Dạy học 2 buổi/ngày: Phân định rõ nội dung

Cô trò Trường Tiểu học Châu Sơn (Ba Vì, Hà Nội). Ảnh: NTCC

Gợi ý cho nhà trường về chương trình, cách tổ chức dạy học 2 buổi/ngày, PGS.TS Chu Cẩm Thơ - Trưởng ban Nghiên cứu đánh giá giáo dục, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Bộ GD&ĐT) đồng thời tham góp với Bộ GD&ĐT trong xây dựng phương án tổ chức dạy học 2 buổi/ngày ở THCS, THPT.

Củng cố, mở rộng kiến thức, phát triển các kỹ năng

- Với các trường tổ chức dạy học 2 buổi/ngày, theo PGS nên tổ chức dạy học, hoạt động giáo dục gì là phù hợp ở buổi 2?

- Buổi 2 cần được xem là một phần quan trọng trong chương trình giáo dục toàn diện, tạo điều kiện cho học sinh phát triển cân bằng về kiến thức, kỹ năng, phẩm chất. Tuy nhiên, chức năng, mục tiêu chính cần khác biệt so với buổi 1. Thay vì tiếp tục truyền thụ kiến thức, buổi 2 nên tập trung củng cố, mở rộng kiến thức một cách linh hoạt, phát triển kỹ năng mềm, năng khiếu và tạo cơ hội cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, học tập theo sở thích, sở trường.

Có thể tổ chức một số hoạt động phù hợp cho buổi 2 như phụ đạo, bồi dưỡng học sinh còn gặp khó khăn ở một số môn học, hoặc có nhu cầu nâng cao kiến thức. Các lớp này nên tổ chức theo nhóm nhỏ, có sự hỗ trợ sát sao của giáo viên để giúp các em nắm vững kiến thức và tự tin hơn. Tạo không gian, hướng dẫn cho học sinh tự học, tự nghiên cứu dưới sự giám sát của giáo viên, đồng thời giúp học sinh phát triển khả năng tự chủ, tự giác trong học tập.

Cũng có thể tổ chức các câu lạc bộ học thuật (toán học, khoa học, văn học, ngoại ngữ...) để học sinh có cơ hội trao đổi, học hỏi lẫn nhau và phát triển niềm đam mê. Các câu lạc bộ năng khiếu như âm nhạc, hội họa, múa, võ thuật, thể thao... giúp học sinh khám phá, phát triển tài năng tiềm ẩn; rèn luyện sự dẻo dai, khéo léo và tinh thần đồng đội.

Hoặc tổ chức các buổi nói chuyện, hoạt động nhóm về các kỹ năng như giao tiếp, làm việc nhóm, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, quản lý thời gian, ứng phó với tình huống khẩn cấp... Đây là những kỹ năng vô cùng quan trọng giúp học sinh phát triển toàn diện.

Buổi 2 cũng có thể tổ chức các hoạt động trải nghiệm, sáng tạo như tham quan dã ngoại, hoạt động thực tế tại bảo tàng, di tích lịch sử, doanh nghiệp... Qua đó, học sinh có cơ hội khám phá thế giới xung quanh, gắn lý thuyết với thực tiễn và khơi gợi sự sáng tạo, đồng thời định hướng nghề nghiệp.

PGS.TS Chu Cẩm Thơ. Ảnh: NVCC

Không coi buổi 2 là học thêm trá hình

- Với chủ trương dạy học 2 buổi/ngày hiệu quả nhưng phải bảo đảm không thu phí, các trường cần thay đổi tư duy, cách làm thế nào?

- Để tổ chức dạy học 2 buổi/ngày hiệu quả mà vẫn đảm bảo không thu phí theo chỉ đạo của Tổng Bí thư, các trường cần chuyển đổi mạnh mẽ trong tư duy và cách làm trên nhiều khía cạnh.

Thứ nhất, cần thay đổi tư duy về mục tiêu và nội dung dạy học buổi 2 như sau:

Không coi buổi 2 là học thêm trá hình: Cần bỏ tư duy tận dụng buổi 2 để dạy lại hoặc mở rộng kiến thức theo kiểu nhồi nhét, gây áp lực không cần thiết cho học sinh, phụ huynh.

Tập trung phát triển toàn diện: Buổi 2 phải hướng đến phát triển năng lực, phẩm chất, kỹ năng mềm, năng khiếu và tạo cơ hội trải nghiệm sáng tạo cho học sinh. Nội dung cần linh hoạt, đa dạng, đáp ứng nhu cầu và sở thích khác nhau của các em.

