Đạo luật Giảm lạm phát đạt được gì sau một năm có hiệu lực?

Cái tên không nói lên tất cả

Phát biểu tại Phòng phía Đông của Nhà Trắng cuối tuần qua, ông Biden gọi IRA là “một trong những luật quan trọng nhất trong lịch sử nước Mỹ”, nhưng cũng thừa nhận rằng cái tên này là một sai lầm: Sự thành công của IRA, đạo luật hàng đầu mang dấu ấn của ông, không nên được đo lường bằng tác động của nó đối với lạm phát mà phải là những kết quả của nó đối với khí hậu và môi trường.

Tổng thống Joe Biden ký ban hành Đạo luật Giảm lạm phát vào tháng 8.2022. Ảnh: Getty Images

Hiện nay, trong tâm trí của một số ít người Mỹ có hiểu biết về IRA, đạo luật của Tổng thống Biden thường được gắn với quá trình khử carbon. Việc ban hành IRA, cùng với Đạo luật Đầu tư cơ sở hạ tầng và Việc làm trị giá 1.200 tỷ USD - bao gồm tài trợ cho việc mở rộng mạng lưới sạc xe điện, đã mang lại cho ông Biden danh hiệu “Tổng thống khí hậu” trên toàn cầu.

Ông Biden hy vọng sẽ tái đắc cử trong cuộc đua vào Nhà Trắng năm tới, và tuần này, ông và chính quyền của mình đã đánh dấu kỷ niệm một năm ban hành IRA bằng cách đi vòng quanh nước Mỹ để quảng bá những lợi ích mà nó mang lại. Vậy đạo luật này đã thực sự có tác động gì?

IRA với mục tiêu về môi trường

Sở dĩ một đạo luật với mục tiêu hướng đến môi trường lại được đặt tên là Đạo luật Giảm lạm phát là bởi Chính quyền của ông Biden vào thời điểm đó đang nỗ lực thu hút sự ủng hộ của cử tri, những người đang lo lắng về tình trạng lạm phát cao tăng cao. Ban đầu, ông Biden đã đưa các chính sách về khí hậu vào chương trình nghị sự “Xây dựng lại tốt hơn” (Build Back Better) của mình. Tuy nhiên, chương trình này đã sụp đổ vào tháng 12.2021 do sự phản đối từ chính nội bộ Đảng Dân chủ. Sự hồi sinh của nó - dưới hình thức IRA, một chương trình có quy mô nhỏ hơn - là một chiến thắng đáng ngạc nhiên cho đảng Dân chủ.

Đạo luật gồm ba thành phần chính: cung cấp các khoản tín dụng thuế và tài trợ để khuyến khích các dự án năng lượng xanh; mở rộng dịch vụ chăm sóc sức khỏe được Chính phủ trợ cấp và giảm chi phí thuốc theo toa; huy động thêm vốn từ các tập đoàn tư nhân thông qua thuế doanh nghiệp.

Với trị giá 433 tỷ USD, không phải tất cả các điều khoản của IRA đã có hiệu lực. Các dự án lớn được hỗ trợ cần có thời gian để lập kế hoạch và xây dựng chương trình. Nhà Trắng và từ các công ty nghiên cứu vẫn đang xem xét các báo cáo tiến độ trong chương trình.

Tuy nhiên, các khoản đầu tư đã bắt đầu được giải ngân. Hầu hết số tiền được chi trong khuôn khổ IRA đều hướng tới cuộc chiến chống biến đổi khí hậu. Dữ liệu ban đầu cho thấy các công ty sản xuất thiết bị năng lượng sạch (như turbin gió và tấm pin mặt trời) đã được tài trợ để tăng cường năng suất.

Hiệp hội Năng lượng sạch Hoa Kỳ (ACP) cho biết, 83 nhà máy sản xuất đã được đưa vào vận hành kể từ khi IRA được thông qua. Hơn 50 nhà máy sẽ sản xuất thiết bị năng lượng mặt trời. Phần còn lại sẽ chế tạo các bộ phận turbin gió hoặc pin.

Theo ACP, các dự án này thu hút khoản đầu tư trị giá 270 tỷ USD, tương đương với 7 năm đầu tư năng lượng sạch trước đó cộng lại. Các hãng cũng đã công bố khoản đầu tư 53 tỷ USD vào các nhà máy sản xuất xe điện (EVS) và các bộ phận của xe điện như pin và bộ sạc, theo một cuộc khảo sát do ông Jay Turner, Phó Giáo sư nghiên cứu môi trường tại Đại học Wellesley thực hiện.

