'Đất vàng' ở TPHCM: Đổi thương mại lấy hạ tầng xanh, không gian văn hóa cộng đồng

Mới đây, tại hội nghị tổng kết 50 năm văn học - nghệ thuật TPHCM, Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang đã 'bật mí' về chủ trương 'đầu tư không gian' để văn hóa trở thành mạch nguồn bồi đắp tâm hồn người dân thành phố. Đó là việc bảo tồn, phát triển không gian dọc bờ sông Sài Gòn, đặc biệt khu vực Bến Nhà Rồng và chuyển đổi khu đất số 1 Lý Thái Tổ thành công viên, đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19.

Tạo không gian văn hóa lịch sử, giữ gìn di sản đặc sắc

Theo người đứng đầu Thành ủy, Thường trực Thành ủy TPHCM chủ trương không phát triển dự án nhà ở tại không gian dọc bờ sông Sài Gòn, nhất là khu vực Bến Nhà Rồng - Bảo tàng Hồ Chí Minh (chi nhánh TPHCM). Thay vào đó, khu vực này sẽ được kiến tạo thành một không gian văn hóa đa chức năng, làm công viên, kết hợp mở rộng đường Nguyễn Tất Thành và các dịch vụ công cộng, dự kiến phát triển thành Không gian văn hóa Hồ Chí Minh.

Hai bờ sông Sài Gòn gắn liền với giá trị lịch sử cùng không gian di sản. Ảnh: Quốc Ngọc

Có thể nói, đây là khẳng định mạnh mẽ nhằm bảo đảm quyền thụ hưởng của người dân, đồng thời, bảo vệ quần thể di tích lịch sử đặc biệt gắn liền với bước chân tìm đường cứu nước của thanh niên Nguyễn Tất Thành, cùng không gian chứa đầy ký ức về bến cảng sầm uất bậc nhất, giao thương đi khắp thế giới.

Trước hết, phải thấy rõ dòng sông và hệ thống kênh rạch là tài sản thiên nhiên vô giá của TPHCM. Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn, nguyên Trưởng phòng Quy hoạch chung, Sở Quy hoạch - Kiến trúc TPHCM cho rằng, hành lang cảnh quan của hệ thống sông rạch chứa đựng giá trị di sản tự nhiên và văn hóa, gắn với lịch sử phát triển của một đô thị tầm vóc quốc tế.

“Do đó, cần phải bảo đảm quyền thụ hưởng bờ sông của mọi người dân, lẫn “quyền” của dòng sông, tránh tình trạng bị rào kín làm “của riêng” nhân danh phát triển kinh tế dịch vụ ven bờ”, ông Nguyễn Anh Tuấn nói.

Về mặt quy hoạch và môi trường, các chuyên gia đều ủng hộ việc ưu tiên giải pháp bền vững cho khu vực ven sông. Theo tiến sĩ Lê Bửu Thạch - Viện Công nghệ tiên tiến, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và công nghệ Việt Nam, xu hướng phát triển xanh là tất yếu.

“Cách tiếp cận quy hoạch tích hợp, phát triển hạ tầng xanh không chỉ cải thiện chất lượng môi trường, giảm đảo nhiệt đô thị mà còn mang lại giá trị lớn về sức khỏe cộng đồng, văn hóa, thẩm mỹ và kinh tế”, ông Lê Bửu Thạch khẳng định.

Khu đất khu phức hợp dọc sông Sài Gòn bị tạm ngưng thực hiện dự án

Đặc biệt, tiến sĩ Vũ Ngọc Long - Viện Sinh thái học Việt Nam khuyến nghị giải pháp cụ thể để bảo tồn sinh thái là “nên duy trì bờ mềm càng nhiều càng tốt”. Ông giải thích: “Các nước người ta không bê-tông hóa hết bờ sông, kênh, rạch... mà vẫn giữ bờ mềm ở phía bên ngoài mép nước, thông qua việc trồng các loại cây bản địa chịu được độ mặn, ngập như bần chua, đa, si, tràm gió, vốn có khả năng lọc nước thải và chống sạt lở tự nhiên”.

