ĐBQH đề nghị siết định giá tài sản trí tuệ tránh thất thoát, Bộ trưởng Bộ KH&CN nói gì?

Siết chặt định giá tài sản trí tuệ, tránh lợi dụng gây thất thoát

Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (đoàn TP. HCM) cho rằng, quy định về việc lập danh mục và tự xác định giá trị quyền sở hữu trí tuệ tại dự thảo luật thể hiện sự tiến bộ, tạo điều kiện để tài sản trí tuệ được ghi nhận trên sổ sách kế toán và tham gia các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư. Đồng thời, chủ trương khuyến khích sử dụng tài sản trí tuệ để thế chấp vay vốn cũng phù hợp với xu thế kinh tế tri thức.

Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân và đại biểu Phạm Văn Hòa đề nghị siết chặt quy định định giá tài sản trí tuệ, tránh tình trạng kê khống, lợi dụng gây thất thoát. Ảnh: Media Quốc hội.

Tuy nhiên, theo đại biểu, dự thảo luật đang "mở" quá rộng khi cho phép chủ sở hữu tự xác định giá trị mà không quy định nghĩa vụ chứng minh, công bố căn cứ hoặc chuẩn mực định giá tối thiểu.

Dẫn chứng thực tiễn qua kiểm toán, thanh tra cho thấy đây là điểm dễ bị lợi dụng để nâng khống giá trị, chuyển giá, gây thất thoát trong giao dịch với tài sản công hoặc gây khó khăn cho tổ chức tín dụng khi thẩm định hồ sơ; nữ đại biểu đề nghị bổ sung nguyên tắc giải trình và minh bạch hóa phương pháp định giá nhằm bảo đảm tính liêm chính và độ tin cậy của thị trường; hạn chế rủi ro cho cơ quan quản lý, chủ sở hữu tài sản và hệ thống tài chính, ngân hàng.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) cho rằng, cần cân nhắc kỹ quy định cho phép chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ xác định giá trị và lập thành mục riêng để quản lý, dùng vào giao dịch thương mại, góp vốn...

"Nếu cho phép ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ chưa được cơ quan pháp lý công nhận là tài sản trong sổ sách kế toán, sẽ xảy ra tình trạng kê khống giá trị tài sản để vay ngân hàng, chứng khoán, kêu gọi đầu tư, trong khi thực tế tài sản không có", ông Hòa nói.

Từ đó, đại biểu đoàn Đồng Tháp đề nghị chỉ khi hoàn tất các thủ tục để được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xác định, xác lập quyền sở hữu và giá trị tài sản, chủ sở hữu mới có quyền công bố rộng rãi và sử dụng để vay vốn, nhằm đảm bảo minh bạch, tránh lừa gạt.

Nhiều đại biểu đề nghị cân nhắc, chưa đưa quy định mở rộng ngoại lệ cho AI tại dự thảo luật. Ảnh: Media Quốc hội.

Lo ngại mở rộng ngoại lệ cho AI, xâm phạm quyền sở hữu tác giả của con người

Một trong những nội dung khác được nhiều đại biểu quan tâm thảo luận, đó là quy định về cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản và dữ liệu đã được công bố hợp pháp và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI).

Theo đại biểu Trần Thị Thu Đông (đoàn Cà Mau), nội dung này còn nhiều băn khoăn, tranh cãi trên thế giới. Liên minh châu Âu đã phải tranh luận nhiều năm để đưa ra hai cơ chế thận trọng về khai thác dữ liệu. Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đều tiếp tục điều chỉnh sau hàng loạt vụ kiện liên quan AI sử dụng dữ liệu mà không xin phép tác giả.

Tại Việt Nam, cộng đồng văn học nghệ thuật và sáng tạo - những người trực tiếp bị tác động đang hết sức lo ngại, bởi nếu quy định không chặt chẽ, dữ liệu sáng tạo của văn nghệ sĩ có thể bị thu thập tràn lan, sao chép hàng loạt để huấn luyện AI mà họ không hay biết; các sản phẩm AI tạo ra từ chính các tác phẩm của họ sẽ cạnh tranh trở lại với họ trên thị trường...