Tích hợp và liên hệ thực tế: Ưu tiên các hoạt động mang tính tích hợp giữa các môn học, gắn liền với thực tiễn cuộc sống, giúp học sinh vận dụng kiến thức đã học một cách sáng tạo.

Thứ hai, cần thay đổi cách tổ chức và quản lý, cụ thể:

Xây dựng kế hoạch bài bản và khoa học: Nhà trường cần có kế hoạch chi tiết, cụ thể cho các hoạt động, đảm bảo tính sư phạm, phù hợp với lứa tuổi và điều kiện thực tế. Kế hoạch cần được xây dựng dựa trên sự tham gia của giáo viên, học sinh, phụ huynh.

Phân công, sử dụng hiệu quả đội ngũ giáo viên: Cần có cơ chế phân công giáo viên hợp lý, đảm bảo mỗi giáo viên có vai trò và trách nhiệm trong tổ chức các hoạt động. Khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp, sáng tạo trong thiết kế các hoạt động.

Tận dụng tối đa cơ sở vật chất hiện có: Rà soát, sắp xếp và sử dụng hiệu quả phòng học, phòng chức năng, sân chơi, bãi tập... để phục vụ các hoạt động đa dạng.

Đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục một cách thực chất: Huy động sự tham gia, hỗ trợ về nguồn lực (cơ sở vật chất, nhân lực, kinh nghiệm...) từ các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong cộng đồng để tổ chức hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm cho học sinh. Tuy nhiên, cần đảm bảo tính minh bạch, không để việc xã hội hóa trở thành hình thức thu phí trá hình.

Tăng cường quản lý, giám sát: Các cấp quản lý giáo dục cần tăng cường kiểm tra, giám sát việc tổ chức dạy học 2 buổi/ngày tại các trường, kịp thời chấn chỉnh sai lệch và đảm bảo thực hiện đúng chỉ đạo về không thu phí.

Tuy nhiên, để không thu phí khi dạy buổi 2, Nhà nước cần thay đổi về cơ chế tài chính và nguồn lực. Theo đó, Nhà nước cần có chính sách đầu tư thỏa đáng cho việc tổ chức dạy học 2 buổi/ngày, bao gồm chi trả lương cho giáo viên, hỗ trợ cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học và các chi phí hoạt động khác.

Trong cơ cấu chi tiêu, cần ưu tiên nguồn lực cho các hoạt động phát triển kỹ năng, năng khiếu, trải nghiệm sáng tạo... thay vì chỉ tập trung vào dạy thêm kiến thức. Đảm bảo sự minh bạch trong việc quản lý, sử dụng các nguồn lực tài chính, tránh tình trạng lạm dụng hoặc sử dụng sai mục đích.

Học sinh Trường THPT A Lưới (TP Huế) thuyết trình trước lớp. Ảnh: NTCC

Thiết kế chương trình giáo dục hợp lý, khoa học

- Tổ chức dạy học 2 buổi/ngày hiệu quả cần thiết kế một chương trình giáo dục hợp lý, khoa học. PGS có thể gợi ý các trường để làm tốt nội dung này?

- Thiết kế một chương trình giáo dục hợp lý và khoa học là yếu tố then chốt để tổ chức dạy học 2 buổi/ngày hiệu quả. Để thiết kế được chương trình như vậy đòi hỏi đầu tư thời gian, công sức và sự sáng tạo của cả tập thể nhà trường. Các trường có thể tham khảo để xây dựng nội dung chương trình này bằng một số kinh nghiệm của tôi như sau:

Phân biệt rõ mục tiêu và nội dung giữa buổi 1 và buổi 2. Buổi 1, chú trọng kiến thức nền tảng. Theo đó, tập trung truyền thụ kiến thức cơ bản, cốt lõi của các môn học trong chương trình. Ưu tiên các phương pháp dạy học tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, đánh giá thường xuyên để nắm bắt mức độ tiếp thu kiến thức của học sinh.

Buổi 2 chú trọng phát triển năng lực và kỹ năng, nhất là kỹ năng mềm, năng khiếu, sở thích, sở trường, giá trị sống. Ngoài ra, cần tập trung phát triển chương trình nhà trường, chú trọng xây dựng các chủ đề tích hợp và hoạt động liên môn.

Chương trình cần thiết kế các chủ đề học tập mang tính tích hợp giữa các môn học để học sinh có cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn về một vấn đề. Các em cần học theo dự án, trải nghiệm, cá nhân hóa và phân hóa. Chương trình thiết kế các hoạt động học tập có mức độ khác nhau để phù hợp với từng người học; có các biện pháp hỗ trợ kịp thời những trường hợp gặp khó khăn trong học tập, tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng khiếu, sở trường riêng.

