Đánh thức văn hóa bản địa từ những thanh âm gốm

'GOm show' đánh dấu sự giao thoa giữa hai thế hệ nghệ sĩ của nhóm Đàn Đó.

Chọn gốm làm chiếc cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, nhóm nhạc Đàn Đó sẽ sử dụng chum, vại, bình, lọ… như một loại nhạc cụ cổ xưa, mở ra một thế giới âm thanh nguyên sơ và sâu lắng.

Âm thanh từ gốm

“GOm show” - dự án nghệ thuật âm nhạc lấy cảm hứng từ gốm, kết hợp giữa âm nhạc bản địa và hệ thống nhạc cụ sáng tạo được chế tác từ gốm, đất nung, tre, nước... sẽ công diễn vào ngày 28 và 29/6 tại Nhà hát Lớn Hà Nội.

Là dự án do nhóm nghệ sĩ Đàn Đó khởi xướng, lấy cảm hứng từ chất liệu văn hóa gốm Việt để kiến tạo một không gian âm nhạc đậm bản sắc và đầy tinh thần đương đại, “GOm show - Âm thanh từ gốm” sẽ là chương trình trình diễn âm nhạc đầu tiên tại Việt Nam lấy chất liệu gốm làm trung tâm cả về nhạc cụ lẫn cảm hứng nghệ thuật.

Nhóm Đàn Đó đã chế tác một hệ thống nhạc cụ độc đáo từ gốm, như: trống chum - sử dụng chum sành và săm xe tạo âm siêu trầm như một chiếc đàn bass khổng lồ; trống lãng có hình tựa chiếc bánh dày, có thanh âm trầm ấm như tiếng vọng từ lòng đất; gốm xoay - cộng hưởng bằng xoay tay trên miệng gốm, tạo hiệu ứng ngân vang mềm mại; đàn niêu - gợi nhớ tới cái niêu đất, có âm thanh dịu dàng, nhè nhẹ; chiêng và chuông sành ẩn chứa những bản thể với âm thanh riêng biệt…

Từ những vật dụng gốm, các nhạc cụ mới thành hình, mở ra một thế giới âm thanh nguyên sơ và không gian nghệ thuật đầy mê hoặc - nơi vang lên những thanh âm tưởng như bị giấu kín từ bao đời. Trong mỗi đường nét, mỗi tiếng ngân vang là một câu chuyện không lời của lịch sử và văn hóa Việt chờ ngày được đánh thức.

Theo nghệ sĩ Đinh Anh Tuấn, “GOm show” sẽ gồm các tiết mục với tên gọi như: Quay về, Thời đó, Xuôi dòng, Tìm Hani… đưa người xem chu du qua những vùng văn hóa bản địa như Tây Bắc, Tây Nguyên, Nam Trung Bộ với tiếng nói riêng của các dân tộc M’nông, Ê Đê, Hà Nhì, Lô Lô… kết hợp cùng các nhạc cụ sáng tạo, âm thanh dân gian và hiện đại, tạo nên trải nghiệm văn hóa đa tầng.

“GOm show” là một sân khấu nơi nghệ thuật thị giác và thính giác không chỉ song hành, mà tan chảy vào nhau. Mỗi chiếc chum, lọ, vại… không còn là vật dụng thô mộc, mà trở thành cánh cổng dẫn khán giả vào một thế giới âm thanh nguyên bản. Ánh sáng khi đó không phải để chiếu sáng, mà để vẽ nên một thế giới khác. Âm thanh không đơn thuần là nhạc, mà là một câu chuyện thì thầm to nhỏ từ hành trình chất liệu - từ đất đến gốm.

Nghệ sĩ Nguyễn Đức Minh cho biết, tinh thần của lần trình diễn này là hồn vía âm nhạc bản địa. Xuất phát điểm từ nền tảng nguyên thủy là đất, nước và tre tạo nên màu âm nên chất âm rất dân gian. Chương trình không tái hiện theo lối mô tả, sự điều tiết nhịp độ, sắc thái sẽ dẫn dắt khán giả đi qua từng trạng thái cảm xúc, có tính sân khấu, có tính sắp đặt về âm thanh, ánh sáng, sự chuyển động của các nhạc cụ.