Theo đại biểu, dự thảo luật tuy đã nêu các yêu cầu không xâm phạm, không gây thiệt hại song không có tiêu chí xác định thế nào là thiệt hại, không có giới hạn phạm vi dữ liệu, không ràng buộc trách nhiệm minh bạch và cơ chế giám sát. Từ đó, nữ đại biểu đề nghị ban soạn thảo cân nhắc chưa nên đưa quy định này vào luật, đồng thời, tiếp tục nghiên cứu, tham khảo sự hoàn thiện của các quốc gia đi trước.

Đồng quan điểm, đại biểu Trần Hồng Nguyên (đoàn Lâm Đồng) nhấn mạnh: Việc các nhà phát triển AI đàm phán và mua giấy phép sử dụng các sản phẩm có bản quyền cũng giống như việc bất kỳ doanh nghiệp nào phải chi trả cho nguyên liệu đầu vào. Điều này phù hợp nguyên tắc cốt lõi của pháp luật về sở hữu trí tuệ, đặc biệt là quyền tác giả.

Các chính sách thúc đẩy thị trường cấp phép sử dụng quyền tác giả cho phát triển AI, theo đại biểu cần được cân nhắc để bảo đảm cân bằng quyền lợi của cả hai bên sao cho các nhà phát triển AI vẫn được tiếp cận nội dung có bảo hộ quyền tác giả và chủ thể quyền được bù đắp xứng đáng cho công sức lao động và sáng tạo. Việc đưa ra ngoại lệ để trợ cấp AI sẽ giúp công nghệ AI phát triển nhanh hơn là vấn đề chưa có kiểm chứng, trong khi nhiều nước phát triển cũng đang rất dè dặt trong việc đưa ra ngoại lệ này.

"Nhằm bảo đảm quyền lợi của chủ thể quyền tác giả, tôi kiến nghị chưa đưa quy định trên vào dự thảo luật lần này", đại biểu Nguyên nêu ý kiến.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Media Quốc hội.

Tài sản trí tuệ chưa đủ điều kiện không dùng để vay vốn ngân hàng

Cuối phiên thảo luận, làm rõ ý kiến các đại biểu nêu, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: Tư tưởng chính về sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này, đó là phải biến kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch, tạo thị trường cho khoa học công nghệ.

"Sở hữu trí tuệ phải trở thành tài sản, được đưa vào báo cáo tài chính của mỗi doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, có thể là tài sản đảm bảo để vay, góp vốn. Sở hữu trí tuệ phải trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Dự thảo luật cũng giao Chính phủ quy định chi tiết về hạch toán, thuyết minh, chuẩn mực định giá tài sản sở hữu trí tuệ. Đối với các tài sản chưa đủ điều kiện để ghi nhận trên bảng cân đối kế toán sẽ được ghi trong sổ theo dõi riêng về tài sản trí tuệ của doanh nghiệp, doanh nghiệp có thể tự định giá nhưng chỉ có giá trị nội bộ, không dùng để vay vốn ngân hàng.

"Đây là biện pháp để thúc đẩy doanh nghiệp quản lý tài sản trí tuệ của mình", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Về sản phẩm do AI tạo ra, Bộ trưởng cho biết, AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người.

Về quy định cho phép sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích huấn luyện AI, theo Bộ trưởng, dự thảo luật đi kèm điều kiện kết quả đầu ra của AI không xâm phạm quyền tác giả.

"Cũng giống như chúng ta đọc thông tin trên mạng, sử dụng để suy luận, nhận thức, học hỏi thì không phải xin phép tác giả, nhưng khi tạo ra nội dung khác phải đảm bảo không xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác. AI mà không được tiếp cận dữ liệu thì sẽ không có AI. AI là trí tuệ nhân tạo, cách chúng ta ứng xử như thế nào với trí tuệ con người, nên ứng xử như vậy đối với AI", Bộ trưởng nói và cho biết, cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, cân nhắc thận trọng quy định trên.

Yến Chi