Dạy học khi AI bùng nổ

Cần thiết phải thay đổi, điều chỉnh trong việc giảng dạy để bắt kịp tốc độ của khoa học công nghệ. (Trong ảnh: Giờ học chính khóa tại một trường THCS ở Hà Nội). Ảnh: X.N.

Giáo viên, học sinh hào hứng với AI

Tại nhiều trường học thời gian qua đã bắt đầu ứng dụng AI vào quá trình dạy học một cách rõ nét. Không chỉ dừng ở lý thuyết, một số cơ sở giáo dục đã áp dụng các nền tảng học tập tích hợp AI như phần mềm học ngôn ngữ thông minh, chấm điểm tự động, phân tích hành vi học tập của học sinh để cá nhân hóa nội dung học phù hợp hơn với từng em…

Hà Nội đang thực hiện thí điểm mô hình giáo dục thông minh sử dụng AI tại một số trường học. Điểm đặc biệt nhất là phần trí tuệ nhân tạo được tích hợp giúp tự động đo cảm xúc trung bình của lớp học, đo cảm xúc của từng học sinh, giúp cô giáo biết được từng học sinh đang trong tình trạng nào, tập trung học hay không, từ đó điều chỉnh phương pháp truyền đạt để học sinh lúc nào cũng cảm thấy hứng thú với bài học. Một số trường cũng chủ động tích hợp AI vào các hoạt động STEM như tại Trường THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam (Hà Nội) đã thực hiện nhiều dự án AI trong khuôn khổ các cuộc thi nghiên cứu khoa học cấp thành phố và quốc gia. Nhà trường tổ chức các câu lạc bộ STEM, lập trình AI thường xuyên và có sự hợp tác với các tổ chức công nghệ trong nước. Một số nhóm đã xây dựng hệ thống nhận diện khuôn mặt hỗ trợ điểm danh, hoặc Chatbot trả lời câu hỏi môn học…

Dễ dàng tiếp cận với nguồn tài liệu phong phú, Phạm Mạnh Cường (học sinh lớp 10 Trường THPT Cao Bá Quát, Gia Lâm, Hà Nội) chia sẻ, trước đây khi gặp cần lên ý tưởng cho một bài thuyết trình, em mất rất nhiều thời gian loay hoay không biết bắt đầu từ đâu vì chưa có kinh nghiệm. Hay khi gặp một bài toán khó, vật vã nghĩ rất lâu cũng không hiểu cách làm thì nay với sự giúp đỡ của AI, em được hỗ trợ luôn, không cần chờ đến hôm sau mới hỏi thầy cô.

Cô Đỗ Bùi Xuân Mai - giáo viên Trường Tiểu học Võ Trường Toản (quận 10, TPHCM) cho biết, trong tiết học của mình, cô có thể vận dụng một số phần mềm giọng nói để thay đổi khiến không khí lớp học sôi nổi hơn, tích cực hơn. Việc sử dụng các phương pháp, công cụ AI trong việc thiết kế bài giảng điện tử cũng giúp học sinh tập trung hơn, tiến bộ nhanh hơn, và giáo viên cũng dễ dàng theo dõi sự tiến bộ của từng em thông qua các báo cáo thông minh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Cục trưởng Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục (Bộ GDĐT) Vũ Minh Đức chỉ ra AI đã, đang và sẽ tiếp tục làm thay đổi cách dạy và học, cách học sinh tiếp cận tri thức, cách các nhà quản lý giáo dục hoạch định chính sách. AI mang đến cơ hội to lớn trong việc cá nhân hóa học tập, tăng cường tương tác, hỗ trợ giảng dạy, đánh giá và quản trị giáo dục hiệu quả hơn. AI cũng đặt ra nhiều thách thức mới về đạo đức, pháp lý, năng lực ứng dụng và đặc biệt là sự công bằng trong tiếp cận công nghệ.

Tiết học Tiếng Anh tại Trường Tiểu học Tràng An (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Ảnh: NTCC.

Thay đổi để thích ứng

Theo TS Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học FPT, trước bối cảnh khoa học công nghệ thay đổi nhanh chóng, giáo dục không thể tiếp tục vận hành theo cách của 3 - 5 năm trước. Sự xâm nhập mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo vào hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội đã dẫn tới thay đổi căn bản về cách học, nội dung học và mục tiêu học. Ông Tùng nhìn nhận, phải đặt lại câu hỏi: Nội dung chương trình đào tạo cần thay đổi như thế nào để phù hợp với bối cảnh mới?

“Nếu không có sự đổi mới sâu sắc trong giáo dục, thế hệ trẻ sẽ thiếu hụt nhiều kỹ năng thiết yếu, không thể phát huy được vai trò trong thời đại mới. Khi đó, rõ ràng các tổ chức giáo dục sẽ không hoàn thành sứ mệnh của mình” - TS Lê Trường Tùng nói.

Cần thiết phải thay đổi, điều chỉnh trong việc giảng dạy để bắt kịp tốc độ của khoa học công nghệ. Nhưng thay đổi như thế nào, bắt đầu từ đâu đang là bài toán đặt ra với ngành giáo dục, với từng nhà trường và giáo viên. GS.TS Lê Anh Vinh - Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam nhìn nhận, từ trước đến nay chúng ta hay lo học sinh “làm văn theo mẫu, giải toán theo dạng, cảm xúc theo khuôn”. Nỗi lo ấy sinh ra từ cách dạy và học quá nặng tính khuôn mẫu, nơi học sinh học cách trả lời cho đúng, thay vì học cách đặt câu hỏi cho đúng.

