Đẳng cấp và nâng cấp trình độ CEO

Theo tôi, với một doanh nghiệp đã qua giai đoạn khởi nghiệp, nếu không tính đến yếu tố kiến thức và kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh doanh mà chỉ xét riêng về mặt kỹ năng quản lý (management skills), thì yêu cầu về trình độ, năng lực của CEO có thể chia thành 5 cấp độ:

Năng lực vận hành

Là CEO có năng lực tiếp nhận và tiếp tục vận hành, khai thác một doanh nghiệp đã hoạt động ổn định một cách hiệu quả. Năng lực này bao gồm việc triển khai thực thi các chiến lược, kế hoạch sản xuất, kinh doanh mà công ty đang thực hiện trong các năm qua, đồng thời đề ra giải pháp xử lý hiệu quả những khó khăn, vướng mắc phát sinh.

CEO thuộc nhóm này có thể giúp công ty duy trì vị thế và đạt được tăng trưởng cơ học (organic growth). Đây là cấp độ dễ nhất, đơn giản nhất của nghề CEO. Nhưng trên thực tế, trong kinh doanh không phải lúc nào cũng thuận lợi và bộ máy cứ vậy chạy đều. Sẽ có thời điểm kinh tế khó khăn, đối thủ cạnh tranh gia tăng, công nghệ mới ra đời, doanh nghiệp mất vị thế…, đòi hỏi CEO phải giỏi hơn.

Trong doanh nghiệp, điều luôn thay đổi là chi phí. Theo thời gian, chi phí doanh nghiệp tăng nhưng nếu doanh thu không tăng sẽ dẫn đến tình trạng giảm lãi dần dần và âm lợi nhuận. Nhiều doanh nghiệp hoạt động hiệu quả trong 20-30 năm nhưng sau đó đi ngang và xuống là do CEO không nâng được doanh thu và biên lợi nhuận, trong khi chi phí luôn tăng. Tức là CEO quanh quẩn ở cấp độ 1.

Năng lực cải thiện hiệu quả

Là các CEO có năng lực vận hành nhưng ngoài việc duy trì hoạt động bình thường, còn có thể tạo ra giá trị mới thông qua việc đề ra sáng kiến cải tiến, cải tổ, giúp cải thiện hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp theo thời gian.

CEO thuộc nhóm này có thể giúp công ty đạt được sự tăng trưởng hoạch định (planned growth). Đây là cấp độ 2, CEO có những sáng kiến, hoạt động mở rộng thị trường, sản phẩm giúp cải thiện hiệu quả kinh doanh và duy trì biên lợi nhuận. Năng lực CEO giúp công ty hoạt động bình thường, không có đột phá, không bị thua lỗ.

Năng lực nâng tầm doanh nghiệp

Là các CEO có tầm nhìn xa, có năng lực tạo ra sự đột phá thông qua những hoạt động mang tính "phá trần năng lực" của doanh nghiệp, như đề ra những sáng kiến chiến lược mang tính đột phá, tổ chức tái cấu trúc, cải tổ sâu rộng để phá bỏ cách làm cũ, ứng dụng “best practice” từ nơi khác, đề ra mô hình kinh doanh mang tính sáng tạo cao.

CEO thuộc nhóm này có thể giúp công ty đạt được sự tăng trưởng đột phá (breakthrough growth).

Cấp độ 3 không chỉ cải thiện mà còn tạo đột phá, khám phá những thị trường mới, cơ hội kinh doanh mới. Công ty không chỉ duy trì hiện trạng mà còn tạo đột phá trong hoạt động.

Năng lực quản lý hệ thống

Là các CEO có năng lực thiết kế và tổ chức hệ thống quản lý vận hành (thường là doanh nghiệp lớn, quy mô lớn, sản xuất, kinh doanh đa dạng), giúp đảm bảo quản lý và vận hành một cách hiệu quả, có thể chịu đựng được những rung lắc, thách thức đến từ môi trường kinh doanh qua các chu kỳ thị trường khác nhau.

