Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền để khoa học công nghệ có cơ hội 'cất cánh'

Phân cấp, phân quyền - xu thế tất yếu

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, việc phân cấp, phân quyền không chỉ đơn thuần là giao nhiệm vụ, mà còn là sự chuyển giao quyền lực đi kèm trách nhiệm, nhằm phát huy tối đa tính năng động, sáng tạo và khả năng tự chủ của địa phương. Trong lĩnh vực khoa học, công nghệ (KHCN), đây là yếu tố then chốt để khơi thông nguồn lực, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng giới thiệu chuyên đề về lĩnh vực khoa học công nghệ. Ảnh: Nguyên Anh

Bộ Khoa học và Công nghệ đã tiến hành rà soát hơn 600 văn bản quy phạm pháp luật còn hiệu lực trong lĩnh vực quản lý của Bộ. Trên cơ sở đó, xác định 229 nhiệm vụ quản lý nhà nước cần được phân định rõ thẩm quyền. Trong đó, có 6 nhiệm vụ (chiếm 2,6%) được đề xuất phân định thẩm quyền trực tiếp xuống chính quyền địa phương. Đáng chú ý, 223 nhiệm vụ còn lại (chiếm 97,4%) được đề xuất phân cấp, phân quyền theo cơ chế quản lý ngành, lĩnh vực.

Trong số này, 117 nhiệm vụ (chiếm 52,5%) được Bộ đề xuất phân cấp, phân quyền về địa phương - tập trung chủ yếu ở các lĩnh vực có tính ứng dụng và tương tác cao, như: Tần số, viễn thông, sở hữu trí tuệ, tiêu chuẩn đo lường chất lượng, đổi mới sáng tạo… Trong khi đó, 106 nhiệm vụ (47,5%) không được phân cấp, do tính chất vĩ mô hoặc liên quan đến an ninh quốc gia, yêu cầu tập trung quản lý thống nhất hoặc tính đặc thù cao.

Quang cảnh hội nghị tại điểm cầu Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Ảnh: Viết Thành

“Đây là bước đi căn cơ, phản ánh tinh thần đổi mới tư duy quản lý, đồng thời bảo đảm hài hòa giữa tự chủ địa phương với trách nhiệm và năng lực điều phối thống nhất của Trung ương”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Để hiện thực hóa chủ trương nêu trên, Bộ Khoa học và Công nghệ đã thành lập tổ soạn thảo và đang hoàn thiện hai dự thảo Nghị định liên quan đến phân định thẩm quyền và phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực KHCN.

Khi được Chính phủ thông qua, các nghị định này sẽ tạo hành lang pháp lý quan trọng để tổ chức lại hoạt động quản lý nhà nước về KHCN tại địa phương theo hướng tinh gọn, hiệu quả và thích ứng với yêu cầu chuyển đổi số.

Năm trụ cột thúc đẩy thực thi hiệu quả

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, thể chế dù đầy đủ đến đâu cũng khó phát huy hiệu quả nếu thiếu đi sự chủ động, quyết liệt trong tổ chức thực hiện ở cấp cơ sở.

Từ thực tiễn đặt ra hiện nay, Bộ trưởng đã đề xuất 5 nội dung trọng tâm mà các địa phương cần đẩy mạnh thực hiện, để nâng cao hiệu quả mô hình chính quyền hai cấp trong lĩnh vực KHCN.

Các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước dự hội nghị tập huấn. Ảnh: Nguyên Anh

Thứ nhất, hoàn thiện hạ tầng số. Đây là nền tảng thiết yếu để kết nối, tích hợp, chia sẻ thông tin giữa các cấp chính quyền, giữa Trung ương và địa phương. Việc số hóa dữ liệu, thủ tục hành chính và triển khai dịch vụ công trực tuyến không chỉ nâng cao hiệu suất làm việc mà còn bảo đảm tính minh bạch, phục vụ người dân hiệu quả hơn.

Thứ hai, cần đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo và công nghệ số. Địa phương cần mạnh dạn ứng dụng các công cụ như trợ lý ảo, chatbot, hệ thống phân tích dữ liệu lớn (big data) nhằm hỗ trợ điều hành, dự báo và ra quyết định. Việc đưa AI vào hoạt động quản lý không còn là xu hướng, mà là đòi hỏi cấp thiết của thời đại.

Thứ ba, cần xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá trực tuyến. Khi quyền lực được phân giao xuống cơ sở, việc kiểm tra, giám sát và hậu kiểm cần đi kèm để bảo đảm hiệu quả và trách nhiệm giải trình. Một hệ thống đánh giá minh bạch, kịp thời sẽ là “lá chắn” cho việc phân quyền đúng hướng.

Thứ tư, phát triển nguồn nhân lực số. Con người vẫn là trung tâm trong mọi cải cách. Địa phương cần tăng cường đào tạo cán bộ có kỹ năng số, đồng thời có cơ chế thu hút nguồn nhân lực KHCN chất lượng cao, phục vụ sự phát triển bền vững.

Thứ năm, tăng cường phối hợp giữa Trung ương và địa phương. Cơ chế phối hợp đồng bộ, linh hoạt và chia sẻ dữ liệu hiệu quả sẽ là chìa khóa để bảo đảm sự liên thông trong quản lý nhà nước về KHCN và đổi mới sáng tạo.

Hội nghị kết nối trực tuyến đến 11.000 điểm cầu trên cả nước với trên 1,5 triệu đại biểu tham dự. Ảnh: Nguyên Anh

Theo Bộ trưởng, nhiều địa phương hiện có tiềm lực mạnh mẽ về đổi mới sáng tạo, sở hữu các cơ sở nghiên cứu ứng dụng, trường đại học, viện khoa học... nhưng lại chưa phát huy hết hiệu quả do thiếu quyền tự chủ và cơ chế phối hợp. Khi được phân quyền hợp lý, các địa phương hoàn toàn có thể trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, đóng vai trò dẫn dắt trong giải quyết các bài toán phát triển kinh tế - xã hội đặc thù.

“Việc phân cấp, phân quyền trong lĩnh vực KHCN, nếu được thực hiện đồng bộ, nghiêm túc và bài bản, sẽ không chỉ góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước mà còn tạo cú hích cho phát triển KHCN ở địa phương - nền tảng cho sự phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên số”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Hương Ly