Đã đến lúc nói không với thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng

Toàn cảnh hội thảo do Bộ Y tế tổ chức. Ảnh: PV

Thiệt hại do hút thuốc lá chiếm 1,14% GDP

Theo kết quả nghiên cứu về Gánh nặng bệnh tật toàn cầu năm 2021 của tổ chức IHME, Việt Nam có hơn 84.500 ca tử vong do hút thuốc lá chủ động và 18.800 ca tử vong do hút thuốc thụ động. Thiệt hại kinh tế do hút thuốc lá, bao gồm chi phí khám chữa bệnh và tổn thất năng suất lao động, đã chiếm tới 1,14% GDP năm 2022, tương đương 108,7 nghìn tỷ đồng. Trong bối cảnh đó, sự xuất hiện và phát triển của các sản phẩm thuốc lá mới đang đặt ra những thách thức to lớn cho công tác bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá điện tử (TLĐT) là sản phẩm có hệ thống phân phối điện tử dạng thiết bị hoặc tách riêng các bộ phận, được thiết kế không cháy mà chỉ làm hóa hơi dung dịch để người dùng hít vào. Dung dịch này có thể chứa nicotine hoặc không, cùng nhiều chất độc hại khác như hạt mịn, propylene glycol, glycerin, formaldehyde, acetaldehyde và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi. Trong khi đó, thuốc lá nung nóng (TLNN) là các sản phẩm tạo ra các sol khí có chứa nicotine và hóa chất độc hại khi được làm nóng hoặc kích hoạt, được thiết kế với nhiều biến thể nhiệt độ khác nhau.

TS.BS Hà Anh Đức - Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh, Bộ Y tế báo cáo thực trạng sử dụng thuốc lá mới và tình hình nhập viện do thuốc lá mới tại hội thảo. Ảnh: PV

Số liệu thống kê cho thấy xu hướng sử dụng các sản phẩm này đang gia tăng đáng báo động, đặc biệt trong giới trẻ. Năm 2022, tỷ lệ sử dụng TLĐT ở học sinh 13-15 tuổi là 3,5%. Theo kết quả sơ bộ của điều tra tại 11 tỉnh/thành phố năm 2023, tỷ lệ sử dụng ở học sinh 13-17 là 8,1%. Đáng chú ý, tỷ lệ sử dụng ở các thành phố lớn và khu vực thành thị cao hơn so với nông thôn, và xu hướng sử dụng ở nữ giới cũng tăng cao với tỷ lệ 4,3% ở độ tuổi 11-18. Đối với TLNN, tỷ lệ sử dụng tuy thấp hơn nhưng cũng đang có xu hướng tăng, từ 0,6% năm 2022 lên 1,4% năm 2023 ở nhóm 13-15 tuổi.

Tác hại nghiêm trọng của TLĐT, TLNN đối với sức khỏe

Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra nhiều tác hại nghiêm trọng của TLĐT và TLNN đối với sức khỏe. Trong ngắn hạn, người sử dụng có thể gặp phải các vấn đề như tổn thương phổi cấp tính có thể dẫn đến tử vong (EVALI), bị thương và bỏng do nổ pin và cháy thiết bị, ngộ độc do quá liều nicotine hoặc các chất ma túy được pha trộn. Đặc biệt nguy hiểm là tác động của nicotine đối với sự phát triển não bộ của thanh thiếu niên dưới 25 tuổi. Nicotine không chỉ gây nghiện mạnh mà còn ảnh hưởng xấu đến sự hình thành các khớp thần kinh, gây ra các vấn đề về trí nhớ, tập trung, học tập và kiểm soát cảm xúc.

Về lâu dài, việc sử dụng các sản phẩm này có thể dẫn đến nhiều bệnh lý nguy hiểm về hô hấp như hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), các bệnh tim mạch như xơ vữa động mạch và tăng huyết áp. WHO đã khẳng định rằng việc sử dụng thuốc lá điện tử có liên quan độc lập với bệnh hô hấp ở người, bao gồm suy giảm chức năng phổi, tăng sức cản đường thở, và làm nặng thêm các rối loạn hô hấp hiện có. Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chỉ ra mối liên hệ giữa việc sử dụng TLĐT và TLNN với nhiều loại ung thư, các bệnh răng miệng, và các vấn đề sức khỏe khác.

