ĐBQH nêu 'bộ lọc 6 bước' cho người có nhu cầu học chương trình liên kết quốc tế, ĐH nước ngoài
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga đề xuất 'bộ lọc 6 bước' rất thực tế khi người học có nhu cầu học chương trình liên kết, quốc tế online.
Vừa qua, báo chí đăng tải lùm xùm về văn bằng của nhiều sinh viên Trường Cao đẳng nghề Thiết kế và Thời trang London (LCDF - Hà Nội) chưa đủ điều kiện để được công nhận theo quy định hiện hành tại Việt Nam. Cùng với đó, Tạp chí đã từng đăng tải nhiều bài viết phản ánh về tình trạng Công ty tại Việt Nam liên kết với trường đại học nước ngoài tuyển sinh người học từ cử nhân đến tiến sĩ qua quốc tế theo hình thức online. Các công ty sẽ đứng ra tuyển sinh tại Việt Nam với nhiều lời "mời chào" hấp dẫn như không cần tiếng Anh đầu vào, chương trình học qua online, văn bằng được công nhận tại nhiều quốc gia...Người học bỏ ra số tiền hàng trăm triệu đồng nhưng văn bằng không được công nhận ở Việt Nam hoặc giá trị rất mù mờ.
Người học chương trình liên kết quốc tế online có thể rơi vào rủi ro kép
Theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Hải Phòng, trước hết, cần nói rõ hội nhập giáo dục và các chương trình hợp tác quốc tế là xu thế tích cực, nếu được tổ chức đúng pháp luật, đúng chuẩn chất lượng và minh bạch thông tin.
Nhưng thực trạng mà báo chí phản ánh gần đây các doanh nghiệp đứng ra quảng bá, tuyển sinh rầm rộ cho những chương trình gắn mác “quốc tế”, “online”, “từ cử nhân đến tiến sĩ”, trong khi chưa được cơ quan quản lý Việt Nam cho phép triển khai tại Việt Nam hoặc văn bằng không đáp ứng điều kiện để được công nhận sử dụng tại Việt Nam là điều rất đáng lo ngại.
Vấn đề ở đây không chỉ là câu chuyện “học rồi có được công nhận hay không”. Nghiêm trọng hơn, nếu thông tin bị “làm mờ”, người học có thể rơi vào rủi ro kép: mất tiền (học phí hàng trăm triệu), và mất cơ hội (không dùng được văn bằng để tuyển dụng, nâng ngạch, học tiếp, hoặc hành nghề trong một số lĩnh vực). Thực tế đã có trường hợp người học “sốc” khi đi xác nhận văn bằng thì được thông tin chương trình chưa được cấp phép/không đủ điều kiện công nhận tại Việt Nam.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng. Ảnh: NVCC.
"Từ góc độ quản trị nhà nước, tôi cho rằng cần nhìn thẳng: khoảng trống minh bạch thông tin đang tạo “vùng xám” cho việc quảng cáo quá mức, thậm chí gây nhầm lẫn giữa “chứng nhận hoàn thành khóa học” với “văn bằng được công nhận”; giữa “hợp tác học thuật” với “đào tạo cấp bằng”; giữa “tư vấn/đồng hành” với “tổ chức đào tạo”.
Trường hợp Tạp chí từng nêu về việc văn phòng đại diện của Bodhisastra University tại Việt Nam quảng bá đào tạo “offline 20%” nhưng giải thích đó chỉ là “chia sẻ kinh nghiệm”, cũng cho thấy dấu hiệu truyền thông không chuẩn xác, dễ gây hiểu nhầm cho người học.
Vì vậy, theo tôi, giải pháp không thể chỉ dừng ở “khuyến cáo người học”. Cần siết kỷ luật thị trường theo hướng: công khai danh mục chương trình/đơn vị được phép, tăng thanh tra, xử lý nghiêm hành vi quảng cáo sai sự thật; Đồng thời gắn trách nhiệm pháp lý rõ ràng cho bên tuyển sinh, bên tổ chức, bên cấp bằng theo đúng khuôn khổ quản lý hoạt động có yếu tố nước ngoài trong giáo dục", Đại biểu Quốc hội cho hay.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga đồng tình với nhận định rằng "học phí học chương trình liên kết quốc tế online là miếng mồi béo bở", bởi lợi nhuận rất lớn.
Đây là một động lực khiến nhiều đơn vị đẩy mạnh tuyển sinh bằng truyền thông đánh vào tâm lý “bằng quốc tế, học nhanh, học online, không cần ngoại ngữ vẫn lên được thạc sĩ/tiến sĩ”.
Nhưng cũng phải nói công bằng: người học tìm đến các chương trình này vì nhu cầu có thật: nhu cầu nâng trình độ, thăng tiến nghề nghiệp, linh hoạt thời gian. Tuy nhiên, khi nhu cầu lớn mà thông tin lại thiếu minh bạch, thị trường, người học sẽ dễ bị dẫn dắt bởi quảng cáo.
