Dấu ấn 3 người đứng đầu Báo Quân đội nhân dân trong lĩnh vực văn hóa

1. Nhà cách mạng Lê Liêm (1922-1985) là Chủ nhiệm (chức danh tương đương Tổng biên tập) đầu tiên của Báo QĐND (1950-1953). Chủ nhiệm Báo QĐND là chức danh kiêm nhiệm bởi thời điểm năm 1950, đồng chí là Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam kiêm Cục trưởng Cục Tuyên huấn.

Đồng chí Lê Liêm được Đảng, Nhà nước phân công giữ chức vụ Bí thư Đảng đoàn, Thứ trưởng Bộ Văn hóa (1958-1963). Sau đó đồng chí là Chủ nhiệm Văn phòng Văn giáo Phủ Thủ tướng (1963-1965). Tại Đại hội Đảng lần thứ III (1960), đồng chí được bầu làm Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng.

Đồng chí Lê Liêm. Ảnh do gia đình cung cấp

Đồng chí Lê Liêm đã khởi xướng, lãnh đạo việc xây dựng các đơn vị nòng cốt, các thiết chế văn hóa quan trọng: Khu văn công Mai Dịch (Hà Nội) nơi quy tụ các trường và đoàn nghệ thuật quốc gia; Trường Cán bộ Văn hóa (nay là Trường Đại học Văn hóa Hà Nội) để đào tạo cán bộ ngành văn hóa với yêu cầu “vừa hồng, vừa chuyên”...

Qua những công việc thực tiễn mà đồng chí tâm huyết thực hiện, hậu thế có thể gọi đồng chí Lê Liêm là một nhà văn hóa với tầm nhìn chiến lược hiếm có. Một mặt, ngành văn hóa bảo tồn giá trị văn hóa cổ truyền, khôi phục lại các bộ môn nghệ thuật truyền thống, thành lập các bảo tàng; mặt khác, tích cực tiếp thu nghệ thuật hàn lâm phương Tây.

Là một trí thức đi theo cách mạng, có lẽ đồng chí Lê Liêm hiểu phải kết tinh giá trị tinh hoa mới có thể thúc đẩy văn hóa phát triển, góp phần vào thắng lợi của sự nghiệp cách mạng. Ngành văn hóa đã sớm cử cán bộ đi học tập tại các nước thuộc khối XHCN, nhiều người về sau trở thành những nghệ sĩ tên tuổi, nhà nghiên cứu đầu ngành, nhà quản lý văn hóa tài ba như: NSND Đình Quang, NSND Trung Kiên, NSND Lê Ngọc Canh, nhạc sĩ Doãn Nho... Đồng thời tích cực mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế, học bạn để nâng cao trình độ song cũng giới thiệu đặc sắc văn hóa, văn nghệ Việt Nam vốn chưa được biết đến nhiều.

Sinh thời, đồng chí Lê Liêm là một vị chính khách yêu thích văn nghệ. Đồng chí tự học, chơi được đàn piano, sáng tác âm nhạc, ấn tượng nhất là bản giao hưởng “Điện Biên Phủ sống mãi” được dàn nhạc giao hưởng quốc gia công diễn ở Nhà hát Lớn Hà Nội nhân kỷ niệm 10 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (năm 1964). Trước đó một năm, đồng chí được kết nạp hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam cùng đợt với những tên tuổi như: Nguyễn Tài Tuệ, Trọng Bằng, Cao Việt Bách, Đinh Thìn...

Ngành văn hóa mới đi ra từ cuộc kháng chiến 9 năm chống thực dân Pháp, thiếu thốn trăm bề, song đã xây dựng được những cơ sở vững chắc để sau này thực hiện chỉ đạo của Đảng xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Đóng góp của đồng chí Lê Liêm trong giai đoạn này là to lớn, được ngành văn hóa mãi khắc ghi.

2. Trước khi bí mật vào chiến trường miền Nam, Thiếu tướng, nhà văn Trần Văn Phác (1926-2012) giữ chức Tổng biên tập Báo QĐND trong thời gian ngắn (1963-1964). Năm 1977, đồng chí được thăng quân hàm Thiếu tướng, giữ chức vụ Phó chủ nhiệm Tổng cục Chính trị QĐND Việt Nam. Tại Đại hội Đảng lần thứ V (1982), đồng chí Trần Văn Phác được bầu làm Ủy viên Trung ương Đảng, chuyển ngành để giữ chức Thứ trưởng thứ nhất Bộ Văn hóa. Năm 1986, Đại hội Đảng lần thứ VI, đồng chí tiếp tục được bầu làm Ủy viên Trung ương Đảng, được Quốc hội phê chuẩn làm Bộ trưởng Bộ Văn hóa, giữ chức vụ này đến năm 1990.

