ĐBQH: Dữ liệu công phải là tài sản quốc gia

Dữ liệu công là tài sản quốc gia

Phát biểu tại phiên thảo luận ở hội trường về dự án Luật Chuyển đổi số chiều 1/12, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh nhấn mạnh dữ liệu do cơ quan Nhà nước nắm giữ là nguồn lực lớn thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, Đoàn ĐBQH TP Hồ Chí Minh.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị bổ sung điều khoản xác định rằng dữ liệu công là tài sản quốc gia và thúc đẩy việc mở, chia sẻ dữ liệu không thuộc danh mục bí mật Nhà nước. Dữ liệu cá nhân hoặc dữ liệu được pháp luật quy định phải bảo mật. Ban hành cơ chế, lộ trình và các tiêu chuẩn kỹ thuật để các cơ quan Nhà nước thực hiện việc công bố dữ liệu mở một cách hệ thống và dễ dàng tái sử dụng.

Theo phân tích của đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, dữ liệu do cơ quan Nhà nước nắm giữ là nguồn dữ liệu lớn nhất và có giá trị cao nhất cho sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Việc Nhà nước chủ động mở dữ liệu chất lượng cao sẽ tạo ra hạt giống kích thích đổi mới sáng tạo và tạo lập thị trường dịch vụ dựa trên dữ liệu với chính sách dữ liệu mở gắn liền với minh bạch, giúp người dân và doanh nghiệp giám sát hiệu quả.

Nêu quan điểm về bảo vệ dữ liệu cá nhân của người tiêu dùng, ông cho biết dự thảo Luật quy định nghĩa vụ xác định thông tin của người dùng kinh doanh nhưng chưa có nguyên tắc xử lý dữ liệu người tiêu dùng khi áp dụng thuật toán, gợi ý xếp hạng và quảng cáo được cá nhân hóa.

Do đó, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung quy định về đánh giá rủi ro thuật toán và nghĩa vụ công bố tiêu chí vận hành thuật toán ở mức cần thiết để bảo vệ người tiêu dùng, qua đó phòng ngừa nguy cơ bóp méo cạnh tranh, thao túng hành vi tiêu dùng, lạm dụng dữ liệu cá nhân và lan truyền nội dung sai lệch có chủ đích.

Doanh nghiệp “đói" dữ liệu, mất lợi thế

Đại biểu Phạm Trọng Nhân, đoàn TP. Hồ Chí Minh nêu quan điểm về 4 khoảng trống lớn trong dự thảo luật. Theo ông, phạm vi điều chỉnh của luật rộng nhưng chưa rõ vai, dễ chồng lấn với Luật Dữ liệu và Luật Trí tuệ nhân tạo.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân, Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh.

“Dự thảo bao trùm Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, nhưng chưa phân ranh rõ đâu là việc của Luật Chuyển đổi số, đâu của Luật Dữ liệu, đâu của Luật Trí tuệ nhân tạo. "Rủi ro là luật sẽ 'nói nhiều, làm được ít', dễ dẫn đến tình trạng trùng, chồng, mòn, kéo giảm hiệu lực thi hành”, đại biểu Phạm Trọng Nhân nêu ý kiến.

Thứ hai, hạ tầng số công cộng chưa được thiết kế chuẩn quốc gia.

Thứ ba, kinh tế số và doanh nghiệp số thiếu cơ chế “bắt buộc tối thiểu và khuyến khích tối đa”. Đại biểu cho rằng kinh tế số chỉ mạnh khi doanh nghiệp Việt có dữ liệu, có nền tảng, có khả năng đổi mới sáng tạo. Đại biểu cũng nêu một thực tế là 99% dữ liệu hành vi số của người Việt (di chuyển, mua sắm, giải trí, tiêu dùng) nằm trên hệ sinh thái của các nền tảng lớn nước ngoài. Trong khi, startup Việt “đói dữ liệu”, không có dữ liệu để huấn luyện trí tuệ nhân tạo, phát triển sản phẩm, cạnh tranh.

“Điều đó có nghĩa, trong cuộc chơi kinh tế số, doanh nghiệp Việt đang phải chạy trên sân của người khác. Khi dữ liệu không nằm trong biên giới pháp lý của mình, rất khó bảo vệ chủ quyền số và phát triển doanh nghiệp số nội địa. Không có dữ liệu Việt thì không thể có trí tuệ nhân tạo Việt”, đại biểu Phạm Trọng Nhân nhấn mạnh.

