'Cứu' môi trường đô thị

(Ảnh minh họa)

Không khí là thứ vô hình mà chúng ta hít nhiều lần mỗi ngày, hóa ra lại đang trở thành kẻ thù thầm lặng của sức khỏe. Tình trạng ở TP HCM cũng không có gì khả quan. Những con đường chìm sâu trong lớp “sương bụi” mờ mịt. Ô nhiễm không khí đến lặng lẽ, len theo từng hơi thở, đi sâu vào phổi rồi vào máu, âm thầm gieo bệnh tật. Trẻ em đối diện nguy cơ hen suyễn, người già dễ đột quỵ, phụ nữ mang thai lo không biết hạt bụi vô hình ấy có tác động đến con mình không.

Mỗi năm có đến bảy triệu người trên thế giới chết sớm vì ô nhiễm không khí - theo cảnh báo của WHO. Ở Việt Nam, con số ước tính lên đến 60 nghìn đến 70 nghìn trường hợp. Tuổi thọ đang bị nhịp sống đô thị... cắt giảm. Ở nhiều quốc gia khi AQI vượt ngưỡng 200 là cảnh báo đỏ. Học sinh nghỉ học, nhà máy giảm công suất, thể thao ngoài trời tạm dừng. Còn ở ta thì đang dừng ở mức khuyến cáo... hạn chế ra ngoài.

Thực tế, nguồn phát thải đang vượt xa khả năng hấp thụ của môi trường. Từ các nhà máy xi măng, nhiệt điện, đến xe cộ ken đặc từng tuyến phố; từ bụi công trình xây dựng, đến thói quen đốt rác, đun than tổ ong đều là thủ phạm đang sợ . Nguyên nhân thì đã rõ, bài học từ các nước cũng đã sẵn. Vậy tại sao tình hình vẫn tệ đi?

Vì chính sách đi lên, nhưng hạ tầng môi trường thì… đứng im. Giao thông công cộng được coi là xương sống chống ô nhiễm ở các đô thị vẫn còn không đáp ứng. Người dân chưa bỏ được xe máy khi tàu điện chưa thuận tiện, xe buýt chưa nhanh, chưa sạch, chưa an toàn? Yêu cầu dân thay đổi thói quen, mà không có phương án phù hợp là vô lý. Ví dụ, một số khu chung cư đang quy định không cho gửi xe máy điện dưới hầm, trong khi lộ trình hạn chế xe xăng của Hà Nội đang được ráo riết chuẩn bị.

Trước sự “cấp báo” này, năng lượng sạch phải là ưu tiên quốc gia, không thể chỉ “chờ quy hoạch”, “đợi cơ chế”, hay tranh luận xem giá điện mặt trời nên cao hay thấp. Thế giới đang tiến nhanh về phía tương lai xanh, còn ta nhiều khi vẫn loay hoay xem tấm pin đặt ở đâu để… không vi phạm thủ tục. Nếu ngành xi măng, thép, nhiệt điện vẫn vận hành kiểu “xả bao nhiêu thì… trời chịu bấy nhiêu”, thì mọi nỗ lực trồng cây và đeo khẩu trang đều chỉ như gạt bụi trên mặt bàn, bụi sẽ lại rơi xuống ngay.

Đô thị xanh không phải chỉ là trồng vài hàng cây cho đẹp phố phường. Cần một mạng lưới sinh thái đúng nghĩa: cây xanh - mặt nước -công viên -hành lang gió, được tính toán khoa học để lọc bụi, giảm nhiệt, tạo không gian thở. Một thành phố bê tông đặc quánh, cao ốc chen chúc, không thể đòi hỏi bầu khí trong lành.

Và dữ liệu môi trường phải minh bạch, liên tục, tự động cập nhật. Bởi khi không biết mình đang hít gì, ta sẽ không biết mình phải hành động ra sao. Người dân cần được biết chất lượng không khí họ đang sống mỗi ngày.

Đương nhiên, trách nhiệm không chỉ của Nhà nước. Mỗi người dân cũng phải góp một chiếc lá xanh. Đốt rác - bỏ! Than tổ ong - thay bằng bếp sạch! Ra đường - đeo khẩu trang đạt chuẩn! Đi gần thì lựa chọn đi bộ hoặc xe đạp; đi xa thì ưu tiên xe buýt, metro! Nhà nào có điều kiện trồng thêm cây, dù là những cây “nho nhỏ xinh xinh” cũng trở thành lá chắn nhỏ trước bụi mịn.

Những thay đổi nhỏ cộng lại sẽ tạo chuyển động lớn. Còn nếu ai cũng chờ người khác làm trước, thì cả xã hội sẽ tiếp tục hít bụi. Người dân không thể cứ mãi cam chịu sống trong chiếc “hộp bụi mịn”. Không khí sạch không phải đặc ân cho người giàu, mà là quyền cơ bản của mọi người.

Theo chúng tôi, muốn “cứu” môi trường đô thị, phải có thay đổi đồng bộ: Hạ tầng xanh đi trước, chính sách theo sát, người dân đồng hành. Nhưng chính sách tốt đến mấy, nếu hạ tầng vẫn “không nhúc nhích”, thì ô nhiễm sẽ vẫn chụp mũ lên thành phố.

Ngược lại, công trình có xây đến đâu, nếu thiếu kỷ luật môi trường, mọi tuyến đường vẫn sẽ ngập khói bụi. Đừng để viễn cảnh tương lai của đô thị Việt Nam là “đeo khẩu trang từ lúc lọt lòng đến khi bạc tóc”. Không khí hôm nay quyết định sức khỏe mai sau. Nếu chúng ta không hành động ngay, thì thời gian sẽ hành động thay, bằng một cái giá rất đắt.

Hải Đường