Cuộc chiến chống biến đổi khí hậu sau COP30: Hy vọng và thách thức

Hội nghị lần thứ 30 Các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP30) đã khép lại được vài ngày, nhưng dư âm vẫn tạo nên những tranh luận dai dẳng. Dù đạt được nhiều cam kết mới, hội nghị vẫn bỏ lỡ thời cơ được kỳ vọng lớn để tạo nên bước ngoặt mạnh mẽ hơn trong hành động khí hậu. Các chuyên gia nhận định, điều thế giới nhìn thấy sau COP30 là một bức tranh hai chiều: những nỗ lực đáng ghi nhận song hành với những khoảng trống chính sách đầy rủi ro, trong bối cảnh trái đất tiếp tục nóng lên nhanh hơn mọi dự báo trước đây.

Trong bối cảnh này, câu hỏi trọng tâm: “Sau COP30, thế giới sẽ đi về đâu trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu?” đặt nặng lên vai các nhà lãnh đạo, các nhà khoa học, nhà vận động khi họ trở về nước.

Bắt đầu thời kỳ “triển khai”?

Thư ký điều hành Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu Simon Stiell khẳng định, kết quả COP30 cho thấy thế giới “bước vào kỷ nguyên triển khai”. Theo ông, các quốc gia giờ đây cần chuyển hoàn toàn từ cam kết sang hành động, từ lời nói sang thực thi: “Khi chúng ta tiến về phía trước, điều quan trọng là phải hành động. Phải xắn tay áo lên”.

Theo các chuyên gia, chỉ cần mỗi người góp thêm một bàn tay, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu sẽ đi đúng hướng với những kết quả tích cực hơn.

Bảy đoạn trong văn kiện cuối cùng được ông Stiell nhấn mạnh có thể tạo động lực thúc đẩy giảm phát thải khí nhà kính, từ tăng cường năng lực tài chính đến đẩy mạnh hợp tác theo từng lĩnh vực.

Chủ tịch COP30 André Corrêa do Lago cũng giới thiệu danh mục 117 mục tiêu thuộc “chương trình hành động”, nhằm thúc đẩy doanh nghiệp và chính phủ cụ thể hóa các cam kết: từ hiện đại hóa hệ thống điện, mở rộng nhiên liệu sinh học, hỗ trợ công nghiệp giảm phát thải tại các quốc gia đang phát triển, tới tăng đầu tư cho thích ứng khí hậu và nông nghiệp bền vững. Một trong những tham vọng lớn nhất là kế hoạch huy động 1.000 tỷ USD cho lưới điện tái tạo và hệ thống lưu trữ năng lượng - nền tảng quyết định trong chuyển dịch sang năng lượng sạch.

Dù vậy, nhiều chuyên gia cho rằng các bước đi này vẫn chưa đủ để tạo ra chuyển biến mang tính bước ngoặt trong thập kỷ quyết định hiện nay.

Thất bại lớn nhất

Điểm gây thất vọng nhất tại COP30 là các quốc gia không đạt được đồng thuận về lộ trình loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch - nguyên nhân chính khiến Trái Đất nóng lên. Mặc dù hơn 80 quốc gia và Tổng thống Brazil ủng hộ thiết lập lộ trình này, phe phản đối, gồm các nước sản xuất dầu khí lớn đã ngăn chặn thảo luận tiến xa hơn.

Tại COP30, các quốc gia đã không đạt được đồng thuận về lộ trình loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch - nguyên nhân chính khiến Trái Đất nóng lên. Ảnh: THX/TTXVN

Nhà đàm phán khí hậu Panama Juan Carlos Monterrey Gómez nhận định, COP30 là “thời điểm vàng” để tạo ra cú hích mạnh mẽ cho chuyển dịch năng lượng, nhưng cơ hội lại bị bỏ lỡ: “COP ở Amazon, một Tổng thống kêu gọi chấm dứt nhiên liệu hóa thạch, và khoa học thì thúc giục hành động. Nhưng thế giới đã chùn bước một lần nữa”, ông nói. “Năm tới sẽ khó khăn hơn, vì phát thải không hề giảm và tác động sẽ ngày càng nghiêm trọng hơn”.

Sự thiếu đồng thuận này phơi bày hạn chế lớn nhất của cơ chế COP: mọi quyết định cần được ủng hộ nhất trí, dẫn tới những kết quả thường rất yếu vì phải thỏa hiệp với lợi ích của tất cả các bên.

Hai lộ trình mới ngoài khuôn khổ LHQ

Để bù đắp khoảng trống chính sách, Ban tổ chức COP30 đã tuyên bố sẽ xây dựng hai “lộ trình” riêng: một cho chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch, một cho chấm dứt phá rừng; tuy nhiên, vì không nằm trong văn kiện chính thức của LHQ, hai lộ trình này không có giá trị ràng buộc.

Chủ tịch COP30 André Corrêa do Lago cho biết, văn phòng của ông sẽ phát triển các lộ trình dựa trên cơ sở khoa học, kinh tế, và phù hợp với điều kiện từng quốc gia. Ông cũng cam kết phối hợp với Colombia và Hà Lan tổ chức hội nghị đặc biệt về loại bỏ nhiên liệu hóa thạch vào tháng 4 tới.