Thiếu tướng, nhà văn Trần Văn Phác. Ảnh do gia đình cung cấp

Bộ trưởng Trần Văn Phác luôn chú ý xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở để tạo môi trường lành mạnh, giúp nâng cao đời sống tinh thần, củng cố các giá trị tốt đẹp của dân tộc, bảo đảm an ninh trật tự và thúc đẩy sự phát triển của đất nước. Thời Bộ trưởng Trần Văn Phác, lễ hội văn hóa được phục hồi, các di tích lịch sử văn hóa được công nhận với tấm bằng in đẹp, có hoa văn tựa như sắc phong.

Song khó khăn của ngành văn hóa thời kỳ đầu đổi mới cũng không ít, đặc biệt là mặt trái cơ chế thị trường, nhiều văn hóa phẩm thiếu lành mạnh, xấu độc “thẩm lậu” vào nước ta. Đồng chí Trần Văn Phác chỉ đạo ngành văn hóa quyết liệt ngăn chặn, hạn chế tác động tiêu cực vào đời sống. Bộ trưởng Trần Văn Phác có tư duy đổi mới trong quản lý văn hóa, văn nghệ, ủng hộ phổ biến nhiều tác phẩm của các văn nghệ sĩ mà vì nhiều lý do khác nhau, tạm dừng xuất hiện trong một thời gian dài. Điển hình là “Đêm nhạc Văn Cao” tổ chức vào mùa xuân năm 1988 do Hội Nhạc sĩ Việt Nam và Bộ Văn hóa tổ chức, được dư luận quan tâm. Nhạc sĩ Văn Cao đã viết thư thể hiện tấm lòng biết ơn đối với người lãnh đạo tâm huyết và đức độ.

Đồng chí Trần Văn Phác còn được giới văn nghệ biết đến là một nhà văn với hàng loạt tác phẩm nổi tiếng: “Trong khói lửa” (truyện ngắn, năm 1947), “Không còn đường nào khác” (hồi ký, năm 1967), “Từ mùa thu ấy” (truyện và ký, năm 1981); “Một mùa xuân rực rỡ” (truyện và ký, năm 1985); “Từ ngôi nhà số 4” (truyện và ký, năm 2005); “Văn Phác tuyển tập" (năm 2007).

3. Năm nay, đã ngoài 80 tuổi, Thiếu tướng Phan Khắc Hải vẫn mạnh khỏe, minh mẫn kể cho chúng tôi nghe về 7 năm (1997-2004) công tác trong ngành văn hóa, trên cương vị Thứ trưởng Bộ Văn hóa-Thông tin, phụ trách lĩnh vực báo chí-xuất bản.

Đồng chí cho biết rất bất ngờ khi có lời đề nghị chuyển ngành. Đồng chí yêu mến, gắn bó với môi trường quân ngũ hơn 30 năm, trưởng thành từ người chiến sĩ, phát triển lên cấp tướng. Trên cương vị Tổng biên tập Báo QĐND (1989-1997) đến năm thứ 8, công việc đã quen thuộc, hanh thông; song chấp hành sự phân công của tổ chức nên đồng chí vui vẻ chuyển sang môi trường mới, công việc mới.

Thiếu tướng Phan Khắc Hải. Ảnh: TRẦN VI

Trong giai đoạn báo chí phát triển “nóng”, tích cực và tiêu cực đan xen, quan điểm của đồng chí là phải quản lý báo chí để giữ vững bản chất cách mạng, song cũng phải tạo điều kiện để báo chí phát triển, nhất là giải quyết bài toán kinh tế báo chí. Đồng chí đã bám sát thực tiễn, hiểu bản chất vấn đề, từ đó tham mưu với Bộ trưởng, cùng các cấp lãnh đạo ban hành nhiều quyết sách quan trọng; điển hình là Luật Báo chí năm 1999 được thông qua đã tạo hành lang pháp lý cho báo chí phát triển mạnh mẽ về số lượng và hình thức.

Thứ trưởng Phan Khắc Hải cũng tích cực thúc đẩy mở rộng giao lưu hợp tác báo chí, đặc biệt đưa các nhà báo đi học tập ngắn hạn tại Thụy Điển. Để thuyết phục nước bạn tài trợ kinh phí, Thứ trưởng Phan Khắc Hải đã lý giải dù Việt Nam không có báo chí tư nhân, nhưng tất cả các cơ quan, ban, bộ, ngành, đoàn thể, tổ chức chính trị xã hội-nghề nghiệp... đều có thể thành lập cơ quan báo, do vậy đủ sức đáp ứng nhu cầu mọi đối tượng công chúng. Đội ngũ làm báo được nâng cao chất lượng chuyên môn sẽ phục vụ người dân tốt hơn.

Đồng chí Phan Khắc Hải cũng để lại nhiều dấn ấn về lãnh đạo, chỉ đạo lĩnh vực xuất bản. Đồng chí là người ủng hộ chủ trương xã hội hóa để nâng số đầu sách, bản sách để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của độc giả. Đồng chí còn chỉ đạo một số nhà xuất bản chú trọng làm ra các loại sách phổ thông, sách tranh... phù hợp cho nhu cầu đa dạng của công chúng.

HÀM ĐAN