Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số để 'hút' kinh tế báo chí

Các tòa soạn báo đầu tư vào công nghệ để chuyển đổi từ mô hình truyền thống sang mô hình đa phương tiện.

Khi 'sân chơi' bị chia sẻ

Khi các nền tảng mạng xã hội tiếp tục mở rộng ảnh hưởng, các cơ quan báo chí chính thống lại đứng trước thách thức ngày càng lớn trong việc duy trì và phát triển nguồn thu. Tính đến năm 2024, cả nước có 884 cơ quan báo chí, gồm 812 báo, tạp chí và 72 đài phát thanh - truyền hình. Tuy nhiên, doanh thu từ báo in và báo điện tử chỉ đạt khoảng 8.080 tỉ đồng, giảm 6% so với năm trước; riêng nguồn thu quảng cáo giảm 6%.

Đáng chú ý, quảng cáo từng là “xương sống” tài chính của nhiều cơ quan báo chí, chiếm 60 - 90% tổng thu, nhưng hiện nay “miếng bánh” này đang bị các nền tảng như Google, Facebook chiếm tới 70% thị phần. Không ít đài truyền hình địa phương chỉ còn vài phút quảng cáo mỗi ngày, dù luật vẫn cho phép khai thác nhiều hơn. Tình trạng này càng trở nên nghiêm trọng khi cơ chế tự chủ tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập còn nhiều bất cập. Việc giao nhiệm vụ, đặt hàng sản phẩm báo chí sử dụng ngân sách nhà nước vẫn thiếu rõ ràng, khiến không ít đơn vị gặp khó khăn trong giữ chân nhân sự và duy trì chất lượng nội dung.

Theo nhà báo Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam, báo chí toàn cầu đang đối diện với tình trạng mất cân đối nghiêm trọng giữa báo in và báo điện tử. Tăng trưởng của ấn phẩm số không đủ bù đắp sự sụt giảm của báo in. “Trước thực tế đó, chỉ có một con đường duy nhất là đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường ứng dụng công nghệ số, hợp tác cùng các nền tảng công nghệ, tổ chức sự kiện, tìm tài trợ và khai thác nguồn thu từ độc giả”, nhà báo Lê Quốc Minh nhấn mạnh.

Cũng theo nhà báo Lê Quốc Minh, báo chí ngày nay không chỉ cạnh tranh với mạng xã hội về kinh tế mà còn về khoảng cách với cộng đồng người dùng, bởi nó có khả năng tự sản xuất và lan truyền nội dung. Nói cách khác, quyền lực truyền thông đã bị phân tán bởi trước đây, báo chí là kênh chính thống duy nhất, thì nay người dùngcá nhân, nhóm cộng đồng hay tổ chức phi báo chí đều có thể tạo ra ảnh hưởng thông qua nền tảng số.

Theo báo cáo Digital 2024 của We Are Social và Meltwater, thế giới hiện có hơn 5 tỷ người dùng mạng xã hội, tương đương 62,3% dân số toàn cầu. Riêng Việt Nam có hơn 70 triệu người sử dụng, chiếm khoảng 71% dân số, cho thấy môi trường truyền thông đang thay đổi sâu sắc.

PGS.TS Nguyễn Văn Dững, nguyên Trưởng khoa Báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết, doanh thu trong lĩnh vực báo chí những năm gần đây liên tục giảm, nhiều cơ quan giảm sâu; trong khi số nhân sự vẫn giữ nguyên, cho thấy nhiều vấn đề đặt ra. Nguyên nhân đầu tiên xuất phát từ sự bùng nổ thông tin trên mạng xã hội. Nền tảng này chủ yếu do các “đại gia” công nghệ nắm giữ, bởi họ có nhiều thuật toán thông minh giúp kết nối và sáng tạo, tạo ra không gian giao tiếp phóng khoáng và tự do hơn.

Ngoài ra, báo chí chưa thích ứng kịp với môi trường truyền thông số, cùng với nhận thức chưa kịp cập nhật về bản chất và nguồn gốc sức mạnh của báo chí; nên nội dung và hình thức thông tin báo chí còn đơn điệu, nghèo nàn, một chiều và thụ động. Trong khi bùng nổ thông tin trên mạng xã hội, nhu cầu tiếp nhận, chia sẻ, kết nối và tham gia sáng tạo của công chúng chủ động ngày càng gia tăng nhanh chóng.

