'Đánh thức' tiềm năng đa dạng sinh học

Các em học sinh tham gia du lịch giáo dục về môi trường tại Vườn quốc gia Cát Tiên.

Không chỉ góp phần cân bằng môi trường sinh thái, những tiềm năng này còn là nền tảng để tỉnh hiện thực hóa mục tiêu phát triển xanh và bền vững.

“Kho báu xanh” giữa vùng kinh tế lớn

Đồng Nai từ lâu được xem là trung tâm đa dạng sinh học (ĐDSH) của khu vực Nam Bộ. Sau hợp nhất tỉnh, giá trị này càng được cộng hưởng và mở rộng. Hiện Đồng Nai có một khu dự trữ sinh quyển thế giới, 2 vườn quốc gia, một khu bảo tồn thiên nhiên - văn hóa, cùng các rừng phòng hộ, núi, vùng đất ngập nước và nhiều khu vực có hệ sinh thái phong phú.

Nổi bật nhất là Vườn quốc gia Cát Tiên, vùng lõi của Khu Dự trữ sinh quyển Đồng Nai. Theo thống kê, nơi đây có hơn 1,6 ngàn loài thực vật và hơn 1,7 ngàn loài động vật hoang dã.

Giám đốc Vườn quốc gia Cát Tiên Phạm Xuân Thịnh cho biết: Để bảo vệ ĐDSH, nhất là các loài thú quý hiếm, đơn vị đã tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, vận động các nhà hàng, cơ sở kinh doanh dịch vụ không tiêu thụ; triển khai ứng dụng công nghệ hiện đại như: Smart Mobile, Flycam, Poacher cam, bẫy ảnh tự động trong công tác giám sát và quản lý.

Kế đến, Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai cũng là “ngôi nhà” lớn của nhiều loài động, thực vật có tên trong Sách đỏ IUCN, Sách đỏ Việt Nam và danh mục các loài nguy cấp, quý hiếm. Theo thống kê, khu vực này có hơn 1,5 ngàn loài thực vật (trong đó có 147 loài thuộc nhóm nguy cấp, quý hiếm) và hơn 2,2 ngàn loài động vật (154 loài thuộc nhóm nguy cấp, quý hiếm). Tương tự, khu bảo tồn đã đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ vào quản lý rừng, giám sát ĐDSH; phòng cháy, chữa cháy rừng, giúp nâng cao hiệu quả bảo vệ rừng, tài nguyên thiên nhiên.

Vườn quốc gia Bù Gia Mập cũng là một trong những “kho báu xanh” quý giá của vùng Đông Nam Bộ, được các tổ chức quốc tế và giới khoa học trong và ngoài nước đánh giá là nơi có tính ĐDSH cao, với nhiều loài động, thực vật quý hiếm, có giá trị nghiên cứu và bảo tồn. Kết quả điều tra cho thấy, khu vực có hơn 1,1 ngàn loài thực vật và hơn 800 loài động vật, trong đó nhiều loài quý hiếm như: voọc chà vá chân đen, gỗ trắc, cẩm lai...

Những khu vực nêu trên cùng các rừng phòng hộ ngoài chức năng bảo vệ hệ sinh thái đặc trưng của vùng còn đóng vai trò phòng hộ môi trường, bảo vệ rừng đầu nguồn, các công trình thủy điện và nguồn nước sinh hoạt của cư dân lưu vực sông Đồng Nai. Đây cũng là tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái, nghiên cứu khoa học.

Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Thị Hoàng chia sẻ: Đồng Nai vừa phát triển kinh tế - xã hội năng động vừa có hệ sinh thái đa dạng, phong phú với nhiều loài động, thực vật quý hiếm. Nhờ các chính sách đúng đắn như: đóng cửa rừng tự nhiên, tăng đầu tư cho công tác bảo vệ và phát triển rừng nên ĐDSH trên địa bàn được bảo tồn và phát triển.

Mặc dù vậy, ĐDSH của tỉnh đang chịu nhiều áp lực từ hoạt động của con người, biến đổi khí hậu và sự xâm nhập của loài ngoại lai làm thu hẹp sinh cảnh tự nhiên, suy giảm nguồn thức ăn và đe dọa sự tồn tại của các loài bản địa.