Những CEO này có năng lực dự báo tình hình và diễn biến thị trường một cách khá chính xác. Nhờ đó, họ có thể chủ động định vị doanh nghiệp để nắm bắt cơ hội, điều chỉnh hệ thống cho phù hợp với yêu cầu của chiến lược, và chủ động trong việc thích nghi, ứng phó với diễn biến của thị trường cũng như những thay đổi trong môi trường kinh doanh.

Với doanh nghiệp lớn, việc ứng phó với tình hình không phải lúc nào cũng khả thi. Doanh nghiệp lớn thường không dễ dàng thích nghi với tình hình nhanh chóng như doanh nghiệp nhỏ. Do đó, CEO của doanh nghiệp lớn phải là người có năng lực chủ động kiến tạo tương lai cho công ty mình (create the future).

Cấp độ 4 đòi hỏi năng lực CEO cao hơn khi doanh nghiệp phát triển đa ngành nghề, yêu cầu hệ thống quản lý phù hợp với một tập đoàn đa ngành. Không thể áp dụng mô hình quản lý thời kỳ kinh doanh gia đình vào quản lý hệ thống kinh doanh đa ngành, phức tạp. Nếu dùng cách cũ sẽ dẫn đến hậu quả doanh nghiệp đi xuống và thua lỗ. Do đó, đòi hỏi CEO là người có năng lực thiết kế lại hệ thống cho phù hợp với quy mô mới. CEO cần kiến thức rộng, phải qua nghiên cứu, học hỏi, đào tạo để trở thành CEO chuyên nghiệp.

Năng lực giải cứu

Là các CEO có khả năng giải cứu (turnaround) doanh nghiệp đã lâm vào tình trạng bế tắc, kinh doanh trì trệ liên tục nhiều năm, nguồn lực đã cạn kiệt.

Họ làm được điều này nhờ sở hữu năng lực về sản xuất, kinh doanh kết hợp với năng lực tài chính, ở mức độ có thể “giải phẫu” và “chẩn đoán đúng bệnh” của doanh nghiệp, đề ra cách xử lý (thường là tái cấu trúc) để tạm thời giúp doanh nghiệp vượt qua được những hiểm nguy trước mắt. Năng lực này thường phải đi kèm với tính cách cá nhân sâu sắc, quyết đoán và lạnh lùng.

CEO thuộc nhóm này là "chuyên gia giải cứu". Họ có thể không có năng lực nâng tầm doanh nghiệp, nhưng tạm thời có thể cứu doanh nghiệp trước nguy cơ phá sản hay đóng cửa.

Đây là cấp độ cao nhất, khi công ty gặp tình trạng phát triển, mở rộng hệ thống nhanh dẫn đến vận hành quản lý không theo kịp, thua lỗ và đứng trước nguy cơ phá sản, doanh nghiệp lúc này cần CEO có năng lực tái cấu trúc.

Cần phải nâng cấp CEO
Theo yêu cầu của quá trình phát triển kinh doanh, 20 năm trước tôi làm được mà giờ áp dụng lại là sai lầm. 20 năm trước, khi doanh nghiệp mới khởi nghiệp, chưa có cạnh tranh, chưa có hàng nước ngoài. Hiện nay, môi trường kinh doanh đã thay đổi, dẫn đến yêu cầu thay đổi về vận hành quản lý. Bản thân CEO sẽ không còn phù hợp nếu không “update” năng lực. Doanh nghiệp xét thấy cần phải tuyển người thay thế. Nhưng việc tuyển CEO mới cũng không hề đơn giản.
Để tránh tình trạng thao túng như đã xảy ra tại một số tập đoàn vừa qua, doanh nghiệp cần thiết kế hệ thống quản trị trước khi tuyển người mới vào. Hệ thống quản trị giúp ông chủ không trực tiếp điều hành nhưng vẫn quản lý được công ty, đặt ra những luật chơi, nguyên tắc, công cụ kiểm soát, đòi hỏi người có năng lực thiết kế và quản lý hệ thống.

(*) Giám đốc Công ty Tư vấn Tinh Hoa Quản Trị

Huyền Châm ghi

Đỗ Hòa (*)