"Chính vì vậy, muốn “cắt” động cơ trục lợi thì phải đóng các kẽ hở thông tin: bắt buộc công khai tình trạng cấp phép hoạt động tại Việt Nam, điều kiện công nhận văn bằng khi sử dụng tại Việt Nam, cơ quan/đầu mối chịu trách nhiệm giải quyết khiếu nại, hoàn phí, tranh chấp. Một thị trường minh bạch sẽ khiến những mô hình “đánh quả” khó tồn tại", bà Nga kiến nghị.
ĐBQH băn khoăn về học thạc sĩ/tiến sĩ quốc tế online không yêu cầu đầu vào tiếng Anh
Về nguyên tắc, đào tạo từ xa/online không đồng nghĩa với chất lượng thấp. Nhiều đại học uy tín trên thế giới có chương trình online chuẩn mực, kiểm định nghiêm ngặt. Nhưng ở các chương trình đang gây tranh cãi, có hai dấu hiệu khiến bà Nga đặc biệt băn khoăn.
Thứ nhất, đầu vào không yêu cầu năng lực ngoại ngữ (trong khi quảng bá là học chương trình quốc tế, học với trường nước ngoài). Nếu không có cơ chế đảm bảo năng lực ngôn ngữ học thuật, hoặc cơ chế chuyển đổi – hỗ trợ nghiêm túc, thì khó bảo đảm người học có thể tiếp cận tài liệu, phản biện, nghiên cứu và viết luận văn/luận án theo chuẩn mực. Đây không chỉ là chuyện “học để có bằng”, mà là chuẩn năng lực tối thiểu của bậc sau đại học.
Thứ hai, thời gian đào tạo thạc sĩ/tiến sĩ “chỉ hơn 1 năm” là điều cần được kiểm chứng rất kỹ về cấu trúc chương trình, khối lượng học tập, yêu cầu nghiên cứu, chuẩn đầu ra, hội đồng đánh giá, chuẩn đạo đức học thuật…
Nếu thiếu các lớp học thuật nền tảng, thiếu quy trình giám sát nghiên cứu, thiếu phản biện độc lập, thì chương trình có nguy cơ biến “văn bằng” thành một sản phẩm thương mại, làm méo mó giá trị học thuật và gây hệ lụy cho niềm tin xã hội đối với giáo dục sau đại học.
"Tôi muốn nhấn mạnh, đừng để người học trở thành nạn nhân của một lời hứa quá đẹp. Người học cần bằng cấp để phát triển nghề nghiệp, nhưng đất nước cần hơn thế: cần nguồn nhân lực thật, năng lực thật, đóng góp thật. Và điều đó chỉ có được khi chất lượng được đặt lên trước marketing", Phó Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Hải Phòng cho hay.
Người học cần chọn lọc 6 bước khi học chương trình liên kết, quốc tế online
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga đề xuất “bộ lọc 6 bước” rất thực tế khi người học có nhu cầu học chương trình liên kết quốc tế online.
Bước 1, kiểm tra pháp lý tại Việt Nam: chương trình/đơn vị tổ chức có được phép hoạt động, liên kết, tuyển sinh tại Việt Nam hay không (đừng chỉ nghe quảng cáo).
Bước 2, xác định rõ văn bằng: ai là đơn vị cấp bằng, bằng đó thuộc hệ thống nào, có kiểm định/đảm bảo chất lượng ra sao; và quan trọng là khi dùng ở Việt Nam có cần thủ tục công nhận hay không.
Bước 3, nắm thủ tục công nhận văn bằng: hiện có quy trình/đầu mối và thời hạn xử lý rõ; người học nên chủ động tìm hiểu từ kênh chính thống.
Bước 4, đọc kỹ hợp đồng, điều khoản hoàn phí: cam kết của bên tuyển sinh về tính pháp lý, trách nhiệm khi văn bằng không sử dụng được; cơ chế giải quyết tranh chấp, xuất hóa đơn, minh bạch học phí.
Bước 5, thẩm định chuẩn học thuật: yêu cầu đầu vào, đội ngũ giảng viên, cấu trúc môn học, cách đánh giá, chống gian lận/đạo văn, yêu cầu luận văn/luận án… Nếu “quá dễ, quá nhanh, quá trơn tru”, cần cảnh giác.
Bước 6, tham khảo phản hồi độc lập: hỏi cựu học viên, cộng đồng nghề nghiệp; đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn báo chí uy tín. Những vụ việc người học bị vướng công nhận văn bằng là bài học rất đắt giá để xã hội cảnh tỉnh.
