Dấu ấn, mốc son trong hành trình 80 năm của Ngoại giao Việt Nam và kỳ vọng trong kỷ nguyên mới

Sự khởi đầu đặc biệt. Cách đây 80 năm, ngày 28/8/1945, cùng với sự ra đời của Chính phủ lâm thời, Bộ Ngoại giao được thành lập, do Chủ tịch Hồ Chí Minh kiêm Bộ trưởng. Hồ Chủ tịch bận trăm công, nghìn việc trong buổi đầu lập quốc với muôn vàn khó khăn, hiện hữu "thù trong, giặc ngoài", vẫn gánh vác chức Bộ trưởng. Người soạn thảo, ban hành sắc lệnh, tiến hành hoạt động đối ngoại, chủ trì đàm phán ký kết các văn kiện ngoại giao đầu tiên.

Sự kiện ấy có hai điều đặc biệt. Một, với tầm nhìn chiến lược, kinh nghiệm qua nhiều năm bôn ba nước ngoài, Người thấu hiểu tầm quan trọng của ngoại giao. Quan điểm, hoạt động ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong buổi đầu là ánh sáng soi đường khi nhiều vấn đề còn chưa tỏ. Ngoại giao sớm được tiếp thu tư tưởng của Người. Hai, sự khai sinh ngành Ngoại giao gắn với sự ra đời của Chính phủ cách mạng đầu tiên, được Chủ tịch Hồ Chí Minh trực tiếp dẫn dắt. Đó là khởi đầu của nền ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh, sự gắn kết, tinh thần phụng sự quốc gia – dân tộc của ngoại giao.

Hiệp định sơ bộ 6/3/1946 được đánh giá là kỳ tích khởi đầu lịch sử đấu tranh ngoại giao của nước Việt Nam mới. (Ảnh tư liệu)

Ngoại giao là mặt trận có ý nghĩa chiến lược, kết hợp chặt chẽ với mặt trận đấu tranh chính trị, quân sự, tạo sức mạnh tổng hợp to lớn.Năm 1946, Việt Nam chủ động đàm phán ký với Pháp Hiệp định sơ bộ (6/3), Tạm ước (14/9), nước cờ ngoại giao xuất sắc của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhằm thêm bạn, bớt thù, phân hóa địch, giữ vững chính quyền non trẻ, tranh thủ thời gian chuẩn bị kháng chiến. Ngày 8/5/1954, Việt Nam bước vào Hội nghị Geneva với hào khí chiến thắng Điện Biên Phủ "lừng lẫy năm châu". Trải qua 75 ngày đấu trí căng thẳng, Hiệp định Geneva được ký, kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến, chấm dứt ách đô hộ gần 100 năm của thực dân Pháp, mở ra thời kỳ chiến lược mới của cách mạng Việt Nam.

Hội nghị Trung ương 13 (23-26/2/1967) chủ trương nâng đấu tranh ngoại giao thành mặt trận ngoại giao phối hợp với mặt trận chính trị, quân sự. Năm 1969, Bộ Chính trị xác định ngoại giao là một mặt trận có ý nghĩa chiến lược. Thực hiện chủ trương vừa đánh vừa đàm, chúng ta bước vào cuộc đọ sức trên mặt trận ngoại giao trường kỳ, phức tạp nhất trong lịch sử tại Paris. Chiến thắng trên mặt trận quân sự, chính trị dội sức nóng vào bàn đàm phán; ngoại giao phát huy giá trị to lớn của thắng lợi quân sự, chính trị, buộc địch ký kết Hiệp định Paris. Ta hoàn thành mục tiêu "đánh cho Mỹ cút", tạo bước ngoặt, cục diện mới tiến tới "đánh cho ngụy nhào", giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước. Hiệp định Sơ bộ 6/3, Tạm ước 14/9, Hiệp định Geneve, Hiệp định Paris những mốc son chói lọi, sự kết hợp chặt chẽ giữa mặt trận ngoại giao với đấu tranh chính trị, quân sự.

Tiên phong, nòng cốt hình thành "hậu phương quốc tế", phá thế bao vây, cấm vận, mở đường đưa Việt Nam đến với thế giới. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Đảng kiên trì đường lối đối ngoại nhằm tăng cường đoàn kết quốc tế, tích cực thông tin về chính nghĩa Việt Nam. Nhờ vậy, hậu phương chiến lược mở rộng, hình thành "hậu phương quốc tế", tranh thủ sự ủng hộ tinh thần, vật chất của các nước xã hội chủ nghĩa, của hơn 200 tổ chức, ủy ban, phong trào đoàn kết, ủng hộ Việt Nam ở hầu hết các nước trên thế giới, cả nhân dân tiến bộ Mỹ. Đó là nguồn lực to lớn, nhân tố không thể thiếu trong thắng lợi chống ngoại xâm.