“Khi AI đến mang theo những tiện lợi. Giáo viên soạn bài không còn mất nhiều thời gian. Học sinh không còn lo đến câu hỏi khó đã có lời giải chỉ sau vài câu lệnh. Nhưng có phải chúng ta đã bước sang một giai đoạn học tập mới: hiệu quả hơn, sáng tạo hơn, hiện đại hơn?” – TS Lê Anh Vinh bày tỏ băn khoăn khi chứng kiến cảnh sáng tạo theo AI, giáo viên giao bài bằng AI và học sinh dùng AI để trả bài.

Khẳng định AI không sai, cách chúng ta lệ thuộc vào nó mới đáng lo, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam nhấn mạnh: Giáo dục không chỉ là tích lũy tri thức, mà là hành trình để mỗi con người trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình. Nó là hành trình con người học cách va vấp, học cách nghĩ, học cách tự đứng dậy và dần trở thành chính mình. Vì vậy, một hành trình không nên bị rút ngắn bởi các thuật toán.

Cách ứng xử của TS Lê Anh Vinh lựa chọn đó là không “quay lưng” với AI nhưng sẽ làm việc chậm lại, để đủ tỉnh táo. Bởi đôi khi, ngắt kết nối không phải để tách rời, mà để kết nối lại với chính mình.

3 nguyên tắc để tận dụng AI hiệu quả

TS Trần Hương Quỳnh - Trưởng khoa tiếng Anh Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chuyên gia Giáo dục sáng tạo được Microsoft toàn cầu công nhận trong 5 năm liên tiếp chia sẻ, 2 năm qua, cô và các đồng nghiệp đã được trải nghiệm nhiều những ứng dụng AI khác nhau trong quá trình dạy học như Chat GPT, COPILOT, ContentEditor, Questionwell… Với các ứng dụng này, giáo viên có thể xây dựng bài giảng cũng như thiết kế các câu hỏi kiểm tra, đánh giá một cách nhanh chóng mà không tốn nhiều thời gian, công sức như trước kia, hỗ trợ giáo viên quản lý lớp học, cũng như cá nhân hóa nội dung giảng dạy phù hợp với từng học sinh. Giáo viên có thể trải nghiệm những mục tiêu dạy học, các phương pháp dạy học tích cực mà trước giờ dù mong muốn nhưng cũng khó thực hiện do thiếu thời gian, chưa đủ nguồn lực… Về phía học sinh, AI hỗ trợ học tập để đạt mục tiêu học tập, giúp thể hiện được những gì đã học hỗ trợ các em hợp tác trong quá trình học, trao quyền tự chủ cho học sinh.

Tuy nhiên, theo TS Trần Hương Quỳnh, để đảm bảo chính xác và hiệu quả, giáo viên cần tuân thủ 3 nguyên tắc sau khi sử dụng AI. Trước hết, cần đặt yêu cầu cụ thể và rõ ràng từ dữ liệu đầu vào để AI xử lý thông tin, tạo ra sản phẩm đầu ra phù hợp với mong muốn, yêu cầu của giáo viên, sau đó cùng phân tích yêu cầu về bản mẫu với AI.

“Trong quá trình trao đổi với AI, giáo viên phải hiểu rất rõ sản phẩm mà chúng ta muốn thu được là gì, để có được sản phẩm đó thì chúng ta cần phải cung cấp cho AI những dữ liệu đầu vào nào. Vì AI chỉ là một công cụ nên tất cả những kết quả mà giáo viên thu được từ quá trình trao đổi với AI cần phải được kiểm tra, đánh giá để có thể điều chỉnh các kết quả đó phù hợp nhất với yêu cầu đặt ra” – TS Trần Hương Quỳnh chia sẻ và khẳng định, AI không thể thay thế vai trò của giáo viên. Chỉ có giáo viên mới có thể biết, hiểu được mục tiêu kiểm tra mà chúng ta đang hướng đến là gì. Từ đó thiết kế các câu hỏi trong đánh giá của bài kiểm tra đảm bảo nguyên tắc thiết kế câu hỏi, đảm bảo độ chính xác, ma trận của đề thi và định dạng đề thi…

PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội): AI không phải là phép màu, học thực chất vẫn cần mồ hôi và thời gian

AI có thể tăng năng suất học tập, nhưng chỉ khi người học biết kiểm soát hành vi, có mục tiêu học rõ ràng và sử dụng AI như một trợ lý, không phải “người làm thay”. Chẳng hạn, học sinh có thể dùng AI để gợi ý cách lập kế hoạch ôn thi, hoặc tạo bộ câu hỏi trắc nghiệm cá nhân hóa theo từng môn. Nhưng sau đó, các em phải tự làm, tự sửa lỗi, và tự đánh giá lại kiến thức của mình. Một trong những nguy cơ hiện nay là học sinh tiếp cận AI sớm nhưng thiếu kỹ năng nhận diện thông tin sai lệch hoặc không có định hướng sử dụng đúng. Do đó, nhà trường và phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn, giám sát và đồng hành cùng học sinh trong quá trình học tập với AI.

Giáo viên nên tích hợp các hoạt động sử dụng AI có định hướng trong lớp học, như giao nhiệm vụ học tập với sự hỗ trợ của công cụ AI nhưng yêu cầu học sinh phản biện, trình bày lại kiến thức theo cách của riêng mình. Cần dạy học sinh cách hỏi AI đúng, cách kiểm chứng thông tin, cách dùng AI để mở rộng tư duy chứ không phải để rút ngắn con đường học tập một cách máy móc.

Thu Hương