"Ở góc độ chính sách, tôi cũng kiến nghị cơ quan quản lý tăng cường công khai dữ liệu: danh sách chương trình/đơn vị được phép, cảnh báo rủi ro theo vụ việc;
Phối hợp các nền tảng mạng xã hội để gỡ/đính chính quảng cáo sai lệch. Khi Nhà nước minh bạch thông tin, người học sẽ có “la bàn” để tự bảo vệ mình", Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga kiến nghị.
Người học phải tìm hiểu tính pháp lý của các bên
Tiến sĩ Lê Đông Phương (chuyên gia giáo dục) cho hay, theo quy định, đối với chương trình đào tạo từ xa hoặc trực tuyến của nước ngoài phải có giấy phép tại Việt Nam.
Tiến sĩ Lê Đông Phương có lời khuyên cho người học chương trình liên kết quốc tế tại Việt Nam: "Dù học chương trình nước ngoài nào tại Việt Nam, người học cần tìm hiểu đơn vị đó có giấy phép tổ chức hoạt động tại Việt Nam hay không. Nếu có giấy phép thì liệu còn hạn hay không? Bởi vì giấy phép thường sẽ có hạn 5 đến 10 năm...".
Tiến sĩ, chuyên gia giáo dục Lê Đông Phương. Ảnh: Mạnh Đoàn
Một vị nguyên là cán bộ Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho hay, "người học phải tìm hiểu pháp lý của chương trình đào tạo và tổ chức tuyển sinh, đào tạo, cũng như pháp lý của văn bằng cấp cho người học. Khi tìm hiểu pháp lý về văn bằng, cơ quan của Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ có trách nhiệm cung cấp thông tin cho người học".
Vị này cũng nhận định, nếu học viên tốt nghiệp chương trình liên kết quốc tế chưa được Bộ Giáo dục và Đào tạo công nhận, nhưng họ sử dụng văn bằng để đi giảng dạy tại cơ sở giáo dục đại học tư thì có thể chất lượng giảng dạy không đảm bảo. Điều này sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi của sinh viên.
Cần hiểu đúng về việc công nhận văn bằng
Theo Thạc sỹ Bùi Khánh Nguyên, hiện nay học viên tại Việt Nam có nhiều hình thức để lấy bằng cấp của trường nước ngoài như du học trực tiếp ở nước ngoài nơi trường đặt trụ sở hoặc chi nhánh; Học chương trình của các đại học quốc tế đang hoạt động tại Việt Nam như RMIT, BUV, Đại học Việt Đức, Viện Nghiên cứu & Đào tạo Việt Anh (Đại học Đà Nẵng)… ; Học chương trình liên kết đào tạo: Năm 2024, Việt Nam thống kê có 369 chương trình liên kết với nước ngoài, lên tới bậc Tiến sĩ luôn; Học chương trình online/đào tạo từ xa của đại học nước ngoài: Chương trình này Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam chưa công nhận văn bằng.
"Việt Nam thực hiện việc công nhận văn bằng thông qua trung tâm NARIC – Trung tâm công nhận văn bằng, Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo). Trung tâm này có chức năng thẩm tra văn bằng theo yêu cầu của cá nhân và tổ chức và xác nhận một văn bằng của nước ngoài cấp tương đương với trình độ nào của Việt Nam: cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ. Khi không có cơ sở để xác nhận rõ ràng thì họ trả lời không thể xác nhận được", chuyên gia giáo dục cho hay.
Chuyên gia giáo dục Bùi Khánh Nguyên lưu ý, hiện nay không có quy định nào của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc mọi bằng cấp của nước ngoài cấp phát mang về Việt Nam đều phải được công nhận tại NARIC mới có giá trị sử dụng.
Vì vậy, nhiều người hiểu sai rằng, nếu bằng cấp không được Bộ Giáo dục và Đào tạo công nhận thì là bằng cấp bất hợp pháp, hoặc không có giá trị, hoặc cần bị tẩy chay.
"Theo tôi, cách hiểu đúng là văn bằng cần được công nhận theo yêu cầu của cá nhân sở hữu văn bằng, hoặc yêu cầu của tổ chức tuyển dụng người lao động.
Việc công nhận văn bằng có thể là yêu cầu của một cơ quan nhà nước hoặc một đại học công lập, đơn vị tuyển dụng công chức hoặc viên chức.
Với các tổ chức tư nhân, tổ chức của nước ngoài, họ hoàn toàn có thể tự xác định được giá trị của văn bằng, không cần thông qua Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam", Thạc sỹ Bùi Khánh Nguyên cho hay.
Chuyên gia giáo dục Bùi Khánh Nguyên có lời khuyên, nếu người học là công chức, hoặc có ý định làm việc trong hệ thống công, họ nên biết trước hệ thống các cơ quan nhà nước, bao gồm các đại học công sẽ yêu cầu bạn phải thực hiện công nhận văn bằng tại trung tâm NARIC của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
