Đằng sau quyết định áp thuế gây tranh cãi của Mexico

Mexico tăng thuế quan với hàng hóa của nhiều nước

Ngày 10-9 vừa qua, Chính quyền Tổng thống Claudia Sheinbaum đã trình Quốc hội dự luật tăng mạnh thuế nhập khẩu từ 10-50% đối với hơn 1.400 sản phẩm từ các quốc gia không có thỏa thuận thương mại tự do với Mexico.

Danh sách các nước chịu tác động của sắc thuế mới còn bao gồm Hàn Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Nga, Thái Lan và Thổ Nhĩ Kỳ, trong khi các nền kinh tế như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Malaysia, Việt Nam và Singapore được miễn áp dụng nhờ các hiệp định thương mại song phương hoặc đa phương với Mexico.

Theo tính toán của Bộ Kinh tế Mexico, dự luật sẽ tác động đến 8,6% tổng kim ngạch nhập khẩu của quốc gia này, tương đương khoảng 52 tỉ đô la giá trị hàng hóa mỗi năm. Trong đó, mức thuế mới sẽ lên tới 50%, gấp hơn 2 lần so với mức thuế hiện hành 15-20% đối với ô tô nhập khẩu từ Trung Quốc - nước hiện là nguồn cung xe hơi lớn nhất cho Mexico, và chiếm gần một phần năm doanh số xe mới tại quốc gia này.

Ngoài ô tô và phụ tùng ô tô, một số sản phẩm cũng sẽ phải chịu mức thuế lên tới 50% theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) bao gồm hàng dệt may, thép, giấy và bìa cứng, thủy tinh, xe máy, xà phòng, nước hoa và mỹ phẩm. Động thái này sẽ đẩy thuế suất trung bình của Mexico từ 16,1% lên 33,8%, và ảnh hưởng tới lượng hàng hóa trị giá 52 tỉ đô la, tương đương 8,6% kim ngạch nhập khẩu của Mexico.

Động cơ kinh tế và chính trị của các biện pháp thuế quan

Chính phủ Mexico khẳng định mục tiêu căn bản của các sắc thuế mới là bảo vệ khoảng 325.000 việc làm trong lĩnh vực công nghiệp và sản xuất đang có nguy cơ biến mất, trong bối cảnh hàng giá rẻ, đặc biệt là từ Trung Quốc tràn vào thị trường.

Ngoài ra, biện pháp này cũng nhằm tái cấu trúc “hệ sinh thái” công nghiệp và cân đối cán cân thương mại vốn không ngừng thâm hụt trong nhiều năm qua trước sự “bùng nổ” xuất khẩu từ các nước như Trung Quốc.

Việc tăng thuế cũng được cho là nhằm thu thêm nguồn ngân sách, giúp cân đối tài chính trước mức thâm hụt lên tới gần 6% GDP hồi năm ngoái.

Bên cạnh các động lực kinh tế, ảnh hưởng từ các động lực chính trị cũng không kém phần quan trọng. Quyết định tăng thuế này được cho là chịu tác động từ sức ép ngày càng tăng của Washington, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục thúc ép Mexico phải siết chặt cửa ngõ đối với hàng hóa Trung Quốc, nhằm bảo vệ thị trường nội địa Mỹ.

Sức ép càng lớn hơn nữa, trong bối cảnh kỳ đánh giá lại Hiệp định thương mại USMCA giữa Mỹ, Mexico và Canada vào năm 2026 đang đến gần. Một động thái bảo hộ “rất gần với chính sách của Tổng thống Donald Trump” được kỳ vọng có thể giúp Mexico củng cố vị thế đàm phán với Mỹ, đồng thời bảo vệ khu vực sản xuất nội địa.

Phản ứng quyết liệt từ Trung Quốc

Ngay sau khi Mexico công bố kế hoạch tăng thuế, phía Trung Quốc đã phản ứng mạnh mẽ, coi đây là động thái “đầu hàng trước sức ép đơn phương” từ Mỹ và “kêu gọi Mexico cần hết sức thận trọng, suy nghĩ kỹ trước khi thực hiện quyết định”.

Trong trường hợp căng thẳng gia tăng, Trung Quốc có thể đưa ra các biện pháp đáp trả nhằm vào một số mặt hàng quan trọng của Mexico, chẳng hạn như quặng đồng. Trong bảy tháng đầu năm nay, Mexico là nguồn cung cấp 5% lượng đồng nhập khẩu vào Trung Quốc.

Tuy nhiên, giới quan sát nhận định tác động từ biện pháp này có thể không lớn, bởi doanh nghiệp Mỹ có ảnh hưởng đáng kể trong ngành khai khoáng của Mexico. Nhà sản xuất đồng lớn nhất ở Mexico hiện là Southern Copper Corp có trụ sở tại Mỹ. Bên cạnh đó, Mexico cũng có thể dễ dàng tìm được các khách hàng khác nhờ nhu cầu mạnh mẽ đối với kim loại thiết yếu cho ngành năng lượng tái tạo.

Ngoài ra, không giống như một số quốc gia Mỹ Latinh, Mexico hiện chưa tham gia Sáng kiến Vành đai và Con đường và có tương đối ít rủi ro với các khoản vay của Trung Quốc. Điều này cũng sẽ hạn chế các đòn bẩy mà Bắc Kinh có thể áp dụng.

Về phía các quốc gia khác bị ảnh hưởng như Hàn Quốc, Ấn Độ, Nga, Indonesia và Thái Lan, phản ứng chủ yếu là thận trọng, tìm kiếm đối thoại nhằm đảm bảo lợi ích trong bối cảnh Mexico công khai lập trường không muốn mâu thuẫn ngoại giao. Tổng thống Claudia Sheinbaum khẳng định: “Chúng tôi không muốn xung đột. Việc tăng thuế nhằm tăng cường năng lực sản xuất quốc gia. Chính phủ vẫn tích cực đối thoại với đại diện các nước liên quan, mong muốn giải quyết mọi vấn đề bằng đối thoại thay vì đối đầu”.