Ứng dụng AI, thu phí độc giả

Theo các chuyên gia báo chí, để tăng nguồn thu cho cơ quan báo chí, giải pháp không đơn thuần là “số hóa” hình thức mà là ứng dụng công nghệ số vào cốt lõi quy trình báo chí. Cụ thể, ứng dụng từ sản xuất nội dung, phân phối đến đo lường và cá nhân hóa trải nghiệm người dùng. Các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), tự động hóa nội dung, phân tích hành vi người đọc... để báo chí tiết kiệm chi phí, tối ưu hóa sản phẩm và tăng sức cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội.

Thực tế, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo không chỉ giúp các tòa soạn tiết kiệm thời gian sản xuất mà còn tạo cơ hội hình thành nguồn thu mới trong bối cảnh các nguồn thu khác đang sụt giảm. Cụ thể, AI có thể hỗ trợ cá nhân hóa nội dung theo từng nhóm độc giả, giúp giữ chân người đọc tốt hơn và vận hành hiệu quả hơn các mô hình thu phí. AI cũng giúp các cơ quan báo chí khai thác dữ liệu người dùng theo hướng chiến lược, từ đó tối ưu hóa quảng cáo hành vi, hình thức đã được các nền tảng xã hội tận dụng rất thành công. AI giúp báo chí có thể phát triển các dịch vụ như content marketing, truyền thông thương hiệu một cách thông minh hơn, dựa vào dữ liệu và phân tích xu hướng.

Ngoài giải pháp ứng dụng AI để tăng nguồn thu kinh tế báo chí, một số mô hình báo chí thu phí độc giả, vốn từng gây nhiều tranh cãi trước kia, nay đang dần trở thành xu hướng. Cụ thể, nhiều tờ báo lớn như The New York Times, The Guardian, Washington Post... đều từng thử và cuối cùng chọn mô hình thu phí làm hướng đi bền vững. Ở Việt Nam, một số cơ quan báo chí cũng đang thử nghiệm cung cấp gói nội dung cao cấp dịch vụ bản quyền video, tổ chức sự kiện và truyền thông chuyên đề nhằm đa dạng hóa nguồn thu.

Các cơ quan báo chí tổ chức nhiều tọa đàm, hội thảo... để tăng nguồn thu kinh tế báo chí.

Theo nhà báo Lê Quốc Minh, báo chí Việt Nam không thể mãi “ngồi chờ xem ai làm trước”. Chuyển đổi số là quá trình bắt buộc, phải có bước thử và phải dám làm. Ngoài thu phí độc giả, còn rất nhiều hướng đi khác như làm thương mại điện tử, tổ chức nghiên cứu, cung cấp dịch vụ truyền thông doanh nghiệp hay cấp phép thương hiệu. Đặc biệt, đội ngũ làm báo cũng cần được tái định nghĩa: Nhà báo không chỉ là người đưa tin mà còn là người kể chuyện đa phương tiện, người vận hành nền tảng số, am hiểu công nghệ và dữ liệu. Điều này đòi hỏi các cơ quan báo chí phải đầu tư bài bản cho đào tạo lại lực lượng; trang bị thêm kỹ năng mới. Đồng thời, giữ gìn những giá trị cốt lõi của nghề báo như sự chính xác, trung thực và nhân văn.

“Việc hợp tác với các nền tảng công nghệ cũng không có nghĩa là đánh mất bản sắc báo chí. Ngược lại, đây là cơ hội để báo chí mở rộng ảnh hưởng, tiếp cận công chúng trẻ, cải thiện dòng tiền và củng cố vai trò định hướng thông tin trong xã hội số. Đối với các cơ quan báo chí, khi ứng dụng công nghệ cũng cần hiểu rõ, công nghệ là công cụ, không phải là cứu cánh. Nhưng nếu không ứng dụng nó, báo chí sẽ tụt hậu, mất độc giả; mất cả vai trò định hướng thông tin chính thống trong xã hội”, nhà báo Lê Quốc Minh nói.

Có thể nói, việc đẩy mạnh chuyển đổi số để tăng nguồn thu cho cơ quan báo chí không còn là nhiệm vụ kỹ thuật mà là yêu cầu chiến lược, bắt buộc phải thực hiện. Chỉ khi các cơ quan báo chí ứng dụng công nghệ số mới có thể vừa bảo vệ những giá trị truyền thống, vừa chủ động hội nhập công nghệ; tồn tại và phát triển bền vững trong môi trường quảng cáo, truyền thông đang thay đổi từng giờ.

Bài, ảnh: Hoàng Tuyết/Báo Tin tức