Ngoài ra, việc kiến tạo không gian mở cho “siêu đô thị” phải đảm bảo khả năng tiếp cận và trải nghiệm. Ông Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh: “Không gian đô thị phải bảo đảm cho người dân trải nghiệm văn hóa, lịch sử tốt hơn, thông qua việc tạo điều kiện tối đa cho hoạt động đi bộ”.

Ông cũng gợi ý TPHCM nên học kinh nghiệm của Singapore với khu Raffles Place nhằm bảo tồn và cải tạo các công trình kho bãi cũ ở khu cảng, nhằm giữ lại “những dấu ấn rất đặc sắc, có một không hai” của một thành phố cảng từ cuối thế kỳ 19.

Mảng xanh đô thị làm biểu tượng tri ân và hàn gắn

Một quyết định quan trọng nữa được Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang thông tin: Khu đất tại số 1 Lý Thái Tổ, vốn là khu nhà khách Chính phủ dùng để đón tiếp các phái đoàn ngoại giao, sẽ được chuyển thành công viên. Đặc biệt, Thường trực Thành ủy có ý tưởng xây dựng tượng đài tưởng niệm đồng bào đã mất trong đại dịch COVID-19 tại đây.

Mảng xanh bảo tồn tại khu đất số 1 Lý Thái Tổ

Đây là một sự chuyển đổi có ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Từ một vị trí “đất vàng” với tiềm năng thương mại lớn, theo nhiều chuyên gia quy hoạch, khu đất này sẽ trở thành một biểu tượng của lòng tri ân, sự kiên cường và tinh thần đoàn kết của người dân thành phố sau những mất mát to lớn.

Về việc có nhà đầu tư sẵn sàng bỏ tiền làm công viên ở khu đất này tặng cho thành phố càng củng cố thêm tính cộng đồng và sự đồng thuận xã hội trong mong muốn kiến tạo không gian công cộng, mang giá trị lưu giữ ký ức...

Bên cạnh đó, chọn lựa ưu tiên một mảng xanh ngay tại vị trí trung tâm này hoàn toàn phù hợp với xu hướng phát triển đô thị bền vững. Trong các phân tích về quy hoạch đô thị, kiến trúc sư Hoàng Hữu Phê, tiến sĩ quy hoạch đô thị Đại học Tổng hợp London luôn nhấn mạnh vai trò quan trọng của không gian xanh trong việc cải thiện chất lượng sống, chống chịu với biến đổi khí hậu.

Theo ông, không gian xanh không chỉ mang tính “trang trí”, mà chắc chắn là một nền tảng phát triển bền vững và là yếu tố cốt lõi để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời, nâng cao chất lượng của đô thị hiện đại.

“Yếu tố không gian xanh nằm trong định nghĩa về chất lượng đô thị, bao gồm tất cả những gì chính quyền và hạ tầng mang lại như công viên cây xanh, chất lượng đường sá, hệ thống thoát nước... Không gian xanh được xem là một thành phần hữu hình, đo lường được của chất lượng sống, đóng vai trò quan trọng trong sự đánh đổi với vị thế khi cư dân muốn đưa ra lựa chọn nơi ở cho mình”, ông Hoàng Hữu Phê giải thích.

Quả vậy, một công viên ngay tại vị trí đắc địa không chỉ là nơi tưởng niệm mà còn là “lá phổi”, là điểm hẹn để người dân nghỉ ngơi, phục hồi tinh thần. Nó minh chứng cho quyết tâm của TPHCM trong việc sử dụng quỹ đất công một cách hiệu quả, nhân văn nhất, biến những khu đất có giá trị kinh tế cao thành những di sản tinh thần cho thế hệ mai sau.

Những quyết sách ngay trong những ngày khởi đầu nhiệm kỳ mới của Ban Chấp hành Đảng bộ đang vẽ nên một hình ảnh mới cho TPHCM - một đô thị phát triển không đặt mọi thứ sau giá trị kinh tế, mà dựa trên giá trị văn hóa, lịch sử, sinh thái và tầm nhìn phát triển bền vững.

Quốc Ngọc