Biến tiềm năng thành lợi thế tăng trưởng xanh

Đồng Nai hiện là tỉnh có diện tích rừng, độ che phủ rừng lớn nhất vùng Đông Nam Bộ, vì thế ĐDSH cũng ở vị trí dẫn đầu. Trong bối cảnh đô thị hóa và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, lợi thế về rừng và hệ sinh thái đa dạng là nền tảng quan trọng để tỉnh thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, phát thải khí nhà kính bằng 0 và duy trì sự cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường.

Dù có nhiều tiềm năng và lợi thế nhưng giá trị ĐDSH ở tỉnh vẫn chưa được khai thác hiệu quả theo hướng đa mục tiêu để tạo ra chuỗi giá trị tương xứng. Nhiều khu vực có giá trị sinh thái cao chưa được đầu tư khai thác đúng mức. Các mô hình du lịch sinh thái như: đi bộ xuyên rừng, trải nghiệm, xem thú đêm, tắm thác hay du lịch gắn với giáo dục môi trường, du lịch về nguồn… còn nhỏ lẻ, thiếu kết nối tổng thể.

Giám đốc Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai Nguyễn Hoàng Hảo cho biết: Những năm qua, công tác bảo tồn và quản lý rừng, ĐDSH đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng việc khai thác và phát huy giá trị thiên nhiên vẫn còn hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng. Bên cạnh đó, hoạt động bảo tồn đang đối mặt với nhiều thách thức từ biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, tình trạng xâm lấn đất rừng và đất vùng bán ngập hồ Trị An, ảnh hưởng đến nơi sinh sống của nhiều loài động, thực vật quý hiếm.

Hình ảnh về đa dạng sinh học ở Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai. Ảnh: C.T.V

Thực hiện phương án quản lý rừng bền vững giai đoạn 2021-2030 do UBND tỉnh phê duyệt, Khu Bảo tồn thiên nhiên - văn hóa Đồng Nai đã triển khai hàng loạt chương trình, dự án nhằm bảo tồn và khai thác bền vững các giá trị kinh tế - xã hội, môi trường. Trong đó có việc tăng cường bảo vệ rừng, phục hồi các hệ sinh thái bị suy thoái, kiểm soát loài ngoại lai và ứng dụng công nghệ trong giám sát; phát triển du lịch sinh thái, kinh tế xanh gắn với bảo tồn; truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, giáo dục môi trường để tất cả mọi người cùng tham gia.

Còn theo ông Vương Đức Hòa, Giám đốc Vườn quốc gia Bù Gia Mập, với cảnh quan thiên nhiên hoang sơ và hệ sinh thái phong phú, nơi đây có tiềm năng lớn để phát triển các loại hình du lịch sinh thái, dã ngoại và cộng đồng. Ngoài ra, vườn còn là địa điểm lý tưởng cho các hoạt động giáo dục, nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường cho học sinh, sinh viên và người dân. Thời gian tới, Vườn quốc gia Bù Gia Mập sẽ đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức trong và ngoài nước lĩnh vực bảo tồn, phục hồi hệ sinh thái, nghiên cứu khoa học và phát triển lâm nghiệp bền vững; duy trì Trung tâm Cứu hộ động vật nhằm bảo tồn ĐDSH; ứng dụng công nghệ số trong quản lý nhằm tăng cường giám sát, phát hiện sớm nguy cơ; mở rộng mạng lưới hợp tác quốc tế, góp phần bảo tồn ĐDSH và phát triển du lịch sinh thái, kinh tế xanh.

Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm Đoàn Hoài Nam đánh giá: Đồng Nai là tỉnh có diện tích rừng rộng lớn và liền mạch, có mức độ ĐDSH cao. Việc khai thác bền vững các giá trị sinh thái, kinh tế - xã hội và giáo dục dưới tán rừng sẽ giúp giảm thiểu lãng phí tài nguyên, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh, quốc phòng của địa phương và vùng Đông Nam Bộ.

ĐDSH là một trong những nền tảng quan trọng cho phát triển bền vững. Trong Quy hoạch tỉnh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ tỉnh nhiệm kỳ 2025-2030, Đồng Nai đều xác định mục tiêu tăng trưởng xanh, hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Để hiện thực hóa mục tiêu này, việc bảo vệ, khai thác hiệu quả, sử dụng tiết kiệm các giá trị từ rừng, núi, sông, hồ, vùng đất ngập nước và các nguồn gen quý hiếm sẽ góp phần gìn giữ “kho báu xanh” và nâng cao vị thế của tỉnh.

Hoàng Lộc