ĐBQH: 'Khoáng sản là miếng mồi ngon' nên nhiều đối tượng tìm cách lách luật để khai thác

Sáng 4-11, Quốc hội (QH) thảo luận tại hội trường về đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2024; dự kiến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025.

Phát biểu ý kiến thảo luận về dự Luật Địa chất và khoáng sản, đại biểu (ĐB) Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp), cho biết dự luật được dự kiến sẽ thông qua kỳ họp này đã sửa đổi, bổ sung rất nhiều điểm bất cập về khai thác khoáng sản…

Tuy nhiên, ông Hòa cho hay qua đánh giá thực tiễn thì thấy còn nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu thấu đáo. Vì "khoáng sản là miếng mồi ngon" mà những người biết cách sẽ khai thác triệt để, bất chấp hệ quả, miễn là có lợi cho họ.

ĐB Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp). Ảnh: QH

“Nhiều khoáng sản quý giá nằm lẫn lộn trong đất đá nên một số tổ chức, cá nhân lợi dụng sơ hở của luật pháp để lách, khai thác hàng quí hiếm chung với vật liệu thông thường để tiêu thụ mà không bị phát hiện” - ĐB Hòa cho hay.

ĐB đoàn Đồng Tháp lo ngại, tình trạng này không những làm tài nguyên quốc gia bị thất thoát, lãng phí mà hệ lụy còn kéo thêm nhiều người tử nạn do khai thác thủ công lén lút không an toàn. Mặt khác, việc kê khai số lượng quặng, khoáng sản được thu hồi, phụ thuộc vào tính tự giác của tổ chức cá nhân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý nhà nước rất khó kiểm soát.

Chưa kể đến các mỏ khoáng sản được cấp phép khai thác theo cơ chế "xin - cho" cũng làm thất thu ngân sách nhà nước ở những địa phương vùng cao có nhiều khoáng sản.

Bên cạnh đó có tình trạng đất đá, xỉ than lẫn lộn với khoáng sản quý, vẫn chưa được khai thác, bị thải bỏ lãng phí, có nơi chất thành đống cao, nguy cơ sạt lở, ô nhiễm môi trường, đe dọa đến sức khỏe và tính mạng người dân. Trong khi đó đất đá để xây lấp cho các công trình thì không đủ để sử dụng.

Tiếp tục chỉ ra những bất cập trong thực trạng khai thác khoáng sản hiện nay, ĐB Hòa cho hay đối với hạ tầng giao thông, đặc biệt là đường cao tốc Bắc Nam đã được QH thông qua, đang từng bước triển khai thực hiện. Vậy nên khả năng thiếu vật liệu là rất lớn, sẽ ảnh hưởng đến tiến độ thi công các dự án công trình.

Tuy nhiên có điều nghịch lý là khối lượng đất đá thải ra từ các mỏ lại chưa sử dụng, do chưa nghiên cứu để sử dụng cho công trình. Nếu có thì chỉ được sử dụng cho công trình tại chỗ, chưa được phép di chuyển sang các công trình khác vì lo ngại có tiêu cực.

Với khu vực miền Trung, khi các mỏ vật liệu được quy hoạch thì phần lớn do tư nhân quản lý, đơn vị thi công phải thỏa thuận lại để mua rất khó khăn về giá cả.

Ở ĐBSCL, khan hiếm vật liệu xây lấp đã xảy ra, không những cho các đường cao tốc mà cả đường tỉnh, huyện, xã, chưa kể đến san lấp các công trình dân dụng.

“Người dân có tiền cũng chưa chắc đã mua được vật liệu để sử dụng mặc dù giá rất đắt đỏ” - ông Hòa nhấn mạnh và nhìn nhận tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện có lượng rất lớn nhưng chưa được sử dụng thay thế vật liệu xây lấp.

Vì chưa được nghiên cứu kỹ càng và hướng dẫn thực hiện, có sử dụng cũng không đáng kể. Nhiều nơi được chôn lấp bỏ trống thành đống rất lãng phí, cũng có khả năng ảnh hưởng đến môi trường về lâu dài. Thời gian qua đã có trường hợp sỉ than đem bán chui ở nước ngoài, gây thất thoát tài nguyên.

Đối với cát biển đã được sử dụng và thực hiện thí điểm, ông Hòa đánh giá đây là tín hiệu mừng để thay thế cát sông khan hiếm xây lấp làm đường. Dù vậy, ông cũng băn khoăn liệu cát biển có an toàn vệ sinh môi trường không?

Từ thực tế bất cập đó, ĐB đề nghị Chính phủ, Bộ ngành có giải pháp cần thiết để sử dụng đất đá thải ra từ các mỏ khoáng sản, xỉ than từ các nhà máy nhiệt thay thế cho cát sông làm vật liệu thông thường.

NHÓM PHÓNG VIÊN