Công ước Hà Nội: Thông điệp từ 'Thành phố vì hòa bình'

Ra đời để giải quyết vấn đề cấp bách

Công ước Liên hợp quốc về phòng, chống tội phạm mạng, có tên gọi chính thức là "Công ước Hà Nội", là kết quả 5 năm đàm phán không ngừng của các nhà ngoại giao, đại diện cơ quan thực thi pháp luật các nước, nhằm thiết lập một khuôn khổ pháp lý đa phương tăng cường hợp tác giữa các nước trong phòng, chống tội phạm mạng. Là quốc gia thấu hiểu vai trò của an ninh mạng, với uy tín quốc tế đang ngày một gia tăng và luôn mong muốn đóng góp tích cực vào các nỗ lực chung toàn cầu, Việt Nam đã kiên trì ủng hộ việc đàm phán xây dựng Công ước từ bước đầu.

Trong quá trình đàm phán, Việt Nam đóng góp nhiều nội dung quan trọng, bao gồm các nguyên tắc cơ bản như bảo đảm chủ quyền quốc gia trên không gian mạng, nguyên tắc hợp tác quốc tế và điều phối/dẫn dắt thành công việc thương lượng một số điều khoản. Sau 8 phiên đàm phán chính thức và 5 phiên họp giữa kỳ kéo dài 30 tháng (2/2022 - 8/2024), Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua Công ước vào ngày 24/12/2024.

Một góc Thủ đô Hà Nội.

Công ước Hà Nội ra đời ở thời điểm rất cấp bách. Trong nỗ lực chuyển đổi số toàn cầu và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, Internet trở thành "mạch máu" của nền kinh tế và các hoạt động xã hội. Cùng với đó, tình hình tội phạm mạng xuyên biên giới ngày càng tinh vi, phức tạp và gây nhiều thiệt hại hơn. Báo cáo cập nhật giữa tháng 10/2025 của Cybersecurity Ventures chỉ ra rằng, từ năm 2023, tội phạm mạng gây thiệt hại cho nền kinh tế thế giới ít nhất 8.000 tỷ USD/năm, với hàng triệu vụ tấn công được thực hiện hằng ngày.

Ước tính năm 2025, thiệt hại do tội phạm mạng sẽ chạm mốc 10.500 tỷ USD, gấp hơn 3 lần thống kê ghi nhận năm 2015. Nếu số tiền đó được quy đổi theo quy mô GDP, tội phạm mạng gây thiệt hại tương đương GDP nền kinh tế thứ ba thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc.

Những năm qua, những kẻ tội phạm đã khai thác các hệ thống kỹ thuật số bằng phần mềm độc hại, phần mềm tống tiền, đánh cắp dữ liệu hoặc lừa đảo người dùng Internet. Chúng thậm chí lợi dụng những lỗ hổng công nghệ để buôn bán ma túy trái phép, buôn lậu vũ khí, buôn người, rửa tiền và gian lận. Điều đáng nói là, không chỉ gây thiệt hại kinh tế cho nạn nhân, các hành vi tấn công mạng đe dọa nghiêm trọng, gây gián đoạn hoạt động của nhiều tổ chức trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, giáo dục và dịch vụ công.

Qua theo dõi số vụ tấn công, hãng Moody's (Mỹ) xếp loại các công ty điện, khí đốt, nước sạch, bệnh viện phải đối mặt với nguy cơ tấn công mạng "rất cao"; trong khi các ngành ngân hàng, viễn thông, công nghệ, hóa chất, năng lượng và dịch vụ vận tải phải đối mặt với nguy cơ rủi ro "cao".

Còn theo báo cáo "Tình hình lừa đảo tại Đông Nam Á 2025", hậu quả của lừa đảo trực tuyến không chỉ dừng lại ở thiệt hại tài chính mà còn là một cuộc "khủng hoảng tinh thần" nghiêm trọng đối với các nạn nhân. Nhiều người bị các đường dây tội phạm lừa đảo, bắt giam, đánh đập trong các khu trại, buộc họ đi lừa đảo thêm những người khác theo những kịch bản có sẵn, đôi khi là thành viên trong gia đình. Những tháng gần đây, thế giới liên tiếp rúng động bởi quy mô của những nhóm tội phạm mạng dần bị bóc gỡ, nổi bật như vụ việc Mỹ-Anh tịch thu 15 tỷ USD tiền ảo và tài sản của một doanh nhân bị cáo buộc điều hành đường dây lừa đảo "lớn nhất châu Á"; hay, vụ việc cảnh sát Latvia phá thành công mạng lưới lừa đảo trực tuyến quy mô lớn ở châu Âu.

Những thực tế đó cho thấy tội phạm mạng, nhất là tội phạm mạng xuyên quốc gia hiện nay đang là vấn đề mà không một quốc gia đơn lẻ nào có thể tự mình giải quyết. Đồng thời, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật (IoT) và dữ liệu lớn đang khiến rào cản giữa thế giới thực và thế giới ảo ngày càng mờ nhạt, kéo theo sự bùng nổ của các loại hình tội phạm mới như giả mạo nhân dạng bằng AI, tống tiền qua deepfake, hoặc thao túng thông tin qua mạng xã hội.

Trong khi các hành vi phạm tội truyền thống thường được thực hiện trong lãnh thổ một quốc gia, giúp các lực lượng thực thi pháp luật dễ dàng truy bắt, kết án theo luật pháp quốc gia, thì những kẻ tội phạm mạng thường ẩn náu tại các quốc gia "vùng trũng" có hệ thống luật pháp chưa hoàn thiện, lỏng lẻo để nhắm mục tiêu vào nạn nhân ở nước ngoài. Giới chức các nước đôi khi phát hiện ra nơi chúng ẩn nấp, nhưng không thể triệt phá kịp thời do bị hạn chế bởi thẩm quyền lãnh thổ.

