: Trần Nam

Trình bày dự thảo Luật đầu tư (sửa đổi) trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, Chính phủ đã có tờ trình gửi Quốc hội bổ sung nội dung tại dự thảo Luật Đầu tư (thay thế) để sửa đổi một số quy định của Luật Đường sắt.

Dự thảo Luật đề xuất sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đường sắt số 95/2025/QH15. Qua đó, đối với các tuyến đường sắt Quốc gia, đường sắt địa phương, nhà đầu tư được gia hạn thời hạn hoạt động của dự án theo quy định của pháp luật về đầu tư.

Lý do sửa đổi, bổ sung nhằm tiếp tục tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, hoàn thiện phương án chính sách đối với các dự án có quy mô, tính chất đặc biệt, có quy định thời gian hoạt động và khả năng thu hồi vốn khả thi, hiệu quả, bảo đảm phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 68-NQ/TW và Nghị quyết số 198/2025/QH15.

Tại Tọa đàm trong khuôn khổ Triển lãm và Hội nghị quốc tế về công nghệ đường sắt hiện đại và chuỗi cung ứng xây dựng hạ tầng (VRT & CONS 2025) đang diễn ra ở Hà Nội, ông Võ Tá Lương, Tổng giám đốc Công ty CP Thương mại, Tư vấn và Dịch vụ Vĩnh Hưng nhấn mạnh, chính sách ưu đãi và khuyến khích đầu tư tuy nhiều nhưng chưa đủ mạnh.

“Thời gian qua, Chính phủ rất quyết liệt trong việc ban hành các chính sách ưu tiên, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp đường sắt. Tuy nhiên, đầu tư vào lĩnh vực này mang tính rủi ro cao, vốn lớn, trong khi thị trường còn nhỏ. Nếu khung pháp lý và cơ chế hỗ trợ chưa hoàn thiện, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc ra quyết định đầu tư dài hạn”, ông Võ Tá Lương nhấn mạnh.

Chính phủ Việt Nam đang hướng đến xây dựng cơ chế minh bạch, đột phá nhằm thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân và các nhà đầu tư quốc tế.

Đại diện Vĩnh Hưng đề xuất Chính phủ cần sớm ban hành hệ thống quy định pháp luật và cơ chế ưu đãi hoàn chỉnh; tạo hành lang pháp lý rõ ràng; có thêm chính sách hỗ trợ về thuế, tín dụng và ưu tiên trong lựa chọn nhà thầu đối với doanh nghiệp trong nước.

“Cần đồng bộ hóa tiêu chuẩn và thiết kế kỹ thuật đối với các dự án đường sắt. Đây là điều kiện tiên quyết để tạo thị trường đủ lớn, thu hút doanh nghiệp đầu tư dài hạn. Khi có tiêu chuẩn thống nhất, doanh nghiệp mới dám đầu tư quy mô lớn, thúc đẩy nội địa hóa sâu. Ngoài ra, Chính phủ đồng hành cùng doanh nghiệp trong triển khai các dự án lớn bằng việc đảm bảo tính minh bạch, ổn định của chính sách trong dài hạn; tạo điều kiện cho các mô hình hợp tác công – tư (PPP) và liên doanh công nghệ quốc tế được triển khai thuận lợi”, ông Võ Tá Lương cho biết.

Bà Trần Thị Huệ Chi, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty CP Vận tải đường sắt Việt Nam cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của Nghị quyết 68 đối với ngành đường sắt, đặc biệt trong việc thu hút nguồn vốn tư nhân cho các dự án trọng điểm như đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam; đồng thời cho rằng cần đồng bộ giữa các cơ chế chính sách và các quy định pháp lý. “Nghị quyết 68 đã tạo động lực để doanh nghiệp đường sắt tham gia nhiều hơn vào các dự án lớn”, bà Trần Thị Huệ Chi cho biết.

Chia sẻ kinh nghiệm về vấn đề này, ông Thilo Weigel, đại diện LogoMotive GmbH (Đức) (Công ty tư vấn thiết kế chuyên về đường sắt) cho rằng, phát triển hệ thống đường sắt hiện đại không thể chỉ dừng ở việc chọn nhà thầu có năng lực tài chính. Quan trọng hơn là chọn đúng nhà thầu có khả năng tương thích hệ thống và hiểu đúng về yêu cầu kỹ thuật ngay từ đầu.

Từ kinh nghiệm nhiều năm tư vấn cho các dự án đường sắt ở châu Âu, ông Thilo Weigel cũng đưa ra cảnh báo, nhiều dự án quốc tế đã phải hủy bỏ hoặc điều chỉnh tốn kém do thiếu “khái niệm đặc tả yêu cầu chất lượng”, tức chưa định nghĩa đầy đủ tiêu chuẩn kỹ thuật trước khi chọn nhà thầu. Với các dự án tốc độ cao như: Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam của Việt Nam, các yếu tố vừa nêu lại càng quan trọng hơn.

“Càng đi nhanh, rủi ro kỹ thuật càng lớn. Việt Nam phải xác lập đặc điểm kỹ thuật, tiêu chuẩn và quy chuẩn rõ ràng, thống nhất và phù hợp ngay từ đầu, đó là điều kiện tiên quyết để tổ chức đấu thầu quốc tế minh bạch và hiệu quả”, ông Weigel nói và cho biết thêm, việc xác định sớm tiêu chuẩn kỹ thuật không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là “ngôn ngữ chung” để tạo niềm tin cho các doanh nghiệp quốc tế khi tham gia vào thị trường Việt Nam.

Bên cạnh yếu tố kỹ thuật, vị chuyên gia của LogoMotive cũng đề cập đến rào cản văn hóa trong quản lý dự án. “Cách thức ra quyết định, tiến độ triển khai, thậm chí cách giao tiếp giữa các bên ở châu Á và châu Âu có sự khác biệt rất lớn. Nếu không dung hòa được sự khác biệt này, dự án có thể gặp rủi ro trong phối hợp và chậm tiến độ”, ông Thilo Weigel chia sẻ.

Minh Phương/Báo Tin tức và Dân tộc