Khoảng trống thứ 4 được đại biểu đoàn TP.HCM chỉ ra là công dân số và quyền dữ liệu chưa trở thành một cơ chế bảo vệ. Mọi dịch vụ công số đều đi xuyên qua dữ liệu cá nhân nhưng dự thảo Luật chỉ mới dừng ở nguyên tắc, chưa có quy định rõ về quyền tự quyết dữ liệu, minh bạch xử lý dữ liệu, cơ chế khiếu nại, bồi thường hay tiêu chuẩn quyền riêng tư từ thiết kế. Nếu luật không tạo hành lang bảo vệ đủ mạnh thì người dân sẽ bước vào chuyển đổi số trong tâm thế đáng lo ngại.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Đoàn ĐBQH TP. Hải Phòng

Cũng nêu quan điểm về quản lý dữ liệu, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Đoàn ĐBQH Tp Hải Phòng, cho rằng với xu hướng quản trị dựa trên dữ liệu, các hệ thống tự động sẽ ngày càng tham gia vào quyết định hành chính. Với các phương pháp quản trị, thu thập, khai thác, sử dụng dữ liệu hiện nay đang tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ vi phạm quyền riêng tư, sai lệch dữ liệu, lộ lọt dữ liệu...

Vì vậy, dự án cần rà soát và tiếp tục bổ sung các quy định chặt chẽ, cụ thể về các quyền được tôn trọng, bảo vệ thông tin của người dân khi tham gia vào không gian số.

Đồng thời, bà Nga cho rằng cần bổ sung quy định về cơ chế khiếu nại, bồi thường; trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước khi quyền được bảo vệ thông tin cá nhân của công dân bị xâm phạm; quy định cụ thể hơn về nội dung bảo vệ nhóm đối tượng yếu thế, đặc biệt là trẻ em khi trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay.

Khắc phục tình trạng cát cứ số, manh mún số

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh Luật Chuyển đổi số được thiết kế theo hướng luật khung, quy định các nguyên tắc chung về chuyển đổi số, các yêu cầu tối thiểu đối với hạ tầng số và kiến trúc số, trách nhiệm của các chủ thể trong cơ chế điều phối.

Cùng với đó, luật quy định các biện pháp thúc đẩy nhằm bảo đảm quá trình chuyển đổi số quốc gia diễn ra thống nhất, an toàn và hiệu quả. Mục tiêu của luật là tạo khuôn pháp lý thống nhất, bảo đảm chuyển đổi số đúng hướng và bền vững.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định Luật chuyển đổi số được thiết kế theo hướng là luật khung quy định các nguyên tắc chung.

Bộ trưởng Hùng cho biết lần đầu tiên các khái niệm trọng yếu như hạ tầng số, dữ liệu số, nền tảng số, môi trường số, Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số được định nghĩa ở tầm luật. Luật cũng luật hóa chương trình chuyển đổi số quốc gia, khung kiến trúc tổng thể quốc gia số, khung quản trị dữ liệu, khung năng lực số và bộ chỉ số đo lường chuyển đổi số quốc gia.

Tiếp thu ý kiến đại biểu, Bộ KH&CN sẽ tiếp tục hoàn thiện dự thảo luật và đề nghị Quốc hội xem xét thông qua để tạo sự thống nhất trong triển khai chuyển đổi số trên phạm vi toàn quốc.

Trong phần giải trình sau, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng thông tin thêm rằng Luật Chuyển đổi số là đạo luật khó, trên thế giới chưa có tiền lệ nên dự thảo được xây dựng theo tinh thần ngắn, luật khung và dành sự linh hoạt cho Chính phủ. Bộ sẽ bỏ các quy định mô tả chi tiết mang tính kỹ thuật chuyên ngành, bổ sung những cấu phần còn thiếu của một quốc gia số như kinh tế số và xã hội số, đồng thời tích hợp phần Chính phủ điện tử của Luật Công nghệ thông tin vào dự thảo mới.

Bộ trưởng nhấn mạnh Luật Chuyển đổi số phải bảo đảm tính thống nhất cho toàn bộ hoạt động chuyển đổi số quốc gia, tích hợp ba cấu phần cốt lõi gồm Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số, tránh để khoảng trống pháp lý khi Luật Công nghệ thông tin được bãi bỏ. Đây cũng là công cụ để khắc phục tình trạng cát cứ số, manh mún số trên các nền tảng.

Ông cảnh báo nếu chậm ban hành các nguyên tắc và cơ chế kết nối liên thông giữa các luật chuyên ngành, tình trạng trăm hoa đua nở có thể làm phá vỡ bức tranh tổng thể về chuyển đổi số quốc gia.

Theo Bộ trưởng, Luật Chuyển đổi số tập trung vào năm nhóm nội dung chính: hình thành khuôn khổ pháp lý thống nhất cho quốc gia số; tạo cơ chế pháp lý cho Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số; thiết lập cấu trúc quản trị thống nhất về chuyển đổi số; luật hóa cơ chế và nguồn lực tài chính – nhân lực số; cùng với đó là quy định các cơ chế đánh giá định kỳ và công khai chỉ số chuyển đổi số.

Bộ trưởng khẳng định chuyển đổi số là nền tảng để Việt Nam nắm bắt cơ hội từ không gian số, phát triển nhanh, bảo đảm an toàn và bao trùm. Bộ KH&CN sẽ tiếp thu tối đa góp ý để hoàn thiện dự thảo luật.

Anh Lê