TS Nguyễn Khánh Phương - Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách Y tế, Bộ Y tế công bố Báo cáo tổng hợp và phân tích các nghiên cứu, báo cáo quốc tế và trong nước về tác hại của thuốc lá mới, qua đó đề xuất các biện pháp ngăn chặn thuốc lá mới. Ảnh: PV

Một vấn đề đặc biệt đáng lo ngại là mối liên hệ giữa TLĐT và ma túy. Từ năm 2022, Việt Nam đã ghi nhận nhiều trường hợp nhập viện do sử dụng TLĐT có pha trộn ma túy. Năm 2024, Cục QLKCB đã phối hợp với Quỹ PCTHTL thực hiện khảo sát nhanh. Qua tổng hợp báo cáo từ gần 700 cơ sở khám bệnh, chữa bệnh năm 2023, có 1.224 ca nhập viện do sử dụng TLĐT, TLNN với các triệu chứng dị ứng, ngộ độc, tổn thương phổi cấp, và cả đột quỵ não. Cục Cảnh sát điều tra tội phạm ma túy cũng cảnh báo về tình trạng mua bán, sử dụng TLĐT pha trộn ma túy đang diễn biến phức tạp, đặc biệt trên các nền tảng trực tuyến.

Cấm hoàn toàn TLĐT, TLNN là giải pháp hiệu quả nhất

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy biện pháp cấm hoàn toàn việc sản xuất, kinh doanh TLĐT và TLNN là giải pháp hiệu quả nhất. Đến tháng 7/2024, ít nhất 42 quốc gia đã cấm bán thuốc lá điện tử có nicotine, trong đó có 5 quốc gia thuộc ASEAN. Điển hình như Singapore và Campuchia đã thành công trong việc giảm tỷ lệ sử dụng xuống mức rất thấp thông qua việc thực thi nghiêm ngặt các quy định cấm. Tại Campuchia, tỷ lệ sử dụng TLĐT đã giảm từ 2,4% xuống còn 0,9% ở trẻ em (2022), và chỉ 0,02% ở người trưởng thành năm 2021.

Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, Việt Nam cần khẩn trương ban hành các quy định cấm nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh TLĐT và TLNN. Việc thực thi hiệu quả chính sách này đòi hỏi một loạt các giải pháp đồng bộ, bao gồm tăng cường công tác truyền thông giáo dục về tác hại, phối hợp liên ngành giữa các cơ quan thực thi pháp luật để ngăn chặn buôn lậu và kinh doanh trái phép, cải thiện khả năng phát hiện và gỡ bỏ các hoạt động quảng cáo trực tuyến, cũng như phát triển các chương trình hỗ trợ cai nghiện phù hợp cho người sử dụng.

Những lý do chính ủng hộ việc cấm hoàn toàn thay vì chỉ quản lý bao gồm: khó khăn trong việc kiểm soát hoàn toàn các hoạt động quảng cáo và bán hàng online, đặc biệt là việc tiếp cận của giới trẻ; yêu cầu đầu tư nguồn lực lớn để thực thi nhiều quy định phức tạp; và bài học từ nhiều nước cho thấy biện pháp quản lý không đủ hiệu quả trong việc ngăn chặn sự gia tăng sử dụng ở giới trẻ.

Có thể khẳng định rằng TLĐT và TLNN không phải là sản phẩm thay thế an toàn cho thuốc lá điếu truyền thống như quảng cáo của các nhà sản xuất. Các tuyên bố về giảm tác hại của ngành công nghiệp thuốc lá thiếu bằng chứng khoa học vững chắc, trong khi ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra các rủi ro sức khỏe nghiêm trọng. Việc kiểm soát và ngăn chặn sự phát triển của các sản phẩm này là nhiệm vụ cấp bách, đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng và sự đồng thuận của toàn xã hội nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tương lai của thế hệ trẻ Việt Nam.

Minh Nhật