Đại biểu Quốc hội: Quy định rõ về đất hiếm để không trả giá môi trường
Sáng 1/12, thảo luận ở hội trường về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, đại biểu Quốc hội dành sự quan tâm đến việc quản lý đất hiếm, loại tài nguyên chiến lược.
Các ý kiến cơ bản đồng thuận và ủng hộ dự án luật, đặc biệt là việc thiết kế mới cơ chế quản lý đất hiếm và sắp xếp lại thẩm quyền trong hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản, phù hợp yêu cầu bảo đảm an ninh tài nguyên quốc gia và định hướng phát triển bền vững.
Đồng tình việc dự thảo quy định hoạt động điều tra, đánh giá, thăm dò, khai thác đất hiếm áp dụng như khoáng sản nhóm I, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP.HCM) đề nghị cân nhắc bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước, nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị đất hiếm.
ĐBQH Nguyễn Tâm Hùng. Ảnh Quốc hội.
Liên quan quy hoạch, dự trữ, thăm dò, khai thác đất hiếm, ông Nguyễn Tâm Hùng lưu ý dự thảo chưa quy định cơ chế bảo đảm an toàn môi trường và xử lý chất thải phóng xạ, hóa học, vốn là rủi ro lớn nhất trong chế biến sâu đất hiếm. Theo đại biểu, nếu không quản trị môi trường ngay từ luật, nhiều địa phương có thể đối diện ô nhiễm lâu dài như các mỏ đất hiếm trên thế giới từng để lại hệ quả nghiêm trọng.
Đại biểu đề nghị cân nhắc bổ sung việc đánh giá rủi ro môi trường bắt buộc độc lập bởi bên thứ ba; ký quỹ phục hồi môi trường ở mức cao hơn mỏ khoáng sản thông thường; công bố định kỳ dữ liệu môi trường của các cơ sở chế biến đất hiếm. Đây là yêu cầu sống còn để bảo đảm phát triển bền vững.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) đồng tình cao với việc bổ sung một chương riêng về đất hiếm trong dự án luật. Việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng cần được quản lý thống nhất ở cấp quốc gia là định hướng hoàn toàn phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước.
Vị đại biểu đoàn Lâm Đồng cho rằng, dự thảo luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và đánh giá rủi ro, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt ở mức cao nhất. Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là nhóm tài nguyên có hệ số rủi ro môi trường rất lớn.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nhiều quốc gia có trữ lượng đất hiếm nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với ô nhiễm phóng xạ kéo dài, chi phí xử lý và phục hồi môi trường lớn hơn rất nhiều lần giá trị kinh tế thu được. Đây là bài học đắt giá mà Việt Nam không thể lặp lại. Nữ đại biểu cho rằng cần đặt ra các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh, với loại tài nguyên chiến lược đặc biệt như đất hiếm, yêu cầu đảm bảo quốc phòng và an ninh quốc gia phải được đặt ở mức cao hơn so với các loại khoáng sản thông thường. Vì vậy, mọi dự án thăm dò khai thác tại những khu vực nhạy cảm đều phải đánh giá kỹ lưỡng về an ninh.
Đại biểu đề xuất bổ sung thêm quy định: Trước khi trình hồ sơ cấp phép thăm dò, khai thác đất hiếm tại các khu vực nhạy cảm liên quan đến quốc phòng, an ninh, bắt buộc phải có ý kiến thẩm định bằng văn bản của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an về các nội dung liên quan đến đảm bảo quốc phòng, an ninh.
ĐB Trịnh Thị Tú Anh - Lâm Đồng. Ảnh Quốc hội
Theo đại biểu Trịnh Xuân An (đoàn Đồng Nai), trong bối cảnh hiện nay, việc quản lý đất hiếm, làm chủ công nghệ đất hiếm sẽ giúp khẳng định vị thế tự cường của Việt Nam. Ở góc độ an ninh, quốc phòng, đất hiếm là nền tảng, nền công nghệ lõi của rất nhiều vũ khí, đặc biệt với vũ khí chính xác cao.
Ông đề xuất bổ sung quy định về kiểm soát công nghệ và dữ liệu liên quan đến đất hiếm, đặc biệt là liên quan đến quốc phòng, an ninh. Quyết định chương trình quốc gia về đất hiếm phải có ý kiến của Bộ Quốc phòng.
Giải trình, làm rõ vấn đề đại biểu nêu ra, Bộ trưởng Bộ NN&MT Trần Đức Thắng thông tin, Việt Nam là nước có trữ lượng đất hiếm lớn, phân bổ tại 21 tỉnh, thành phố. Bộ đã xác định tương đối đầy đủ các khu vực mỏ và đang quản lý chặt chẽ; đồng thời chủ trì xây dựng Chiến lược quốc gia về đất hiếm, trình cấp có thẩm quyền ban hành đầu năm 2026.
“Sau khi xác định vị trí các mỏ, nhiệm vụ quan trọng tiếp theo là tổ chức khai thác, chế biến sâu để mang lại giá trị cao cho đất nước. Dự thảo luật đã tách nội dung đất hiếm thành một chương riêng, tạo cơ sở cho Chính phủ ban hành văn bản dưới luật, hướng tới hình thành chuỗi giá trị khép kín, hạn chế tối đa xuất khẩu thô”, Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định.
