Cụ bà 100 tuổi níu giữ thức uống thanh tao truyền thống của người Hà Nội

Hà Nội bước vào tháng 6 với muôn vàn sắc hương đua như bằng lăng tím, phượng vĩ đỏ rực, muồng vàng... Nhưng không thể không nhắc đến hoa sen - loài hoa gây thương nhớ trong lòng khách thập phương cũng như người Hà Nội.

5 giờ sáng, phóng viên có mặt tại hồ Đầm Trị (phường Quảng An, Tây Hồ), trong sáng sớm tinh mơ ông Trần Trung Thành (50 tuổi) cùng những người thân trong gia đình ra đầm sen của nhà để thu hoạch.

Vừa thu hoạch xong một thuyền sen cánh hồng, ông Thành dùng cây xào dài tầm 5m thoăn thoắt đưa những bông sen lên bờ:.

Đầm sen của ông Thành có diện tích rộng 3ha với chủ yếu là loài sen bách diệp. Để đảm bảo tiến độ hái sen cho khách, ông phải thuê thêm 4 thuyền hái. Mỗi ngày, công việc diễn ra liên tục từ 5 giờ đến 8 giờ 30 sáng.

Theo kinh nghiệm của người xưa để lại, khoảng 4 - 5 giờ sáng chủ đầm đã nhẹ nhàng chèo con thuyền nhỏ len lỏi khắp hồ hái những đóa sen vừa chớm nở, khi ánh nắng ban mai chưa kịp chiếu rọi là thời điểm hoa sen đạt chất lượng tốt nhất với hương thơm ngào ngạt nhất.

Đặc biệt, sau một đêm ngậm sương và hút khí của đất trời mùi hương của hoa sen càng đậm, thích hợp để làm trà sen. Hoa sen sau khi thu hoạch được phân loại trên bờ để bán cho những người đến tận đầm tìm mua về làm trà sen. Được biết, mỗi đơn hàng thường khoảng 100-200 bông và thậm chí lên tới 500 bông, hầu hết sen được bán cho khách buôn đặt từ trước, do đó để bán cho khách lẻ gần như không có nhiều.

“Những ngày đầu mùa thu hoạch từ 500 đến 800 bông, giữa mùa có lúc ngoài 1000 bông cũng tùy thuộc vào thời tiết sen nở rộ. Bông nhiều gạo trắng dùng làm trà người thợ sẽ bẻ cuống, còn bông nào dày lá, thẳng đẹp sẽ bán cho khách chơi hoa, giá từ 10.000-15.000 đồng/bông, còn bán cho dân buôn và người làm trà sen giá lại khác. Để đảm bảo tiến độ, việc hái sen được diễn ra liên tục trong suốt 3 tháng và doanh thu đạt cả trăm triệu” – ông Thành chia sẻ.

Rời hồ sen Đầm Trị, phóng viên theo chân ông Thành đến địa chỉ giao hoa sen cho người làm trà tại phường Quảng An. Nằm tại số 33 Tô Ngọc Vân, ngôi nhà dưới con dốc nhỏ với hương thơm ngan ngát của những đóa sen vừa được hái về. Chủ hộ là bà cụ Nguyễn Thị Dần mới bước sang tuổi 100 và còn khỏe mạnh, minh mẫn. Thậm chí, cụ Dần vẫn làm trà sen hàng ngày cùng gia đình. Được biết, cụ Nguyễn Thị Dần là người lớn tuổi nhất làm và am hiểu về trà sen tại Quảng An.

“Sen hồ Tây là loại đặc biệt nhất. Bông sen hồ Tây có trăm cánh (hay còn gọi là sen bách diệp), bên ngoài bông sen là những cánh to để ôm chặt lấy cánh nhỏ, phần nhụy vàng nên giữ được hương thơm ngát. Những cánh to giống như tấm bảo vệ cho nhụy sen mỗi khi trời mưa không bị úng nước vào phía trong, tránh hỏng nhụy. Sen hồ Tây cũng to hơn sen ở nhiều địa phương khác, khi sử dụng sen hồ Tây ướp trà sẽ tạo nên sự khác biệt về hương thơm, mùi vị” - cụ Nguyễn Thị Dần chia sẻ.

Để làm được 1kg trà sen truyền thống sẽ phải trải qua nhiều công đoạn cầu kỳ. Giá trà sen được cụ Dần bán giá 7-10 triệu đồng, tùy vào khách đặt cũng như loại trà khác nhau.

Để ướp trà sen, bước đầu tiên là chọn trà. Gia đình bà Dần lựa chọn loại trà thượng hạng Thái Nguyên. Kinh nghiệm của cụ Dần cho biết trà ngon là búp của những cây có tán cao, khi mới uống thấy hơi chát nhưng càng lắng sâu từ lưỡi, vòng họng và cổ sẽ cảm nhận được vị ngọt. Tiếp đến là chọn sen và đương nhiên là sen hồ Tây.

Từ việc thu hoạch của các chủ đầm sen phải rất công phu, lựa chọn sáng sớm để tìm những bông sen vừa chớm nở (tên gọi khác là bông hoa hàm tiếu hay hoa sen thổi miệng sáo), những đóa sen sau một đêm ngậm sương, hút khí trời sẽ cho hương thơm đậm và thích hợp nhất để làm trà sen.

Việc lấy gạo sen phải rất khéo léo, nhẹ nhàng, nhanh và linh hoạt để không bay mất hương thơm cũng như nát. Mỗi lớp trà sẽ được giải một lớp gạo sen, công đoạn này được thực hiện khẩn trương và song trước 10 giờ để đạt hiệu quả tốt nhất cho trà sen.

Kỳ công, tỉ mỉ nhưng số lượng trà sen ướp ra là không nhiều khi 1kg trà sen truyền thống sẽ cần khoảng 1kg gạo sen nhưng để có được 1kg gạo sen, người ướp trà phải lấy từ 1000-1200 bông sen hồ Tây.

"Trà sen ướp xổi không cầu kì như trà sen truyền thống. Mỗi bông sen khi thu hoạch về sẽ được bỏ một lượng trà ướp 1 qua với gạo sen và buộc lại bằng lạt đóng gói, hút chân không sau đó mấy tiếng. Mỗi bông trà sen ướp xổi được bán với giá 35-50 nghìn đồng/bông, dù không bằng trà sen truyền thống nhưng uống trà sen ướp xổi vẫn giúp người thưởng thức cảm nhận được vị sen của hồ Tây” - cụ Dần cho biết thêm. Ở tuổi 100, mắt mờ chân chậm nhưng cụ Dần vẫn miệt mài với tình yêu dành cho trà sen - thứ nuôi sống cụ .Hiện nay con gái bà Dần là bà Ngô Thị Thân (sinh năm 1956) đã quyết định qua trở lại để kế nghề mà người mẹ đã xây dựng, níu giữ gần 1 thế kỷ.Bà Ngô Thị Thân đã tiếp xúc với sen ngay từ khi mới lên 8 tuổi, cũng từ đó niềm đam mê với trà sen đã gắn bó cho đến tận bây giờ.Có lẽ chính quyết định quay lại kế tục nghề của bà Ngô Thị Thân giúp cụ Nguyễn Thị Dần trở nên phấn khởi, khỏe mạnh và khi ở 100 tuổi vẫn tự tay làm nên những ấm trà sen, thôi thúc con cháu gắn bó, giữ gìn lấy nghề và lan truyền nét đẹp văn hóa của người Hà Nội.

Ngọc Tú