Vào thời điểm ông Biden nhậm chức vào năm 2021, 50 tỷ USD đã được công bố đầu tư vào xe điện. IRA đã thúc đẩy những xu hướng hiện có này. Nhiều khoản trợ cấp của nó không có giới hạn, có nghĩa là, tùy thuộc vào số lượng dự án được khu vực tư nhân đưa ra, chi tiêu cho khí hậu theo quy định của đạo luật có thể được dao động từ 369 tỷ USD (dự báo của Chính phủ) đến hàng nghìn tỷ đô la. Một số khoản trợ cấp của IRA được gắn với các mục tiêu phát thải, vì vậy - theo quan điểm của Wood Mackenzie, một công ty tư vấn năng lượng - các khoản tín dụng có thể tiếp tục được phân bổ vào cuối những năm 2060.

Những ưu đãi đó sẽ có tác động mạnh mẽ đến khả năng đạt được các mục tiêu giảm phát thải của Mỹ. Nền kinh tế số một thế giới đã cam kết, trong Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu năm 2015, sẽ giảm 50 - 52% lượng phát thải khí nhà kính so với mức của năm 2005 vào năm 2023. Đồng thời, Tổng thống Biden cũng đã cam kết thực hiện mọi nỗ lực để đạt được mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Một nghiên cứu được công bố hồi tháng 6 trên Tạp chí Science của Hiệp hội Mỹ vì sự tiến bộ khoa học (AAAS) dự đoán rằng, đến năm 2035, IRA sẽ giúp giảm thiểu 43 - 48% lượng phát thải khí nhà kính so với mức năm 2005.

Cần thời gian để cảm nhận

Ngoài những tác động về môi trường, những chính sách khác của IRA cũng sẽ cần thời gian để cảm nhận tác động của nó. Chẳng hạn một trong những quy định quan trọng của đạo luật là cho phép Medicare (một chương trình bảo hiểm y tế phi dịch vụ của chính phủ Mỹ, chủ yếu dành cho những người trên 65 tuổi) được thương lượng giá thuốc thấp hơn, cũng như đặt giới hạn cho chi phí của một số loại thuốc. Tuy nhiên, điều khoản này phải đến năm 2026 mới có hiệu lực. Trong thời gian chờ đợi, các biện pháp thay thế phạm vi hẹp hơn đã được tiến hành: IRA giới hạn ở mức 35 USD/tháng chi tiêu cho insulin (loại thuốc điều trị bệnh tiểu đường) đối với những người thụ hưởng một số chương trình Medicare. Eli Lilly, một nhà sản xuất dược phẩm có trụ sở tại bang Indiana, đã tự nguyện hạ giá insulin của mình.

Hồi tháng 4, các thành viên đảng Cộng hòa tại Hạ viện Mỹ đã bỏ phiếu bãi bỏ IRA. Tất nhiên, nỗ lực này khó có thể thành công vì bất kỳ một đạo luật nào nhằm vô hiệu hóa IRA cũng không thể vượt qua ải Thượng viện, nơi đảng Dân chủ đang kiểm soát.

Trên thực tế, các khu vực bỏ phiếu của đảng Cộng hòa đang và sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ đạo luật này. Nhiều dự án năng lượng sạch, có thể là các trang trại gió ở đồng bằng hoặc các trung tâm hydro ở Texas hoặc Utah, sẽ được đưa đến các bang “đỏ” - nơi được coi là các thành trì của đảng Cộng hòa. Cuộc khảo sát của Giáo sư Turner cho thấy 47,5 tỷ USD đầu tư vào xe điện đang hướng đến các bang do đảng Cộng hòa kiểm soát trong khi chỉ có khoảng 6,7 tỷ USD được dành cho các bang do đảng Dân chủ kiểm soát. Điều đó có nghĩa là, IRA hiện có thể an toàn trước sự phản đối nghiêm trọng của đảng Cộng hòa.

Tuy nhiên, những nỗ lực của đảng Dân chủ nhằm quảng bá cho những thành tựu của đạo luật hầu như chưa thành công. Một cuộc thăm dò vào tháng 8 cho thấy, sau một năm được ban hành, có tới 70% số người Mỹ hầu như chưa nghe hoặc không biết gì về đạo luật quan trọng này trong khi chỉ 25% có biết về một số khoản trợ cấp khí hậu của đạo luật. Điều đó có nghĩa là Chính quyền của ông Biden sẽ cần phải làm nhiều hơn nữa để những tác động của IRA có thể được người dân cảm nhận sâu sắc hơn.

Quốc Đạt