Cuộc kháng chiến chính nghĩa của nhân dân ta nhận được sự ủng hộ nhiệt thành của bạn bè thế giới, trong đó có nhân dân Mỹ. (Ảnh tư liệu)

Sau 1975, khi Việt Nam đưa quân tình nguyện giúp nhân dân Campuchia thoát khỏi chế độ diệt chủng, Mỹ, phương Tây lôi kéo 124 nước bỏ phiếu áp đặt lệnh cấm vận Việt Nam, đẩy đất nước vào khủng hoảng. Với đường lối đúng đắn, quyết sách khôn khéo và hoạt động ngoại giao kiên trì, linh hoạt, Việt Nam dần vượt qua "cửa ải", bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc (1991), Mỹ (1995), gia nhập ASEAN (1995), ký Hiệp định khung hợp tác với EU (1995)... Đây là bước ngoặt, kết thúc giai đoạn bao vây, cấm vận, đưa Việt Nam hội nhập quốc tế, mở ra giai đoạn phát triển mới.

Ngoại giao góp phần định vị, nâng tầm Việt Nam trên trường quốc tế.Mới ra đời, ngoại giao lãnh trọng trách mở đường tìm sự công nhận, ủng hộ quốc tế. Ngoại giao chính trị của Đảng, Nhà nước, đại diện là Chủ tịch Hồ Chí Minh với nhiều hoạt động khôn khéo, đã kết nối thành công, được Trung Quốc, Liên Xô và một số nước công nhận, thiết lập quan hệ và ủng hộ cuộc kháng chiến chống Pháp.

Truyền thống sẵn sàng gánh vác trọng trách, tiên phong được kế thừa, phát huy trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ngoại giao góp phần tích cực cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân đưa Việt Nam trở thành quốc gia được thế giới tôn trọng, khâm phục, ủng hộ. Hiện nay, ta có quan hệ ngoại giao với 194 nước, xây dựng mạng lưới quan hệ đối tác chiến lược, đối tác toàn diện với 38 nước, trong đó có các nước lớn, 5 nước ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc; thành viên của hơn 70 tổ chức quốc tế; đảm nhiệm thành công vai trò Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, đăng cai thành công nhiều hội nghị quốc tế…

Việt Nam được Liên hợp quốc và cộng đồng quốc tế ghi nhận là thành viên tích cực, chủ động, có trách nhiệm, tham gia xây dựng, định hình cơ chế khu vực, thế giới, giải quyết các vấn đề chung. Đây là thành tựu quan trọng, tài sản quý, sức mạnh mềm của Việt Nam.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres phát biểu tại Lễ kỷ niệm 45 năm ngày Việt Nam gia nhập tổ chức đa phương lớn nhất thế giới ( 20/9/1977-20/9/2022) tại Hà Nội, ngày 21/10/2022. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Một trụ cột trọng yếu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Ngoại giao tiếp tục phát huy vai trò tiên phong, nòng cốt trong bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia-dân tộc. Thành tựu nổi bật là giải quyết vấn đề biên giới lãnh thổ. Sau nhiều thập niên đàm phán, Việt Nam đã ký Hiệp ước biên giới đất liền với Trung Quốc (1999); ký và hoàn thành toàn bộ công tác, hệ thống mốc giới với Lào (2013); đến nay đã hoàn thành phân giới, cắm mốc khoảng 84% khối lượng trên toàn tuyến biên giới với Campuchia.

Việt Nam đã đàm phán, ký kết Hiệp định phân định ranh giới biển với Thái Lan (1997), Hiệp định phân định Vịnh Bắc Bộ với Trung Quốc (2000), Hiệp định phân định thềm lục địa chồng lấn với Indonesia (2003). Đó là cơ sở để xây dựng, quản lý, bảo vệ đường biên giới hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển với các nước láng giềng.

Ngoại giao đóng vai trò then chốt trong đàm phán, ký kết 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA) với các đối tác, trong đó có Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), FTA Việt Nam-Liên minh châu Âu (EVFTA)... Ký kết FTA thế hệ mới là quyết sách chiến lược, tạo cơ hội cho kinh tế Việt Nam thời hội nhập toàn diện, sâu rộng. Quá trình đàm phán, ký các hiệp định, hiệp ước biên giới, FTA, ngoại giao là vũ khí sắc bén, bảo đảm lợi ích quốc gia-dân tộc, duy trì môi trường hòa bình, ổn định, tranh thủ nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước, bảo vệ Tổ quốc.

Trong nhiệm vụ trung tâm, ngoại giao kinh tế là điểm sáng, giữ vai trò tiên phong thu hút đầu tư, nguồn lực bên ngoài, mở rộng thị trường, xúc tiến thương mại, du lịch..., tạo động lực mới, đóng góp quan trọng vào thành tựu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Thực hiện nhiệm vụ chiến lược bảo vệ Tổ quốc, ngoại giao tạo lập quan hệ hữu nghị với các nước, gia tăng tin cậy chính trị, đan xen lợi ích, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, ngăn ngừa nguy cơ xung đột...; phối hợp chặt chẽ với quốc phòng, an ninh, thực hiện "giữ nước từ sớm, từ xa, từ lúc nước chưa nguy".

