Đây là người Việt Nam đầu tiên đặt chân đến Mỹ: Có lòng yêu nước vô hạn, được đặt tên đường

Năm 1842 (Minh Mạng thứ 23), tại làng Xuân Lũng, phủ Lâm Thao (Phú Thọ), một thanh niên tên Trần Trọng Khiêm chào đời. Bi kịch ập đến năm ông 21 tuổi khi vợ mới cưới bị chánh tổng làm nhục rồi tước đoạt mạng sống. Để báo thù, Trần Trọng Khiêm đã hành động quyết liệt trước khi trốn xuống Phố Hiến (Hưng Yên), tìm việc trên tàu buôn ngoại quốc. Từ đây, cuộc đời phiêu bạt của ông chính thức bắt đầu.

Trong 12 năm lang bạt, Trần Trọng Khiêm đặt chân đến nhiều quốc gia như Anh, Pháp, Hà Lan, Hồng Kông… Mỗi nơi ông đi qua, ông đều học thêm ngôn ngữ của vùng đất đó. Đến năm 1849, ở tuổi 28, ông cập bến New Orleans, Mỹ, và quyết định ở lại đây một thời gian dài.

Chân dung Trần Trọng Khiêm.

Tại Mỹ, ông cải trang thành người Trung Hoa, lấy tên Lê Kim và hòa mình vào đoàn tìm vàng miền Viễn Tây, sống cuộc đời của một cao bồi thực thụ.

Có giai thoại kể rằng, Lê Kim gia nhập nhóm đào vàng của Mark – một người Canada. Nhờ khả năng ngôn ngữ vượt trội, ông được giao nhiệm vụ liên lạc và phiên dịch cho cả đoàn. Rene Lefebre từng hé lộ trong cuốn sách La Rueé Vers L’or rằng Lê Kim từng tuyên bố ông vẫn biết tiếng Việt nhưng không sử dụng. Đồng thời, ông cũng khẳng định mình không phải người Trung Quốc mà đến từ một quốc gia láng giềng.

Những người đồng hành trong đoàn đào vàng miêu tả Lê Kim là một người lịch thiệp, tử tế và đáng kính trọng. Sau một thời gian tích góp được số vàng kha khá, ông rời mỏ vàng, quay về Francisco và trở thành phóng viên tự do.

Năm 1854, sau nhiều năm lưu lạc, Lê Kim quyết định hồi hương. Để tránh lệnh truy nã, ông vẫn giữ danh tính này, nhận mình là người Minh Hương (gốc Hoa di cư sang Việt Nam do không phục nhà Thanh). Ông tham gia khai hoang và sáng lập làng Hòa An, phủ Tân Thành, tỉnh Định Tường.

Cuộc sống phiêu bạt 10 năm của Lê Kim được ông thuật lại trong một bức thư viết bằng chữ Nôm gửi anh trai Trần Mạnh Trí vào năm 1860. Trong thư, ông kể về những năm tháng ở Mỹ và hành trình về Định Tường an cư lạc nghiệp.

Khi Pháp xâm lược Việt Nam, Lê Kim đã dốc toàn bộ tài sản để cùng Võ Duy Dương chiêu mộ binh sĩ, phất cờ khởi nghĩa tại Đồng Tháp Mười. Trên chiến trường, ông trở thành một thủ lĩnh quân sự đầy khí phách.

Tuy nhiên, đến năm 1866, quân Pháp mở cuộc truy quét lực lượng khởi nghĩa của Lê Kim. Không chịu đầu hàng, ông quyết tuẫn tiết để giữ tròn danh dự. Hiện nay, tại Giồng Tháp (Đồng Tháp), mộ phần của ông vẫn còn. Trên bia mộ khắc đôi câu đối: "Lòng trời không tựa, tấm gương tiết nghĩa vì nước quyên sinh/Chính khí nêu cao, tinh thần hùng nhị còn truyền hậu thế." Ngày nay, tại thành phố Thủ Đức, Đà Nẵng cũng có con đường mang tên Trần Trọng Khiêm.

Bảo Ngọc (t/h)