Nhà trường cần khảo sát nhu cầu, sở thích của học sinh; lắng nghe ý kiến của học trò, phụ huynh để xây dựng các hoạt động phù hợp. Cùng đó, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ; trang bị cho giáo viên kiến thức, kỹ năng cần thiết để tổ chức các hoạt động dạy học đa dạng và hiệu quả trong buổi 2.

Ngoài ra, các trường cũng cần xây dựng mạng lưới cộng tác với các tổ chức, đơn vị trong và ngoài nhà trường; tận dụng nguồn lực xã hội để làm phong phú thêm các hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Thường xuyên đánh giá, điều chỉnh chương trình. Cụ thể, theo dõi hiệu quả của các hoạt động buổi 2 và có những điều chỉnh kịp thời để chương trình ngày càng hoàn thiện.

Học sinh Trường Tiểu học - THCS A Xing (Hướng Hóa, Quảng Trị) đọc sách, nâng cao văn hóa đọc. Ảnh: NTCC

Xác định rõ mục tiêu, triết lý

- Bộ GD&ĐT đang xây dựng phương án tổ chức dạy học 2 buổi/ngày đối với cấp THCS và THPT thực hiện từ năm học 2025 - 2026. PGS có góp ý gì với Bộ GD&ĐT trong xây dựng phương án này?

- Bộ GD&ĐT xây dựng phương án tổ chức dạy học 2 buổi/ngày đối với cấp THCS và THPT từ năm học 2025 - 2026 thể hiện sự quan tâm đến việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Với kinh nghiệm của mình, tôi xin góp ý một số điểm với Bộ GD&ĐT trong quá trình xây dựng phương án này như sau:

Chúng ta cần xác định rõ mục tiêu, triết lý của việc tổ chức dạy học 2 buổi/ngày ở cấp THCS, THPT; không đơn thuần tăng thời lượng học. Cần làm rõ mục tiêu chính của việc này là gì? Có phải chỉ để hoàn thành chương trình nhanh hơn, hay tập trung vào phát triển năng lực, kỹ năng, định hướng nghề nghiệp cho học sinh?

Cần nghiên cứu kỹ đặc điểm phát triển của học sinh THCS, THPT để thiết kế thời lượng, nội dung các hoạt động một cách khoa học, tránh gây quá tải và áp lực không cần thiết. Phương án cần tính đến sự khác biệt về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên giữa các vùng miền, loại hình trường học (công lập, tư thục, vùng thuận lợi, vùng khó khăn...).

Điều quan trọng là xây dựng khung chương trình giáo dục 2 buổi/ngày một cách khoa học và linh hoạt. Phân định rõ nội dung giữa buổi 1 và buổi 2 như đã trao đổi ở trên; có sự hài hòa giữa thời lượng dành cho môn học bắt buộc, môn tự chọn, hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, hướng nghiệp.

Khuyến khích xây dựng các chủ đề, dự án học tập tích hợp kiến thức từ nhiều môn học, giúp học sinh hiểu rõ hơn về tính ứng dụng của kiến thức trong thực tế. Tạo cơ hội cho học sinh tham gia hoạt động thí nghiệm, thực hành, tham quan, dã ngoại, hoạt động xã hội... để phát triển kỹ năng, hiểu biết thực tế.

Từ THCS, cần có các hoạt động hướng nghiệp, tư vấn, giúp học sinh khám phá sở thích, năng lực và định hướng nghề nghiệp tương lai. Đến THPT, cần tăng cường các hoạt động này một cách chuyên sâu hơn. Khung chương trình cần có tính mở để các trường chủ động xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp với điều kiện và đặc thù của mình.

Bộ GD&ĐT và các địa phương cần chú trọng đến công tác bồi dưỡng đội ngũ giáo viên. Giáo viên được trang bị kiến thức, kỹ năng về tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hoạt động nhóm, dạy học dự án, đánh giá theo năng lực...

Khuyến khích thầy cô áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh, tăng cường dự án học tập, trải nghiệm. Giáo viên THCS, THPT cần được trang bị kiến thức, kỹ năng về tư vấn tâm lý, hướng nghiệp cho học sinh.

Cần đảm bảo các trường có đủ phòng học, phòng chức năng, trang thiết bị dạy học đáp ứng yêu cầu tổ chức dạy học 2 buổi/ngày và các hoạt động đa dạng; có cơ chế tài chính rõ ràng để hỗ trợ các trường, đặc biệt trường ở vùng khó khăn, trong việc triển khai dạy học 2 buổi/ngày mà không gây gánh nặng cho phụ huynh.

- Xin cảm ơn PGS!

Hiếu Nguyễn (Thực hiện)