Cuộc chiến của các loại chất tạo ngọt

Aspartame là một loại chất ngọt đậm đặc ít calo, nổi tiếng nhất với nhãn hiệu Nutra Sweet của hãng Monsanto. Đây là chìa khóa cho thành công vang dội của các nhãn hiệu đồ uống mà Pepsi và Coca-Cola dành cho những người muốn giảm cân trong thập kỷ 80 của thế kỷ XX. Đối với những người đang tìm cách giảm bớt lượng calo hàng ngày thì đây quả là một thứ thần dược.

Bữa ăn mà Bob Shapiro nói đến ở đây là bữa ăn không có thêm calo, đấy là ý nghĩa thực của lời quảng cáo “Ăn thỏa thích”. Về doanh thu, Nutra Sweet đã lãi trên nửa triệu USD vào năm 1985. Doanh nghiệp này có mức lợi nhuận gộp lên đến 70%.

Các loại bánh ngọt là món tráng miệng yêu thích của nhiều người. Ảnh: A.F.

Mức lợi nhuận hấp dẫn như vậy dễ khuyến khích các công ty khác tham gia vào thị trường. Tuy nhiên, Nutra Sweet được bảo vệ bởi bản quyền đăng ký. Chuyện gì sẽ xảy ra khi thời hạn của bản quyền này kết thúc?

Chất ngọt đậm đặc đã có một lịch sử dài đầy thăng trầm. Vào thời đế quốc La Mã, nước bưởi ép được đun sôi trong các chảo chì để sản xuất ra một loại sản phẩm có tên sapa, một chất ngọt dùng ở khắp nơi, từ làm gia vị trong thức ăn đến thuốc uống tránh thai.

Rất không may là chì trong sapa đã biến nó thành một chất độc, thậm chí gây chết người. Chất cyclamate được phát minh ra vào những năm 1960 nhưng sau đó, đến năm 1970 đã bị FDA (Ủy ban Quản lý Thực phẩm & Dược phẩm Mỹ) cấm bởi vì các nghiên cứu cho thấy chất này có liên quan đến bệnh ung thư.

Ở Mỹ, chất duy nhất có thể dùng tương tự aspartame là đường saccharin, một dẫn xuất từ dầu mỏ được tìm ra từ năm 1879. Năm 1977, FDA đã định cấm saccharin vì cho rằng nó cũng gây ra ung thư.

Tuy nhiên, điều này đã gây sự phản đối mạnh mẽ từ những người dân đến nỗi Quốc hội phải can thiệp và cuối cùng saccharin vẫn tồn tại trên thị trường. Ngoài vấn đề về an toàn thực phẩm, một số người cho rằng saccharin nếm có vị kim loại hơi đắng trong miệng.

Aspartame được tìm ra một cách tình cờ. Năm 1965, một nhà nghiên cứu khoa học tên James Schlatter thuộc công ty G.D.Searle&Co, tìm cách phát triển một loại thuốc chữa loét dạ dày. Trong khi làm thí nghiệm với các chất acid L-aspartic và L-phenylalanine, Schlatter đã nhận thấy chất này có vị ngọt. Chính ông là người đã đặt tên cho chất này về sau là aspartame, kết hợp của các acid amin nói trên. Chất này có lượng calo đúng bằng đường nhưng lại ngọt gấp 180 lần.

Năm 1970, công ty Searle đã nộp đơn lên FDA để đăng ký bản quyền cho aspartame như một chất phụ gia thực phẩm. Tháng 7 năm 1981, khi FDA chấp thuận và cấp phép cho việc sử dụng aspartame dạng khô, Searle đã nhanh chóng tung ra thị trường sản phẩm có aspartame đầu tiên là các viên ngọt dạng thuốc nhãn hiệu Equal.

Mãi đến tháng 7 năm 1983, việc sử dụng chất này trong nước giải khát mới được chấp thuận. Sau nhiều lần bị trì hoãn, Searle cuối cùng đã thành công trong việc gia hạn bản quyền của mình cho đến năm 1987 ở châu Âu và đến năm 1992 ở Mỹ.

Đến năm 1985, Monsanto mua lại Searle và cùng với đó là sở hữu độc quyền đối với aspartame. Monsanto đã đi theo một con đường vòng để đến với chất này. Ngày nay, Monsanto là nhà sản xuất lớn về các sản phẩm nông nghiệp và dược phẩm. Tuy nhiên ban đầu, ngay từ năm 1901, công ty này đã đặt ra nhiệm vụ cho mình là thách thức sự độc quyền của Đức trên thị trường saccharin.

Cái gì đi đường vòng thì cũng trở về bằng đường vòng. Năm 1986, công ty sản xuất chất làm ngọt Hà Lan Holland Swetener bắt đầu xây dựng một nhà máy sản xuất aspartame ở Geleen, Hà Lan để cạnh tranh với Monsanto trên thị trường chất làm ngọt này. Holland Swetener là liên doanh giữa hai công ty hóa chất là Tosoh của Nhật Bản và công ty trong nước, Dutch State Mines.

Mục tiêu của liên doanh ngay từ đầu đã là thách thức thị trường aspartame với sự độc quyền của Monsanto. Quy trình làm aspartame khá phức tạp nên Holland Swetener không nghĩ rằng sau khi thời hạn bản quyền của Monsanto kết thúc, lại có nhiều đối thủ mới tràn vào thị trường này.

Adam M. Brandenburger & Barry J. Nalebuff/ Bách Việt Books & NXB Dân trí