Đại diện Vatican trình bày trước LHQ: AI cần phục vụ hòa bình và công lý

Tổng Giám mục Paul Richard Gallagher phát biểu tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc

Đó là trọng tâm trong bài phát biểu của Tổng Giám mục Paul Richard Gallagher tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, trong phiên thảo luận về Trí tuệ nhân tạo và Hòa bình, An ninh quốc tế.

AI cần gắn liền với đạo đức

Trong bài phát biểu, Ngoại trưởng Tòa Thánh phụ trách Quan hệ với các Quốc gia và Tổ chức quốc tế cảnh báo rằng, trong khi AI mang trong mình tiềm năng thúc đẩy hòa bình, phát triển và nhân quyền, thì nó cũng tiềm ẩn những rủi ro nghiêm trọng nếu tách rời khỏi nền tảng đạo đức.

Tổng Giám mục Gallagher nói: “Cuộc cách mạng kỹ thuật số, đặc biệt trong lĩnh vực AI, đang tạo ra tác động sâu rộng lên nhiều lĩnh vực như giáo dục, việc làm, nghệ thuật, y tế, quản trị, quân sự và truyền thông”. Ông nhấn mạnh rằng những đổi mới này có thể góp phần hiện thực hóa chính những khát vọng đã truyền cảm hứng cho việc thành lập Liên Hợp Quốc cách đây 80 năm.

Tuy nhiên, đồng thời Tổng Giám mục Gallagher cũng cảnh báo: “Nếu việc phát triển và sử dụng AI không được neo giữ vững chắc trong sự tôn trọng phẩm giá con người và theo đuổi lợi ích chung, nó có nguy cơ trở thành công cụ chia rẽ và gây hấn, với khả năng làm bùng phát thêm các cuộc xung đột”.

Tổng Giám mục Gallagher cũng chỉ ra mối nguy hiểm của một cuộc chạy đua vũ trang đang manh nha, trong đó AI được tích hợp vào các hệ thống quân sự, bao gồm cả vệ tinh và hệ thống phòng thủ tên lửa. Xu hướng này, theo ông, có nguy cơ “làm thay đổi bản chất của vũ khí và chiến tranh, tạo ra mức độ bất định chưa từng có, do khả năng tính toán sai lầm”.

Điều đặc biệt đáng lo ngại, ông cảnh báo, là viễn cảnh AI được tích hợp vào các cơ cấu chỉ huy và kiểm soát hạt nhân. Ông khẳng định: “Điều này tạo ra những rủi ro chưa từng được biết đến, vượt xa cả logic vốn đã mong manh và đầy vấn đề đạo đức của răn đe hạt nhân”.

Do đó, đại diện Tòa Thánh kêu gọi Hội đồng Bảo an thực hiện trách nhiệm giám sát chặt chẽ tiến bộ khoa học và công nghệ, bảo đảm rằng các cuộc thảo luận về hòa bình và an ninh phải tính đến cả cơ hội lẫn nguy cơ.

Ông nói: “Để giải quyết những vấn đề cấp bách này, Tòa Thánh kêu gọi một cách tiếp cận lấy con người làm trung tâm trong phát triển và sử dụng các công nghệ mới nổi”.

“Cũng cần phải thừa nhận rằng một số ứng dụng, chẳng hạn công nghệ thay thế phán đoán con người trong những vấn đề sống còn, đã vượt qua những ranh giới bất khả xâm phạm và tuyệt đối không được vượt qua”.

Kết thúc phần phát biểu, Tổng Giám mục Gallagher nhắc nhở các đại biểu rằng hợp tác quốc tế là điều thiết yếu để ngăn AI trở thành động lực gây chia rẽ hoặc hủy diệt. Thay vào đó, ông nhấn mạnh, AI cần phải được định hướng phục vụ nhân loại, hòa bình và công lý.

AI là hình ảnh phản chiếu của nhân loại

Trong những năm gần đây, Tòa Thánh đã hiện diện một cách tích cực trong các cuộc thảo luận về những vấn đề đạo đức nảy sinh từ sự phát triển như vũ bão của AI. Ngay từ năm 2020, Viện Hàn lâm Giáo hoàng về Sự sống đã công bố văn kiện mang tên “Lời kêu gọi từ Roma cho một trí thông minh nhân tạo hợp đạo đức”, một bản hiệp ước được nhiều tập đoàn công nghệ lớn như IBM, Microsoft hay Cisco ký kết.

Như một sự tiếp nối, chính Đức Giáo hoàng Phanxicô đã nhiều lần trực tiếp can thiệp, kêu gọi một cách tiếp cận AI luôn đặt trọng tâm vào phẩm giá con người. Đặc biệt, trong bài phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh G7 ở Ý tháng 6.2024, ngài đã một lần nữa nhấn mạnh lập trường ấy trước lãnh đạo của những nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Đầu năm 2025, Vatican tiếp tục công bố một văn bản tham khảo dài 35 trang, phân tích mối liên hệ giữa trí thông minh nhân tạo và trí thông minh con người. “AI phải được sử dụng như một công cụ bổ sung cho trí tuệ con người, chứ không thể thay thế sự phong phú của nó”, văn bản nhấn mạnh. Tài liệu còn khẳng định: “Giáo hội cổ vũ mọi tiến bộ trong khoa học, công nghệ, nghệ thuật và trong mọi hoạt động của nhân loại”, nhưng đồng thời kêu gọi cần đặc biệt chú trọng đến “tính trách nhiệm trong việc vận dụng lý trí cũng như kỹ năng kỹ thuật”. Ghi chú này, mang tựa đề Antiqua et Nova, được Bộ Giáo lý Đức tin và Bộ Văn hóa – Giáo dục Vatican công bố chung ngày 28.1.2025.

Văn bản trên tập hợp và hệ thống hóa các suy tư thần học – xã hội của Giáo hội Công giáo về một chủ đề ngày càng ở vị trí trung tâm trong đời sống nhân loại: từ giáo dục, truyền thông đại chúng cho đến y tế, quốc phòng, thậm chí cả quan hệ quốc tế. Một lần nữa, văn kiện khẳng định rõ: AI chỉ có thể đóng vai trò công cụ hỗ trợ cho trí tuệ con người, chứ không bao giờ được phép thay thế chiều sâu phong phú vốn có của nó.

Hai vị Hồng y đứng tên trong bản văn – Victor Manuel Fernández, Bộ trưởng Bộ Giáo lý Đức tin, và José Tolentino de Mendonça, Bộ trưởng Bộ Văn hóa và Giáo dục – cũng nhấn mạnh đầy mạnh mẽ: “Chúng ta không được quên rằng AI chỉ là hình ảnh phản chiếu mờ nhạt của nhân loại, bởi nó được sinh ra từ trí tuệ con người, làm từ vật liệu của con người, được định sẵn để kích thích con người và cần đến sự nâng đỡ của con người”.

Bản ghi chú cũng chỉ ra một nghịch lý ngày càng phổ biến trong môi trường lao động: “Trong khi AI hứa hẹn thúc đẩy năng suất bằng việc đảm nhận những công việc lặp đi lặp lại, thì người lao động lại bị buộc phải chạy theo tốc độ và yêu cầu của máy móc”. Chính vì thế, Vatican nhấn mạnh: AI phải trợ lực cho năng lực phán đoán của con người, chứ không được phép thay thế; nó không thể làm thui chột sức sáng tạo hay biến con người thành những bánh răng vô hồn trong một guồng máy khổng lồ.

Bùi Tú