Tại buổi làm việc với Ban Cán sự đảng Bộ Ngoại giao và lãnh đạo chủ chốt của Bộ Ngoại giao ngày 29/8/2024, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đánh giá: "... Ngoại giao đã phát huy vai trò tiên phong trong việc tạo lập và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, tạo thuận lợi cao nhất cho xây dựng và phát triển đất nước... Phối hợp chặt chẽ, hiệu quả với quốc phòng, an ninh..., góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc từ sớm, từ xa, từ khi nước chưa nguy, đóng góp tích cực vào hòa bình, hợp tác và phát triển trong khu vực và trên thế giới...".

Chia sẻ với hơn 600 cán bộ ngoại giao tại Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập ngành Ngoại giao, ngày 25/5 vừa qua, người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam đã khắc sâu niềm tự hào rằng: "Ngoại giao Việt Nam không chỉ phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, mà còn góp phần thắp sáng niềm tin về một thế giới hòa bình, hợp tác và phát triển".

Tổng Bí thư Tô Lâm cùng các đại biểu tại Lễ kỷ niệm 80 năm ngày thành lập ngành Ngoại giao tại Hà Nội, ngày 25/8. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Hành trình 80 năm của Ngoại giao Việt Nam lấp lánh những bài học vô giá. Đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, thấm nhuần Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh là nguyên tắc, nhân tố quyết định sự phát triển, thành tựu của ngoại giao. Ngoại giao kết hợp nhuần nhuyễn ba trụ cột, đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại Nhân dân trong một chiến lược tổng thể, tạo sức mạnh tổng hợp to lớn. Lịch sử 80 năm đúc kết truyền thống phụng sự, khẳng định vai trò tiên phong trong hội nhập quốc tế, duy trì môi trường hòa bình, ổn định, thu hút nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước; cùng với quốc phòng, an ninh thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Ngoại giao phát huy truyền thống, kết hợp giữa bản sắc dân tộc với tính chuyên nghiệp, hiện đại. Truyền thống vẻ vang ấy có sự đóng góp của tất cả các lực lượng, trong đó đội ngũ cán bộ, nhân viên ngoại giao là nòng cốt.

Việt Nam chuẩn bị vào kỷ nguyên mới, với yêu cầu cao hơn. Truyền thống là điểm tựa, nghị quyết của Đảng là nền tảng, Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh về "dĩ bất biến ứng vạn biến", bài học độc lập, tự chủ, triết lý "ngũ tri" trong xử lý quan hệ với các nước lớn... là kim chỉ nam để ngoại giao thêm động lực, sức mạnh vươn mình.

Ngoại giao cần tập trung quán triệt, cụ thể hóa nhiệm vụ "trọng yếu, thường xuyên" của Tổng Bí thư Tô Lâm. Nội hàm chính là, tập trung trọng điểm các lực lượng, lĩnh vực, hoạt động đối ngoại, hội nhập quốc tế, củng cố quan hệ với các đối tác, đàm phán, ký kết, thực hiện các hiệp định, hiệp ước; giữ cho được môi trường hòa bình, ổn định, bảo vệ độc lập, chủ quyền, lợi ích quốc gia-dân tộc; thực hiện bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, từ lúc nước chưa nguy; tạo điều kiện thuận lợi để phát triển đất nước.

Thường xuyên phối hợp chặt chẽ với quốc phòng, an ninh trong nghiên cứu, dự báo, tham mưu chiến lược, đề xuất chủ trương, giải pháp xử lý các tình huống, tranh chấp, không để bị động, bất ngờ. Bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách phối hợp đối ngoại với quốc phòng, an ninh và các ngành, theo cách tiếp cận liên ngành, đa ngành, mỗi hoạt động, nhiệm vụ có cơ quan chuyên trách, quản lý thống nhất.

Để xây dựng nền ngoại giao Việt Nam toàn diện, hiện đại, chuyên nghiệp, giải pháp then chốt, đột phá là tổ chức bộ máy tinh gọn gắn với xây dựng đội ngũ cán bộ "vừa hồng vừa chuyên", tuyệt đối trung thành, tin cậy về phẩm chất, vững vàng về bản lĩnh, sâu sắc về chiến lược, nhạy bén về thời thế, khôn khéo về ứng xử, tinh thông nghiệp vụ; trình độ ngang tầm khu vực, tiệm cận quốc tế. Cần cụ thể hóa thành bộ tiêu chí, để đánh giá, bổ nhiệm, sử dụng cán bộ.

Nền tảng vững, định hướng rõ, quyết tâm cao, đổi mới tư duy, phương thức, kỳ vọng ngoại giao sẽ vươn mình cùng đất nước trong kỷ nguyên mới.

TS. Vũ Đăng Minh