ĐBQH Lê Thanh Hoàn (Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa) góp ý vào dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên

Tham gia góp ý, ĐBQH Lê Thanh Hoàn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Pháp luật của Quốc hội (Đoàn ĐBQH Thanh Hóa) tán thành với nhiều nội dung của dự thảo Luật đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo tiếp thu, chỉnh lý.

Góp ý về thẩm quyền áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng (Điều 53), đại biểu cho rằng, nếu giao thẩm quyền áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng cho Cơ quan điều tra hay Viện kiểm sát là chưa thực sự phù hợp với nguyên tắc của Hiến pháp, đặc biệt là trường hợp người chưa thành niên đã bị buộc tội. Bởi theo khoản 2 Điều 31 Hiến pháp, người bị buộc tội phải được Tòa án xét xử kịp thời trong thời hạn luật định, công bằng, công khai.

Theo dự thảo Luật, người chưa thành niên là bị can, bị cáo thuộc một trong các trường hợp tại Điều 38, nếu không thuộc trường hợp miễn trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự thì có thể được áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, điều này khác hoàn toàn so với chính sách hình sự hiện hành.

Bộ Luật hình sự năm 2015 (Điều 29, Điều 91, Điều 92) áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội có quy định, nếu họ có nhiều tình tiết giảm nhẹ, tự nguyện khắc phục phần lớn hậu quả thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án quyết định miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng biện pháp khiển trách, hòa giải tại cộng đồng hoặc biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn với điều kiện người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc người đại diện hợp pháp của họ đồng ý với việc áp dụng một trong các biện pháp này. Chính sách này của Bộ luật hình sự 2015 phù hợp với Điều 31 Hiến pháp 2013.

Trên thế giới, các quốc gia quy định cơ quan có thẩm quyền quyết định về các biện pháp chuyển hướng khác nhau tùy theo từng hệ thống pháp luật quốc gia. Một số nước thì cảnh sát có thể quyết định về các biện pháp chuyển hướng, một số nước khác, thẩm quyền này thuộc về công tố viên và tòa án, có nước thì thẩm quyền này chỉ giao cho Tòa án trên cơ sở cần xét đến bối cảnh nguyên tắc suy đoán vô tội có được Hiến pháp của quốc gia có quy định hay không.

Như vậy, để có thể thực hiện được Quy tắc Bắc Kinh năm 1985 với nội dung: bất cứ khi nào thích hợp, phải xem xét về việc xử lý người chưa thành niên phạm tội mà không phải đưa ra xét xử chính thức thì cần kế thừa chính sách hình sự hiện hành và bổ sung Điều 29 Bộ luật Hình sự về căn cứ miễn trách nhiệm hình sự làm tiền đề cho việc áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng. Bởi Điều ước quốc tế không có hiệu lực cao hơn Hiến pháp theo quy định của Luật Điều ước quốc tế năm 2016. Trường hợp không quy định việc miễn trách nhiệm hình sự để có thể xử lý chuyển hướng thì chỉ giao thẩm quyền xử lý chuyển hướng cho một cơ quan duy nhất, đó là Tòa án, cũng như trường hợp không thỏa thuận được việc bồi thường thiệt hại phải do Tòa án quyết định.

Về điều kiện áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, theo đại biểu Lê Thanh Hoàn để áp dụng xử lý chuyển hướng tại Điều 40 dự thảo Luật có quy định điều kiện: người chưa thành niên phải thừa nhận mình đã thực hiện hành vi phạm tội và đồng ý bằng văn bản về việc xử lý chuyển hướng.

Mặc dù người chưa thành niên có thể phụ thuộc vào lời khuyên từ cha mẹ, người giám hộ hoặc đại diện hợp pháp, nhưng quyết định cuối cùng là nhận tội (hoặc không nhận tội) lại do chính người chưa thành niên quyết định. Đây là quan ngại của nhiều học giả, bởi người chưa thành niên được coi là chưa có đủ quyền tự chủ để quyết định có hút thuốc lá, uống rượu bia hay không, hoặc quyết định bỏ phiếu cho ai trong một cuộc bầu cử vì đơn giản là pháp luật không cho phép họ làm như vậy; trong khi họ lại bị áp lực phải quyết định thừa nhận hành vi phạm tội, khi mà chưa có đủ nhận thức thế nào là hành vi phạm tội. Điều này phù hợp với cách tiếp cận là người chưa thành niên là người chưa có đầy đủ năng lực hành vi dân sự. Do đó, cần bổ sung một quy trình, thủ tục để đảm bảo rằng các quyết định thừa nhận hành vi phạm tội được người chưa thành niên đưa ra một cách tự nguyện rõ ràng, không bị ép buộc.

Ngoài ra, việc áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng cũng cần phải được sự đồng ý của người chưa thành niên phạm tội là chưa hợp lý. Đề nghị bỏ quy định này. Đồng thời, cần làm rõ việc thay đổi biện pháp xử lý chuyển hướng theo Điều 85 có cần sự đồng ý của người chưa thành niên hay không? Vì nếu áp dụng điều kiện tại Điều 40 thì các cơ quan sẽ không thực hiện được việc thay đổi biện pháp xử lý chuyển hướng khác nếu người chưa thành niên không đồng ý.

Về thay đổi biện pháp xử lý chuyển hướng (Điều 82), người được áp dụng một trong các biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng có thể được thay đổi sang áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng ngoài cộng động khác hoặc áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng nếu xét thấy biện pháp chuyển hướng tại cộng đồng không đạt được mục đích giáo dục, cải tạo khi họ cố ý vi phạm nghĩa vụ. Tuy nhiên, theo Điều 36 thì không áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng nếu tại thời điểm xem xét người phạm tội đã đủ 18 tuổi.

Do đó, đại biểu đề nghị rà soát và xem xét lại nội dung thay đổi biện pháp chuyển hướng này, bởi sẽ không áp dụng được biện pháp xử lý chuyển hướng mới ngoài cộng đồng, cũng như áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng nếu người đó đã từ đủ 18 tuổi trở lên.

Trường hợp này, cần bổ sung quy định, nếu người chưa thành niên vi phạm nghĩa vụ của biện pháp xử lý chuyển hướng khi đã từ đủ 18 tuổi trở lên thì cần phục hồi vụ án và áp dụng thủ tục tố tụng chính thức theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Đây cũng là quy định tại Điều 20 Luật mẫu về tư pháp vị thành niên năm 2013 của Liên Hợp Quốc, đó là: Trường hợp trẻ em vi phạm điều kiện kèm theo biện pháp chuyển hướng, cơ quan có thẩm quyền có thể quyết định tiếp tục thủ tục tố tụng tư pháp chính thức đối với trẻ em, khi tuyên án cần tính đến phần biện pháp chuyển hướng mà trẻ em đã thực hiện. Việc thừa nhận trách nhiệm về hành vi phạm tội bị cáo buộc nhằm mục đích áp dụng biện pháp chuyển hướng sẽ không được sử dụng để chống lại trẻ em tại tòa án.

Quốc Hương