Trong bài bình luận đăng tải trên trang web của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) mới đây, chuyên gia Sean Doyle và Natalia Umansky (thuộc dự án Cybercrime Atlas của WEF) nhận định, thời gian qua, bằng các cơ chế song phương và đa phương sẵn có, các nước đã gặt hái nhiều thành tựu trong việc truy bắt, đưa những kẻ tội phạm mạng ra truy tố trước pháp luật. Tuy nhiên, các nước đều hiểu rằng, "để đạt được tác động bền vững, sự hợp tác đó phải chuyển từ việc hỗ trợ tạm thời sang quan hệ đối tác lâu dài".

"Thỏa thuận này mở rộng cuộc chiến toàn cầu chống tội phạm mạng, một trong những thách thức phổ biến nhất của thời đại chúng ta, ảnh hưởng đến các cộng đồng trên toàn thế giới. Công ước sẽ tạo thêm các công cụ để nước cùng nhau hợp tác, bao gồm cả việc bảo vệ trẻ em", phái đoàn Mỹ tại Liên hợp quốc nêu quan điểm.

Sẵn sàng đảm nhận những trọng trách mới

Theo quy định tại Điều 64 của Công ước, văn kiện được mở ký tại Thủ đô Hà Nội và có tên gọi là Công ước Hà Nội, phản ánh đóng góp đặc biệt quan trọng của Việt Nam. Theo các chuyên gia, đây có thể sẽ trở thành một trong những điều ước quốc tế có đông đảo thành viên Liên hợp quốc tham gia nhất. Cách đây 2 tuần, Bộ Ngoại giao thông tin, Việt Nam đã nhận được sự khẳng định tham dự của gần 100 quốc gia cùng hơn 100 tổ chức quốc tế, khu vực, với số lượng đại biểu vượt 1.000 người. Những năm qua, Thủ đô Hà Nội - thành phố vì hòa bình - đã đăng cai nhiều sự kiện ngoại giao quan trọng, nhưng lễ mở ký Công ước Hà Nội có thể trở thành buổi lễ có sự tham dự của đông đảo nhất các nguyên thủ quốc gia, lãnh đạo chính phủ và bộ trưởng các nước.

Trong khuôn khổ lễ mở kí, ngoài hoạt động đa phương, Hà Nội trở thành địa chỉ để các nhà lãnh đạo tiếp xúc song phương, nhiều bên để giải quyết các vấn đề quốc tế then chốt khác, cũng như củng cố quan hệ giữa Việt Nam và các nước, qua đó, góp phần đưa Việt Nam trở thành trung tâm đối ngoại năng động của Đông Nam Á.

Công ước Hà Nội hướng tới bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.

Sở dĩ Công ước được ủng hộ như vậy là bởi, thứ nhất, nó thiết lập khuôn khổ pháp lý toàn cầu đầu tiên về tội phạm mạng, đánh dấu một bước tiến đáng kể trong hợp tác quốc tế nhằm chống lại tội phạm mạng toàn cầu. Điều ước quốc tế này yêu cầu các nước cùng tham gia vào việc phòng ngừa và trấn áp tội phạm mạng, tạo ra một khuôn khổ pháp lý chung để thu hẹp sự khác biệt giữa các luật quốc gia và thiết lập một cơ chế hợp tác chuyên biệt 24/7 nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm mạng xuyên biên giới. Thứ hai, với quá trình đàm phán dân chủ và toàn diện, Công ước đảm bảo quan điểm và lợi ích của tất cả các quốc gia đều được xem xét, qua đó cân bằng được quyền - nghĩa vụ của mỗi nước. Công ước cũng thúc đẩy hỗ trợ kỹ thuật và nâng cao năng lực chuyển đổi số vì lợi ích chung của cộng đồng quốc tế.

Thứ ba, văn kiện tái khẳng định vai trò trung tâm của Liên hợp quốc trong việc điều phối các nỗ lực toàn cầu nhằm giải quyết tội phạm mạng. Trong một thế giới đang đối mặt với những biến động địa chính trị phức tạp, cạnh tranh chiến lược gia tăng và các cách tiếp cận khác nhau về an ninh mạng, việc thông qua Công ước trên cơ sở đồng thuận không chỉ củng cố niềm tin vào vai trò của Liên hợp quốc và chủ nghĩa đa phương mà còn phản ánh thiện chí của các nước trong việc thúc đẩy đối thoại về các vấn đề quốc tế. Thứ tư, việc thông qua Công ước sẽ giúp thiết lập "mô hình tham chiếu" cho các khuôn khổ pháp lý trong tương lai liên quan đến công nghệ số, bao gồm trí tuệ nhân tạo (AI).

Để hỗ trợ các bên thực thi Công ước hiệu quả, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã cung cấp một bộ hướng dẫn toàn diện, trong đó nêu rõ các nguyên tắc thực hiện Công ước; trách nhiệm của các bên liên quan; quy trình hợp tác quốc tế và xử lý vi phạm; và vấn đề áp dụng Công ước trong bối cảnh pháp lý và công nghệ hiện tại. Những nỗ lực đó không chỉ khẳng định vai trò của Việt Nam trong quá trình đàm phán và soạn thảo Công ước, mà còn thể hiện sự sẵn sàng đảm nhiệm trọng trách mới trong giai đoạn thực thi.

Việt Nam cam kết đồng hành cùng cộng đồng quốc tế, tham gia điều phối hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm, để Công ước Hà Nội trở thành công cụ pháp lý hiệu quả, góp phần củng cố niềm tin vào chủ nghĩa đa phương và tăng cường năng lực ứng phó với thách thức an ninh mạng toàn cầu.

Nguyễn Phùng