Ngành ô tô đối mặt nhiều biến động

Ngành công nghiệp ô tô nằm trong nhóm chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất từ quyết định tăng thuế của Mexico, đặc biệt là phân khúc xe điện và xe nhập khẩu từ Trung Quốc. Mexico hiện là thị trường xuất khẩu ô tô lớn nhất của Trung Quốc, với 280.100 xe được giao chỉ trong nửa đầu năm 2025, tăng 24% so với cùng kỳ năm trước. Nhiều doanh nghiệp Trung Quốc như BYD, Chery, Geely, MG đã đầu tư hàng tỉ đô la và xây dựng mạng lưới phong phú với hơn 800 điểm bán hàng, góp phần vào doanh số vượt trội và sự phát triển nhanh chóng của thị trường ô tô điện tại Mexico.

Tuy nhiên, với mức thuế 50%, các nhà sản xuất Trung Quốc sẽ phải đối mặt với “bức tường thuế” chưa từng có, khiến giá xe chắc chắn tăng mạnh, hạn chế sự đa dạng sản phẩm và ảnh hưởng trực tiếp tới người tiêu dùng. Hoạt động của các doanh nghiệp phân phối trong nước cũng bị đe dọa, ảnh hưởng tới các khoản đầu tư với tổng giá trị lên tới 3,2 tỉ đô la và hơn 32.000 việc làm.

Với các tập đoàn ô tô lớn của Mỹ - như GM, Ford, Stellantis - tác động lại thấp hơn nhiều nhờ một quy định từ năm 2003 cho phép các doanh nghiệp có nhà máy ở Mexico được miễn thuế nhập khẩu một phần xe từ các quốc gia chưa ký hiệp định thương mại tự do với Mexico. Do đó, trong khi Tesla và BYD chịu thiệt hại lớn do chưa xây nhà máy tại Mexico, nhóm “Big Three” của Mỹ gần như không bị ảnh hưởng nhiều từ thay đổi này.

Trong khi đó, ngành sản xuất bản địa - do Hiệp hội Công nghiệp ô tô Mexico đại diện - lại hoan nghênh động thái này, nhận định sắc thuế sẽ đảm bảo cạnh tranh công bằng, thúc đẩy việc làm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong nước.

Lựa chọn khó khăn của Mexico trong bối cảnh thương mại toàn cầu bất ổn

Các chuyên gia kinh tế quốc tế nhận định động thái tăng thuế của Mexico là một bước đi nhằm chuyển hướng chính sách thương mại từ mô hình mở cửa sang xu hướng bảo hộ mạnh mẽ hơn. Ông John Price, Giám đốc điều hành tại Americas Market Intelligence, nhận định Mexico đang cố gắng làm vừa lòng Mỹ, đồng thời bảo vệ mô hình công nghiệp đã vận hành hiệu quả suốt 30 năm qua.

“Mexico đang ở trong tình thế khó khăn vì phần lớn nền kinh tế của họ phụ thuộc vào xuất khẩu sang Mỹ”, Joe Mazur, nhà phân tích cấp cao tại Trivium China, cho biết. “Nếu buộc phải lựa chọn, có lẽ họ sẽ coi thuế quan của Mỹ là mối đe dọa kinh tế lớn hơn bất kỳ sự trả đũa nào từ Trung Quốc”.

Theo đánh giá của ông Diego Marroquín Bitar, nghiên cứu viên của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) tại Washington, hiệu ứng bảo hộ sẽ dần định hình mô hình thương mại nội khối Bắc Mỹ, tạo ra khu vực trao đổi hàng hóa thuận lợi hơn giữa ba nước nhưng cũng sẽ đẩy các nhà xuất khẩu ngoài khối vào thế khó.

Một số chuyên gia khác lại cảnh báo rủi ro đối với môi trường đầu tư, khi các doanh nghiệp quốc tế có thể mất niềm tin vào sự ổn định chính sách của Mexico. Chuyên gia Chen Bin, Phó Giám đốc Ủy ban chuyên gia của Liên đoàn Công nghiệp Máy móc Trung Quốc, cho rằng nền kinh tế Mexico vẫn còn phụ thuộc vào linh kiện, thiết bị và công nghệ nhập khẩu từ Trung Quốc; do vậy sắc thuế mới sẽ làm tăng chi phí sản xuất, tác động xấu tới năng lực cạnh tranh trong nước.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia Mexico, khả năng nước này thu hút được các nhà đầu tư quốc tế trong bối cảnh thay đổi chính sách vẫn còn bỏ ngỏ. Bởi trước đó, nhiều nền kinh tế khác cũng đã xây dựng những bức tường thuế tương tự, ví dụ như Brazil hồi tháng 7 đã công bố mức thuế 35% đối với xe điện nhập khẩu, trong khi Nga cũng tăng mạnh phí tái chế đối với xe nhập khẩu, đẩy chi phí gia tăng 60%. Ông Jorge Guajardo, chuyên gia tại Dentons Global Advisors, đánh giá: “Mức thuế 50% của Mexico vẫn thấp hơn so với mức 60% mà Nga đang áp dụng cho ô tô nhập khẩu, và tôi vẫn chưa thấy Trung Quốc đưa ra cảnh báo tương tự nào đối với Nga hay Brazil”.

Nguồn: Bloomberg, China Daily, SCMP, CNBC, Reuters, El Pais, Euronews, Financial Times

Lạc Diệp