Theo các tổ chức xã hội dân sự, đây là cơ hội để tạo khung hành động mới: “nếu đưa ra được thời hạn rõ ràng, cơ chế giám sát và nguồn tài chính, các lộ trình này có thể định hình hướng đi toàn cầu”, đại diện Christian Aid đánh giá.

Giới hạn của COP

Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng COP đang chịu sức ép cải cách mạnh mẽ. Việc yêu cầu sự đồng thuận tuyệt đối khiến các quốc gia phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch có thể dễ dàng phủ quyết những đề xuất tham vọng hơn.

Ông Niklas Hohne, sáng lập Viện Khí hậu Mới cho rằng, các quốc gia dầu mỏ “đã nhận ra tiến trình này gây bất lợi cho họ và đang nỗ lực ngăn chặn mạnh mẽ chưa từng thấy”. Nhà khoa học Katharine Hayhoe cũng nhấn mạnh, “những biện pháp dựa vào đồng thuận toàn cầu sẽ không bao giờ đủ để giải quyết khủng hoảng khí hậu quy mô lớn hiện nay”.

Dù vậy, các chuyên gia thừa nhận COP vẫn đóng vai trò quan trọng, vì dù chậm chạp và chưa toàn diện, tiến trình này “vẫn giúp thế giới tiến lên theo nhiều cách không ngờ tới”.

Sau COP30, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu vẫn tiếp diễn: khó khăn, phức tạp nhưng sẽ không vô vọng.

Một tương lai pha trộn

Bức tranh khí hậu toàn cầu trong năm tới theo dự đoán sẽ tiếp tục là “hai đường song hành”: tác động khí hậu gia tăng, trong khi hành động khí hậu tiến triển từ tốn.

Ông Mohamed Adow, Giám đốc PowerShift Africa nhận định, năng lượng tái tạo vẫn sẽ tăng trưởng, nhưng đầu tư vào dầu khí cũng tăng ở nhiều khu vực. Điều này tạo ra thế giằng co kéo dài, khiến tiến trình giảm phát thải không đủ nhanh để giữ mức tăng nhiệt trong giới hạn 1,5°C.

Cùng quan điểm, ông Johan Rockstrom, Giám đốc Viện Khí hậu Potsdam cảnh báo, tất cả các dạng thời tiết cực đoan sẽ tiếp tục gia tăng, gây thiệt hại nặng nề nhất cho các cộng đồng dễ tổn thương, đe dọa rạn san hô và chính rừng Amazon - nơi đăng cai hội nghị. Ông nhấn mạnh: “Đây là những kết quả không thể chấp nhận được của một vấn đề vốn hoàn toàn có thể giải quyết”.

Khi trái đất ngày một nóng lên, thế giới sẽ ngày càng phải sẽ chứng kiến sự gia tăng khốc liệt của các tác động khí hậu. Ảnh: USFS/Wikimedia/NASA

Vẫn còn những lý do để hy vọng

Dù bức tranh còn nhiều gam màu tối, các chuyên gia cho rằng vẫn có động lực tích cực thúc đẩy tiến trình khí hậu.

Tại Mỹ, trong bối cảnh chính quyền liên bang rút khỏi nỗ lực khí hậu dưới thời Tổng thống Donald Trump, các bang, thành phố và doanh nghiệp vẫn tiếp tục cắt giảm phát thải nhờ vào các kế hoạch riêng. Điều này cho thấy tiến trình khí hậu không còn phụ thuộc tuyệt đối vào chính quyền trung ương.

Đại diện Viện Tài nguyên Thế giới David Waskow nhấn mạnh: “COP chỉ là một phần trong bức tranh lớn. Chúng ta cần kích hoạt mọi công cụ có thể”. Nhà khoa học Katharine Hayhoe cũng đưa ra hình ảnh ví von thuyết phục: “hòn đá khổng lồ của hành động khí hậu đang lăn đúng hướng và đã có hàng triệu bàn tay cùng đẩy; mỗi người góp thêm một bàn tay, nó sẽ lăn nhanh hơn”.

COP30 - Bước tiến nhỏ trong cuộc đua sinh tử

COP30 tại Brazil không tạo ra bước ngoặt như kỳ vọng, đặc biệt khi thế giới đang chạy đua với thời gian để hạn chế mức tăng nhiệt toàn cầu. Tuy nhiên, hội nghị vẫn mở ra những hướng đi mới: đặt trọng tâm vào triển khai hành động, mở rộng tài chính khí hậu, thúc đẩy hợp tác công - tư và hình thành những lộ trình ngoài khuôn khổ LHQ để vượt qua bế tắc đồng thuận.

Hội nghị COP30 khép lại tại thành phố Belem nằm giữa rừng Amazon - biểu tượng sống còn của hệ sinh thái toàn cầu - trong tâm thế đan xen giữa hy vọng và thất vọng. Ảnh: THX/TTXVN

Năm tới, thế giới sẽ chứng kiến sự gia tăng khốc liệt của các tác động khí hậu, nhưng đồng thời cũng có thể thấy những bước tiến thực chất nếu các cam kết mới được thực thi nghiêm túc. Cuộc chiến chống biến đổi khí hậu vẫn tiếp diễn: khó khăn, phức tạp nhưng không vô vọng. Điều quan trọng nhất lúc này là hành động quyết liệt, liên tục và có trách nhiệm từ tất cả các chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng toàn cầu.

Hồng Nhung