Đại học vùng đến lúc hết vai trò?

Thí sinh tìm hiểu thông tin tuyển sinh tại ngày hội tư vấn tuyển sinh đại học năm 2025. Ảnh: Nam Trần/Tiền Phong.

Tại phiên thảo luận tổ, Trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội TP Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh góp ý liên quan mô hình tổ chức đại học. Ông Tuấn Anh nhận định hệ thống đại học Việt Nam ban đầu có các trường đại học, sau đó bổ sung thêm các học viện (cũng là trường đại học nhưng tên gọi khác). Gần đây, Luật Giáo dục Đại học quy định thêm loại hình đại học, đại học quốc gia và đại học vùng.

Không còn phù hợp

Cả nước có 3 đại học vùng: ĐH Thái Nguyên, ĐH Đà Nẵng, ĐH Huế. Sau khoảng 25 năm thực hiện, mô hình 2 cấp bộc lộ bất cập ở tổ chức bộ máy. Trong đại học có ban giám đốc, các đơn vị phục vụ đào tạo và các trường thành viên.

Các trường đại học thành viên này lại có bộ máy tương tự. Ví dụ, nếu một đại học có 10 trường thành viên, đại học có Ban Đào tạo thì 10 trường thành viên kia cũng có 10 phòng đào tạo.

Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh cho rằng bộ máy của mô hình này quá cồng kềnh, tiêu tốn nhiều tiền, thậm chí phải tăng số lượng sinh viên để hợp lý hóa chi phí.

Ông cho rằng dự thảo Luật Giáo dục Đại học (sửa đổi) không nên đề cập cụ thể đại học vùng (đang được quy định tại Điều 11, Điều 12). Theo đại biểu phân tích, hiện nay, sau khi tinh gọn bộ máy, sáp nhập tỉnh, tính chất “vùng” của các đại học vùng hiện tại không còn phù hợp, nhất là khi chúng ta đang thực hiện chuyển đổi số trong quản trị quốc gia.

Bộ GD&ĐT quản lý hàng chục trường. Vậy không nhất thiết cần ba đại học vùng chỉ để quản lý một vài trường đại học thành viên trực thuộc. Đại biểu Tuấn Anh chia sẻ Nghị quyết 71 vừa ban hành yêu cầu xóa bỏ cấp trung gian, tinh gọn bộ máy và đặc biệt là sắp xếp lại các trường đại học.

Tinh thần mới nhất là sắp xếp lại các trường, kể cả các trường của cơ quan trung ương đóng trên địa bàn hoặc trường do chính quyền địa phương quản lý, nhằm dễ tuyển sinh, sử dụng chung nguồn lực và cơ sở vật chất.

Với tinh thần Nghị quyết 71, nếu vẫn duy trì quy định về đại học vùng, việc thực hiện sắp xếp lại các trường tại các địa phương này chắc chắn sẽ khó khăn, vì việc sắp xếp sẽ bị giới hạn hoặc phải thực hiện sau. Đại học vùng nằm trong luật nên không thể sắp xếp hay tổ chức lại.

Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề xuất các phương án giải quyết. Thứ nhất, trong luật cần quy định không thể có đại học hai cấp trong hệ thống giáo dục đại học, chỉ có đại học 1 cấp (như ĐH Bách khoa Hà Nội, ĐH Kinh tế Quốc dân, ĐH Cần Thơ, ĐH Kinh tế TP.HCM…). Việt Nam chỉ nên có trường đại học đào tạo chuyên ngành sâu, một số chuyên ngành nhất định và đại học đào tạo đa ngành.

Trong trường hợp phương án một không được chấp thuận, ông Tuấn Anh đề nghị Bộ GD&ĐT đánh giá lại, cần xác định xem các đại học vùng hiện tại, nếu không có sinh viên, không đào tạo, có phải là cấp trung gian hay không. Nếu là cấp trung gian, cần kiên quyết xóa bỏ.

Một chuyên gia cho rằng nếu giữ mô hình đại học vùng thì chỉ được lợi trước mắt nhưng tổn hại quyền lợi quốc gia lâu dài. Vì vậy, ông đồng tình với ý kiến đề xuất bỏ mô hình đại học vùng, giảm tối đa cồng kềnh trong quản trị đại học, bỏ cấp trung gian. Quản trị đại học phải tinh gọn, nếu không làm được việc này thì sẽ không giải quyết được bài toán đảm bảo chất lượng giáo dục đại học.

Trước đó, khi Bộ GD&ĐT lấy ý kiến tham vấn xây dựng dự án Luật giáo dục Đại học sửa đổi, GS.TS Bùi Xuân Hải, Hiệu trưởng ĐH Hải Phòng, cho biết trên thế giới gần như không xuất hiện mô hình đại học hai cấp (không có các “trường đại học trong đại học). Điều này khiến các trường thành viên không thể phát triển, đồng thời rơi vào cảnh “một cổ hai tròng”, vừa chịu sự quản lý của đại học và của cơ quan quản lý nhà nước.

Chuyển sang mô hình đại học tích hợp

Nếu bỏ mô hình đại học 2 cấp, xét trên các văn bản quy phạm pháp luật, chúng ta sẽ phải sửa Quyết định 452 của Chính phủ về quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Việt Nam đang tồn tại các mô hình giáo dục đại học như đại học hai cấp, trường đại học trong đại học (đại học quốc gia, đại học vùng); đại học một cấp, trường trong đại học (ĐH Bách khoa Hà Nội, ĐH Kinh tế Quốc dân, ĐH Kinh tế TP.HCM…); học viện; trường đại học; viện nghiên cứu (đào tạo sau đại học).

Đánh giá tác động của Luật giáo dục Đại học sửa đổi cho thấy quy định về tổ chức đại học có trường đại học thành viên (mô hình 2 cấp) có nhiều bất cập, đặc biệt khi thực hiện cơ chế tự chủ.

Trao đổi với báo chí, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh khẳng định việc bỏ mô hình 2 cấp, hoặc ít nhất giảm vai trò quản lý của cấp đại học quốc gia/vùng sẽ giúp các trường thành viên có quyền tự chủ tương đương các trường đại học độc lập. Điều này phù hợp với định hướng của Luật Giáo dục Đại học sửa đổi, nhấn mạnh tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình và đảm bảo chất lượng.

Việc thay đổi này còn phù hợp với xu hướng quốc tế. Việc chuyển đổi từ mô hình “đại học trong đại học ” sang mô hình đại học tích hợp với các trường (school/college) không có tư cách pháp nhân riêng sẽ giúp Việt Nam hội nhập tốt hơn với các hệ thống giáo dục đại học tiên tiến. Điều này giúp các trường dễ dàng hợp tác quốc tế và thu hút đầu tư.

Nghiêm Huê / Tiền Phong