Không chỉ dành cho khán giả Việt Nam, để khơi gợi tình yêu quê hương đất nước, tự hào về bản sắc văn hóa. Chương trình còn hướng đến du khách quốc tế nhằm giới thiệu âm nhạc bản địa, đưa âm nhạc cổ truyền đi xa hơn, hiện hữu một cách sống động giữa đời sống hiện đại.

Trống chum - sử dụng chum sành và săm xe tạo âm trầm.

Kiến tạo cộng đồng âm nhạc bản địa

Không chỉ là một cuộc trình diễn âm nhạc độc đáo, “GOm show” được thực hiện nhằm đánh dấu hành trình hơn 12 năm nghiên cứu chất liệu bản địa của nhóm Đàn Đó, đồng thời là bước tiến đặc biệt trong dòng chảy âm nhạc đương đại Việt Nam. Dự án cũng đánh dấu sự giao thoa giữa hai thế hệ nghệ sĩ - người đi trước và thế hệ trẻ cùng nhau kiến tạo một không gian âm nhạc đa sắc.

Sau 12 năm tìm tòi sáng tạo đầy gian nan, nhóm Đàn Đó đang dần khẳng định một thương hiệu âm nhạc chạm đến trái tim khán giả bằng những dự án và những đêm diễn công phu, độc đáo. Họ xuất hiện trên sân khấu theo cách không ồn ào, nhưng lại âm ỉ như một ngọn lửa trong rừng sâu.

Vì thế, nhiều người nhận xét là Đàn Đó không chơi nhạc, mà họ làm cho chất liệu biết hát. “GOm show” lần này là một ví dụ, gốm không chỉ để nhìn mà còn biết rung, biết ngân, biết lay động cảm xúc.

Dù định hình tên tuổi rất sâu sắc trong dòng chảy âm nhạc đương đại, nhưng ít ai biết Đàn Đó được thành lập theo cách rất vô tình. Bốn nghệ sĩ Nguyễn Đức Minh, Đinh Anh Tuấn, Trần Kim Ngọc, Nguyễn Quang Sự gặp gỡ nhau khi tham gia trong dự án nghệ thuật xiếc trình diễn tại châu Âu. Khi trở về nước, họ cùng thành lập nhóm Đàn Đó với mục đích khai thác các nhạc cụ như một đạo cụ phục vụ trình diễn xiếc, múa, kịch.

Xưởng làm việc do các nghệ sĩ tự dựng ở Gia Lâm (Hà Nội) trở thành nơi nghiên cứu và phát triển một bộ nhạc cụ chủ yếu với tre, chất liệu thường gặp ở Việt Nam và Đông Nam Á trong âm nhạc cũng như cuộc sống thường nhật. Có thể kể đến chiếc đàn đó được dùng cho tên nhóm, làm từ thân tre, âm sắc sáng, hình dáng giống chiếc đó đánh cá.

'GOm show' là chương trình trình diễn âm nhạc đầu tiên tại Việt Nam lấy chất liệu gốm làm trung tâm.

Năm 2015, các nghệ sĩ chuyển đến hoạt động ở Phù Sa Lab, cộng tác cùng nhiều anh em chung hướng đi, phát triển các dự án âm nhạc - sân khấu dài hơi như “Lời của tre” hay “Chém gió”. Năm 2017, nhóm tham gia trong chương trình SEASound do nghệ sĩ Nguyễn Nhất Lý khởi xướng. Họ quy tụ được nhiều nghệ nhân từ khắp các vùng miền Việt Nam và quốc tế, với tầm nhìn xây dựng một dàn nhạc các dân tộc bản địa Đông Nam Á.

Cuối năm 2024, Đàn Đó có thêm những người trẻ lạ lẫm, lạ với nhạc cụ lẫn cách sáng tạo không đâu có, hay lý tưởng âm nhạc chẳng giống những gì đã học ở trường lớp. Họ hợp thành một nhóm nhạc, dằn vặt vật vã tìm kiếm những thanh âm mới có hình, có dạng, có hồn, và gốm chính là thứ âm nhạc dù không “đỉnh nóc kịch trần” nhưng chắc chắn là thứ âm thanh chưa từng có.

Trần Hòa